Польская мова такая ж родная для Беларусі, як расійская

Гледзячы на неарыгінальную, але актуальную дыскусію пра дзвюхмоўе, якая пачалася пасля артыкулу Яна Максімюка, была падтрыманая Франакам Вячоркам, Віктарам Марціновічам и Сяргеем Дубаўцом, было немагчыма не задаць пытанне, лагічнае ў кантэксце гісторыі Беларусі: а чым з гэтага пункту гледжання польская мова горш за расійскую?

Можна сказаць, што Беларусь як краіна ці рэгіён — дакладней, «Беларусь», альбо тое, што мы сёння называем Беларуссю і што яшчэ 100–150 гадоў так не называлася — набыла постмадэрнісцкія рысы ці перадумовы задоўга перад тым, як з’явілася самое паняцце постмадэрнізму. Як прыклад — тутэйшая аўтахтонная «беларуская» эліта, якая перайшла на польскую мову і на момант раздзялення насельніцтва рэгіёна на нацыі ў другой палове 19 стагоддзя апынулася «па іншы бок мяжы» ад простанароднай большасці, якая і ўтварыла «сялянскую» сучасную беларускую нацыю.

Момант аўтахтоннасці і «тутэйшасці» тых, каго ў савецкай прапагандысцкай літаратуры прынята абазначаць з дапамогаю клішэ «польскія паны», патрабуе дадатковага падкрэслення. Князі Агінскія паходзяць ад смаленскіх баяраў і чарнігаўскіх князёў, Сапегі — са смаленскіх баяраў. Тадэвуш Касцюшка — нашчадак праваслаўнай шляхты. Паводле гісторыка Анатоля Грыцкевіча 80% феўдалаў на беларускіх землях былі ўласна беларускага паходжання-то бок перадусім нашчадкамі баяраў Полацкага, Турава-Пінскага і іншых рускіх княстваў. Пра «польскіх паноў», якія прыгняталі «беларускі народ» у любым выпадку казаць ніяк не выпадае.

Наша шляхта не была польскаю — гэта былі мясцовыя людзі.

Разам з элітаю «па той бок» апынулася і іншая вялікая частка тутэйшага аўтахтоннага насельніцтва, якая сёння ідэнтыфікуе сябе ў якасці «беларускіх палякаў», але мае куды большыя культурныя повязі з тымі, хто сёння аформіўся ў сучасныя нацыі беларусаў і літоўцаў, чым з «польскімі» палякамі-караняжамі.

Беларускі нацыянальны рух амаль ад самога свайго пачатку стаў разглядаць вялікіх літоўскіх князёў, Тадэвуша Касцюшку, Міхала Клеафаса Агінскага, Напалеона Орду як «сваіх» — не кажучы пра прадстаўнікоў «памежнай зоны», як Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, Канстанціна Каліноўскага, Уладыслава Сыракомлі. І гэта цалкам абгрунтавана і правільна з пункту гледжання іхнай «тутэйшасці» і з пункту гледжання таго, што беларускі нацыяналізм па вызначэнні закліканы быць ідэалогіяй мясцовага самавызначэння, сродкам самапазнання і самаідэнтыфікацыі.

Але сказаўжы «А» беларускі мадэрнісцкі нацыяналізм пачатку 20 стагоддзя ў сілу сваёй сялянска-сацыялістычнай афарбоўкі так і не наважаўся сказаць «Б», якое можам сказаць мы: калі гэтыя людзі — «нашыя», дык і культура іхная — таксама «нашая».

Польская мова і тутэйшая краёвая польская культура, Агінскі, Манюшка, Міцкевіч, маюць дакладна ніяк не меншае (а ў некаторых выпадках — і большае) права разглядацца як праявы «беларушчыны» ў сэнсе «тутэйшасці», як і расійскамоўныя Алексіевіч, Міхалок і іншыя.

Больш за тое, «нашымі» з’яўляюцца і кіраўнік Рэспублікі Сярэдняя Літва Люцыян Жалігоўскі, і нават маршалак Пілсудскі. Яны ніколі не выракаліся ад сваіх «літвінскіх» каранёў, ніколі не выракаліся свае тутэйшасці.

У беларускай гісторыі заўсёды былі «заходнія» філарэты і філаматы, а былі «ўсходнія» саланевічы і каяловічы. І ў гэтым сімбіёзе Захаду і Ўсходу, каталіцтва і праваслаўя, «польскага» і «рускага», а калі глядзець глыбей у гісторыю — балцкага і славянскага, і ёсць характар Беларусі, гэта яе адвечная рыса. Цудоўная рыса. Як на двух крылах,

на працягу гісторыі наша ідэнтычнасць выжывала дзякуючы балансуючым элементам: у часы польскага дамінавання — дзякуючы праваслаўю і «русінству», у часы расійскага дамінавання (якія працягваюцца і зараз) — дзякуючы каталіцтву і «літвінству».

Акрамя паўночна-заходніх рэгіёнаў краіны крэсовая польскамоўная культура была амаль дашчэнту вынішчаная (у тым ліку і фізічна) савецкай уладаю. Яе рэшткі за 20 стагоддзе канчаткова трапілі ў інфармацыйную і культурніцкую залежнасць ад Варшавы, канчаткова пачалі ўспрымаць сябе ў якасці дыяспары і не задумваюцца пра нават гіпатэтычнае фармаванне нейкага асобнага не-польскага польскамоўнага цэнтру. Нават гіпатэтычнае ўзнікненне такога цэнтру яшчэ меней верагоднае, чым паўнавартаснае існаванне Беларусі ў якасці паўнавартаснага расійскамоўнага культурнага цэнтру. Хаця размова яшчэ можа весціся пра «дэпаланізацыю», інтэрнацыяналізацыю польскай мовы — у тым сэнсе, каб яна перастала разглядацца як мова толькі Польшчы і толькі палякаў, як нямецкая мова не з’яўляецца мовай толькі немцаў і толькі Нямеччыны.

Але што галоўнае для нас — гэта прынамсі

неабходнасць успрыяцця польскамоўнае беларускае спадчыны ў якасці неад’емнага складніку нашай традыцыі і нашай культуры.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0