«Сумую па думцы, што я не дома, і па бабулях. Але не па краіне». Маналог 17‑гадовай дзяўчыны

Спачатку сям'я Насці з'ехала ва Украіну, затым была вымушана перабрацца ў Польшчу. У гэтыя пяць гадоў, якія прайшлі на здымных кватэрах, змясціліся 10 пераездаў. Мама Насці расказала, што самымі цяжкімі для дзяўчынкі былі першыя месяцы — тады яна вучылася анлайн і першыя паўгода проста сядзела ў пакоі. У Польшчы адаптацыя праходзіла ўжо лягчэй, хоць на нейкі час Насця зноў замкнулася.

Мама дзяўчынак — айцішніца, якая ў эміграцыі так і не знайшла працу па спецыяльнасці. 

Devby.io ўдзячны Насці за тое, што пасля некаторых разважанняў і са згоды мамы яна вырашылася расказаць пра свой досвед. Магчыма, камусьці расказ дапаможа лепш зразумець сваіх дзяцей, прыгледзецца да іх пачуццяў.

«Рускамоўныя сябры не прыйшлі на лекцыі — катастрофа»

— Мы з'ехалі з Беларусі восенню 2020 года з-за палітычнай сітуацыі ў краіне. Мы жылі ў цэнтры Мінска. Памятаю, што на абочыне проста па дарозе ў школу стаялі аўтазакі. Падчас мітынгаў людзі хаваліся ў нашым пад'ездзе. Сітуацыя не з прыемных, бацькі прынялі рашэнне з'язджаць са словамі «ўсяго на пару месяцаў». Пару месяцаў расцягнуліся на пяць гадоў. 

Ужо тры гады я вучуся ў польскім тэхнікуме. У польскай сістэме адукацыі гэта нешта накшталт старэйшай школы, пасля якой трэба здаваць дзяржаўны экзамен [egzamin maturalny, аналаг беларускага выпускнога школьнага экзамену, неабходнага для атрымання атэстата сталасці].

Так атрымалася, што ў польскую школу я пайшла пасля летніх канікул.

Першыя дні ў ёй увялі мяне ў свайго роду фрустрацыю. Адчуванні былі вельмі кантраснымі. З аднаго боку, у маім класе было шмат украінцаў, з якімі я магла пагаварыць, не адчуваючы дыскамфорту з-за моўнага бар'ера. З іншага, калі я хацела спытаць дарогу ў дзяўчынкі з майго класа або папрасіць дадаць мяне ў агульную групу ў чаце, сутыкалася з татальным неразуменнем і няёмкай усмешкай. Я адчула сябе дзіўна і няўтульна: як жа так, тры летнія месяцы я вывучала польскую мову, і ўсё роўна не магу пагаварыць з кімсьці пра такія простыя рэчы!

У класе адразу з'явіўся негалосны падзел на маленькія падгрупы. І мая кампанія, у асноўным з украінцаў, адасобілася. Любыя заданні мы робім разам, на ўсіх калектыўных праектах працуем сумесна, ігнаруючы людзей звонку. Рускамоўныя сябры не прыйшлі на лекцыі — катастрофа, прыйдзецца працаваць у адзіноце. Бо амаль усё навучанне будуецца на камунікацыі з іншымі: нейкія дыскусіі, абмеркаванні пытанняў, сумесныя прэзентацыі.

«Мая польская тады была не настолькі добрая, каб зразумець усе плёткі за маёй спіной»

Не магу сказаць, што польскія аднакласнікі і выкладчыкі прынялі мяне дрэнна. Калі і быў нейкі негатыў спачатку, то вельмі пасіўны. Мая польская ў тыя часы не была настолькі добрая, каб зразумець усе плёткі за маёй спіной. Зрэшты, такія сітуацыі здараліся, і даволі шмат. Раскажу пра адну, самую «павучальную».

Ішла кантрольная па польскай мове — самым складаным для мяне прадмеце. Тут важная рэмарка: у старэйшай школе на польскай мове вывучаюць польскую і замежную літаратуру, ніякай граматыкі. І вядзе гэты прадмет у нас самая строгая выкладчыца тэхнікума.

Пачынаецца кантрольная, і мая аднакласніца з Украіны кажа, што яна не можа перавесці свае думкі на польскую мову. І настаўніца нечакана дазваляе ўсім вучням, для каго польская не родная, карыстацца тэлефонам для перакладу.

Я скарысталася тэлефонам, каб перавесці сёе-тое, але не спісвала словы з яго. Каб ніхто не падумаў, што я спісваю, спецыяльна паклала тэлефон на парту: так было відаць, што я ім не карыстаюся, калі пішу. Кантрольная заканчваецца, я аддаю паўпусты аркушык, бо амаль нічога не напісала. 

І тут раптам пачынаюцца размовы, што нехта спісваў, і гэта жудасна несправядліва. Слова «спісваць» у выкананні палякаў я тады пачула ўпершыню, спярша нават не зразумеўшы, пра што ідзе гаворка.

У поўнай упэўненасці, што да мяне гэтая дыскусія не адносіцца, я выходжу ў калідор і даведваюся ад сваёй сяброўкі, што гаворка ішла пра мяне.

На гэтай кантрольнай я атрымала адзінку [у польскай школе выкарыстоўваецца шасцібальная сістэма, у якой адзінка — найніжэйшая адзнака]. Так што было даволі крыўдна. Магчыма, варта было ўсё-такі спісаць.

Непрыемней за ўсё, што на любым іншым прадмеце, калі нехта спісвае, усе прыкрываюць чалавека, «настукаць» лічыцца дурным тонам. Ставячы сябе на месца іншых дзяцей, я разумею, што мне таксама было б непрыемна, калі настаўнік дасць камусьці фору, а я буду вымушана спраўляцца выключна сваімі ведамі. Але пасля гэтай сітуацыі мае адносіны з польскімі аднакласнікамі прыкметна сапсаваліся.

«З украінскімі дзецьмі не маглі адмовіцца адзін ад аднаго з-за агульнай мовы — але паміж намі прорва»

У маім тэхнікуме ёсць дзеці з Украіны, ёсць і рускія. Ёсць нават адзін хлопчык з Беларусі, які з'ехаў адтуль усяго шэсць месяцаў таму. 

Апынуўшыся ў асяроддзі, у якой большасць мяне не разумее, я стала цесна кантактаваць з людзьмі, з якімі такіх праблем не ўзнікае. Перш за ўсё завяла знаёмства з рускамоўнай кам'юніці з іншых класаў. Дзякуючы гэтаму маё школьнае кола зносін павялічыўся з трох чалавек да дзесяці.

Здавалася б, прагрэс: ты кажаш на рускай, я кажу на рускай, мы можам адзін аднаго зразумець, падстава пазнаёміцца. Праблема ў тым, што акрамя агульнай мовы мяне з гэтым чалавекам можа нічога не аб'ядноўваць. 

Ствараючы сацыяльныя сувязі, людзі абапіраюцца на свой асабісты выбар: з гэтым чалавекам я кантактую, з гэтым не кантактую. Але ці ёсць элемент усвядомленага выбару ў зносінах з чалавекам, у бок якога твая «стрэлачка» паварочваецца толькі таму, што яго можна зразумець, не прыкладаючы высілкаў? Я ў гэтым сумняваюся.

Дзеці з Украіны, якія па збегу абставін апынуліся са мной у адным класе, не былі дрэннымі людзьмі. Але велізарная прорва з зусім розных каштоўнасцяў, жыццёвага досведу, захапленняў і поглядаў стварылі паміж намі моцнае напружанне. А адмовіцца адзін ад аднаго мы не можам, бо мы разам павінны працаваць над навучальнымі праектамі. І кантактаваць на перапынках, бо больш проста няма з кім. Не ведаю як, але мы змаглі захаваць вельмі хісткі мір да канца першага года.

Дадам, што мае ўкраінскія аднакласнікі вучыліся абы-як. Польская сістэма пераходу няўдалага вучня з аднаго класа ў іншы ўладкаваная даволі хітра, але сутнасць там такая: атрымаўшы адзінку ў канцы года, вучань не здае прадмет, яго трэба паўтараць увесь наступны год нанова.

Усе мае навучальныя сувязі з аднакласнікамі з Украіны абарваліся, калі яны не здалі залікі. Хтосьці вырашыў атрымліваць у анлайне ўкраінскую адукацыю, хтосьці пайшоў паўтараць першы год у іншы тэхнікум.

І я засталася адна.

«Мы ўсе дарослыя, мы траўмаваныя, дасведчаныя. А палякі паводзяць сябе як дзеці»

Былі знаёмыя з іншых класаў, з якімі я магла пагаварыць на перапынку. Сумесь бытавухі і нейкіх тэм «ні пра што», што мяне не вельмі задавальняла. Але што ёсць, то ёсць. На шчасце, ў той час у мяне ўжо з'явіліся добрыя ўкраінскія сябры па-за школай, гэта дапамагала хоць як-небудзь запоўніць недахоп кантактаў у тэхнікуме. Пасля першага года ў маім класе засталося 15 чалавек з 32. Усе ўжо «рассартаваліся» па сваіх маленькіх закрытых шайках.

Непрыемней за ўсё, што на любым іншым прадмеце, калі нехта спісвае, усе прыкрываюць чалавека, «настукаць» лічыцца дурным тонам. Ставячы сябе на месца іншых дзяцей, я разумею, што мне таксама было б непрыемна, калі настаўнік дасць камусьці фору, а я буду вымушана спраўляцца выключна сваімі ведамі. Але пасля гэтай сітуацыі мае адносіны з польскімі аднакласнікамі прыкметна сапсаваліся.

Калі я глядзела на некаторых аднакласнікаў-палякаў або чула іх размовы, я разумела, што яны даволі класныя. Некаторыя захоплена займаюцца чымсьці па-за тэхнікумам, глыбока разбіраюцца ў навуцы або гараць сваёй прафесіяй. Я лічу, што асяроддзе вельмі моцна ўплывае на чалавека. Мне хацелася стаць часткай кампаніі эрудзіраваных людзей, няхай у мяне з імі вельмі розны жыццёвы досвед. Але я настолькі глыбока схавалася ў сваю ракушку…

Сярод рускамоўных знаёмых са старшых класаў хадзілі такія размовы: маўляў, паляк ніколі не зразумее эмігранта. Мы ўсе дарослыя, мы траўмаваныя, таму ў нас больш досведу. А яны паводзяць сябе як дзеці. Я ахвотна з гэтым згаджалася, пераконваючы сябе, што я сама гэта бачу. Але цяпер разумею, што так я проста хацела самасцвердзіцца. Растлумачыць сабе ўласную баязлівасць, страх загаварыць з імі.

«Самым галоўным аказалася зрабіць крок насустрач — і польскі клас мяне прыняў»

У такой гнятлівай атмасферы прайшлі першыя два месяцы другога курса. І тут да мяне ў клас перавялася новая ўкраінская дзяўчынка з Харкава. З ёй я пасябравала ў першыя 15 хвілін. Таксама высветлілася, што яна вельмі добра размаўляе на польскай: у папярэднім тэхнікуме ў яе былі польскія сябры. Замест таго, каб ад усіх аддзяліцца, яна чамусьці пачала з усімі актыўна кантактаваць.

Мяне гэта здзівіла. Але ідэі пра тое, каб «уліцца» ў наш клас, віліся ў маёй галаве ўжо даўно, і я падумала, што магу быць цікавай яшчэ для кагосьці. Трэба ж з чагосьці пачынаць? Доўгі час мы з гэтай дзяўчынкай існавалі ўбаку, але цяпер падысці і пагаварыць з кімсьці на польскай стала для мяне звычайным сайд-квэстам.

Настаў дзень, калі мая ўкраінская сяброўка захварэла. Гэты дзень я правяла, кантактуючы з людзьмі толькі на польскай мове. І адчула сапраўдную аддушыну. У канцы заняткаў я сказала аднакласнікам, што яны ўжо даўно здаваліся мне вельмі класнымі з боку. І цяпер я адчуваю эмацыйны ўздым з-за таго, што размаўляю з імі. Мне адказалі тым жа.

Вежа, у якой я сядзела, руйнавалася кожны раз, калі я падыходзіла да кагосьці і казала нешта: камплімент або нейкі нязначны каментар з нагоды ўрокаў. Мой клас мяне прыняў.

Я знайшла тых, хто сапраўды падзяляе мае інтарэсы, і гэта было вельмі-вельмі прыемна. Самым галоўным аказалася зрабіць першы крок насустрач.

«Школьная праграма ў Польшчы пабудавана даволі пісьменна»

На мой погляд, польская мова — гэта своеасаблівая пастка для астатніх славян: словы падобныя, але значэнне часта процілеглае. Бывае, чуеш адно слова сто разоў, і табе здаецца, што ты дакладна ведаеш яго значэнне. Але калі хтосьці спытае, не змагу перавесці.

Доўгі час мне здавалася, быццам я ўсё разумею, але на самай справе гэта не так. Пачаць казаць на польскай прыйшлося амаль адразу, інакш тут не выжыць. Але многае з таго, што я казала, людзі не разумелі або ўспрымалі неяк скажона. Больш-менш граматна я пачала размаўляць толькі пасля доўгіх гадзін бесперапыннага дыялогу з маімі польскімі сябрамі.

Нават цяпер я не магу сказаць, што мая польская мова ідэальная. Я выкарыстоўваю вельмі шмат калькі, якая выдае мяне як замежніцу. Няёмкіх сітуацый было мноства. Напрыклад, нядаўна мне сказалі, што майго любімага слова «схоже» ў польскай мове не існуе. Я думала, што яно азначае нешта накшталт «падобна», выкарыстоўвала яго штодня — і ніхто нічога мне не казаў. Яшчэ з забаўнага магу ўспомніць слова «чашка», якое на польскай пазначае «чэрап». Думаю, калі я казала, што пап'ю нешта з чэрапа, гучала даволі маньячна.

Мне падабаюцца многія фішачкі польскай мовы, але мне ўвесь час здаецца, што я кажу спрошчана і не выкарыстоўваю мову ў поўнай меры. Яшчэ хачу адзначыць, што размаўляючы па-польску я станаўлюся іншым чалавекам, мой стыль вядзення размовы мяняецца кардынальна. Гэта дзіўны пабочны эфект.

Думкі па-ранейшаму прасцей фармуляваць на роднай мове. На польскай я выбіраю з абмежаванага набору слоў, спрабую казаць простымі словамі пра складаныя рэчы. Атрымліваецца нязграбна, нейкія адценні страчваюцца амаль заўсёды. Часам немагчыма данесці поўную інфармацыю: нейкая няўлоўная, тонкая частка сэнсу знікае. Але ўсё гэта не перашкаджае мне спрабаваць зноў.

Калі я пераключаюся на тую ці іншую мову, мае думкі ўжо пераключаюцца аўтаматычна. Так, калі я разважаю пра нейкія тэмы, звязаныя са школай, думкі самі сабой пераскокваюць на польскую мову.

Акрамя польскай мовы, у школе я вучу яшчэ англійскую і нямецкую. Зрэшты, вучыць польскую гэта не перашкаджае. Нямецкая з англійскай складаныя для славян самі па сабе, а ў польскай усё-такі шмат слоў, падобных да беларускіх і ўкраінскіх. І польскія моўныя канструкцыі з нашага пункту гледжання выглядаюць больш лагічна.

На мой погляд, школьная праграма ў Польшчы пабудавана даволі пісьменна. Звязаныя тэмы па розных прадметах ідуць паралельна, па крайняй меры, у гуманітарнай галіне. Умоўна кажучы, калі на польскай мове мы вывучаем гісторыю літаратуры, падзеі гэтай жа эпохі мы будзем праходзіць і на гісторыі, адразу ж атрымліваючы неабходны гістарычны кантэкст.

Таксама магу ўспомніць шмат розных цікавых штук накшталт аказання першай дапамогі або вывучэння ўладкавання бізнэсу. Не ведаю, ці ёсць такое ў беларускіх школах.

Невялікі дысананс у мяне ўзнік з-за таго, што ў першы год мы вывучалі сярэднявечча. Чытаючы нейкія тэксты на старапольскай мове, я, шчыра кажучы, не разумела ні слова. А гэта яшчэ і трэба было вывучыць на памяць. Даволі складана вучыць нешта, што для цябе не мае ніякага сэнсу.

«Хлопчык крычаў «Спердаляй на Украінэ» — выклікалі да дырэктара, больш ён так не робіць»

Пры знаёмстве са мной большасць «на аўтамаце» робяць выснову, што я з Украіны. Як бы дзіўна гэта ні гучала, ім праўда ўсё роўна — Беларусь, Украіна, Расія. Пра рэпрэсіі ў Беларусі некаторыя ведаюць. Нядаўна адзін польскі хлопчык распазнаў на будынку бела-чырвона-белы сцяг і адназначна заявіў, што гэты сцяг — беларускі. Так што яны не безнадзейныя.

Ці адчуваю я розніцу паміж сабой і польскімі аднакласнікамі?

Ім усё роўна на тое, што адбываецца ў Беларусі, мне — не.

У нас вельмі розны культурны код, мы выраслі на розных мультфільмах, у нас рознае дзяцінства. У гэтым сэнсе наш досвед вельмі адрозніваецца. Але я сустрэла ў сваім тэхнікуме шмат класных мясцовых людзей, якія мне падабаюцца. І нашы адрозненні зусім не перашкаджаюць нам мець добрыя адносіны і разам перажываць новы вопыт сумеснага навучання.

Магчыма, гэта будзе кантраставаць з маім папярэднім адказам, але быў адзін хлопец, які крычаў «Спердалай на Украинэ», калі я ўваходзіла ў кабінет. Мы з ім вучымся ў розных класах, але ў нас часам ёсць сумесныя заняткі. Педагагічны склад даведаўся пра гэта. Мяне і яшчэ некалькіх чалавек выклікалі да дырэктара, дзе мы абмеркавалі гэтую сітуацыю. З таго часу ён так не робіць. Хіба што за спінай.

Увогуле, ёсць і такія персанажы, але многія дарослыя палякі ў падобных сітуацыях гатовыя дапамагчы. Не думаю, што мой досвед нейкім чынам унікальны.

«Зразумела, што ў тую Беларусь, якую я памятаю, я ўжо не вярнуся. Бо яе больш няма».

Я адчуваю сябе беларускай і ніяк інакш. Для мяне быць беларускай — гэта важна.

У эміграцыі беларуская культура стала для мяне чымсьці свяшчэнным. Гэта такі своеасаблівы культ: з-за таго, што беларускай мала і яна амаль недаступная, каштоўным становіцца кожны чалавек, які размаўляе па-беларуску, складае частку нашага беларускага кам’юніці. Маё жыццё напоўнена беларускай мовай, музыкай, літаратурай, традыцыямі і святамі.

Ці сумую я па Беларусі? Сумую па думцы «я дома», па адчуванні, што тут усе свае. Сумую па самой ідэі «Я нарадзілася тут». А вось па краіне я не сумую. Я рада, што я не там. Я хачу, каб мая краіна была нармальнай і цывілізаванай, каб у ёй працавалі прававыя інстытуты, якія абараняюць грамадзян. Эміграцыя вучыць любіць Беларусь, не знаходзячыся ў ёй.

За навінамі з Беларусі я не сачу. Доўга трымалася за кантакты з беларускімі сябрамі, але мы згубіліся. І не магу сказаць, што шкадую пра гэта.

Вельмі моцна сумую па бабулях. З адной з іх мы не бачыліся ўжо пяць гадоў. Яна моцна хварэе і не можа да нас прыехаць.

Беларуская частка майго жыцця заўсёды са мной. У эміграцыі я пазнала пра беларускую культуру больш, чым калі-небудзь раней.

Мне давялося перажыць шмат розных непрыемных рэчаў, пакуль я не зразумела, што ў тую Беларусь, якую я памятаю, я ўжо не вярнуся. Бо яе больш няма. Памятаю, як ва Украіне я марыла, што абавязкова вярнуся да выпускнога. Беларуская класа, у якой я вучылася, выпусцілася летась.

Я думаю, што ўсе беларусы ў эміграцыі — гэта людзі са складанай і балючай гісторыяй. Але ўсе беларусы, якіх я сустракала, — гэта нешта значна большае за нашу траўму эмігранта. Мы можам прайсці праз гэта, добра ўсё адрэфлексаваць і рухацца далей.

«Не, не хацелася б вяртацца. Але вельмі хочацца да бабуль на дзень»

Зараз я ўспрымаю Польшчу не як часовае месца, але і не як дом. Гэта нешта памежнае, своеасаблівы этап жыцця. Але гэта дакладна не бясконцае чаканне вяртання дадому. Проста нейкая чужародная атмасфера, якая не дазваляе цалкам расслабіцца.

Пры гэтым мне здаецца, што калі я пераеду кудысьці яшчэ, мне давядзецца сутыкнуцца з адчуваннем апусташэння. Бо я ўклала столькі сіл у вывучэнне польскай мовы, што будзе проста крыўдна закрыць гэты навык у доўгую скрыню, каб ніколі больш ім не скарыстацца.

Ці хацелася б мне вярнуцца ў Беларусь, калі сітуацыя там зменіцца і ў краіне будзе бяспечна для маёй сям’і? Не, не хацелася б. Бяспека для мяне — не галоўная каштоўнасць. Я стараюся змірыцца з думкай, што маё шчасце не ў тым, якую назву мае кавалак зямлі, на якім я знаходжуся.

Але вельмі хацелася б паехаць у госці да бабуль. Хаця б на дзень.

Іншым падлеткам-беларусам у эміграцыі я б параіла не замыкацца ў сваёй «ракушцы». Выйсці з зоны камфорту вельмі цяжка, я ведаю. Але закрывацца ад усяго чужога, новага — гэта не выхад.

• 8
• 0
• 0
• 1
• 0
• 5
• 0
• 3