Apazycyja ŭ sučasnych umovach abaviazana farmulavać zadačy i za siabie, i za tuju častku ŭładnaj «elity», jakaja choča, ale nia moža pakul sfarmulavać svaje intaresy.
Žurnalist na litaru «p»
Zdaryłasia amal niejmaviernaja reč. Hałoŭnaja aficyjnaja hazeta «Biełaruś siehodnia» i apazycyjnaje vydańnie «Narodnaja vola», nad jakim navisła pahroza zakryćcia, amal adnačasova raskrytykavali rasiejski telekanał TVC. Dakładniej, prahramu hetaha telekanału, u jakoj była vykazanaja dumka, nibyta ŭ Biełarusi niama inšaha vybaru, jak uvajści ŭ skład Rasiei.
Takija vykazvańni, na dumku aficyjnaj hazety, kryŭdziać biełarusaŭ.
U pryncypie, maskoŭski viadoŭca, jak i zaprošanyja im u studyju hości — Pavał Baradzin i Kanstancin Zatulin, — nie skazaŭ ničoha novaha. Na hetuju ž temu padobnym čynam raniej vykazvalisia i Niamcoŭ z Chakamadaj, i navat prezydent Rasiei Ŭładzimier Pucin. Jamu naležyć viadomy tezis nakont «muchaŭ i katlet». Maŭlaŭ, albo intehracyja pavodle madeli Eŭraźviazu, i tady ŭzajemaraźliki za syravinu j tavary pa rynačnych cenach, albo dałučeńnie da Rasiei na pravach «małodšaha brata». A zusim niadaŭna, jak viadoma, prezydent Pucin dapoŭniŭ svajo staŭleńnie da Biełarusi vykazvańniem ab tym, što biełarusy j rasiejcy — «adzin narod».
Viadoma, niedziaržaŭnyja vydańni, u pieršuju čarhu «Narodnaja vola», i raniej u svaich publikacyjach niaredka zakranali temu šavinizmu dy neaimperyjalizmu ŭ sučasnaj rasiejskaj palitycy. U pryvatnaści, krytykavali spadaroŭ Baradzina, Zatulina dy inšych. Ale ž na staronkach biełaruskaha aficyjozu padobnaja krytyka vyhladaje davoli śmiełaj dy ekzatyčnaj. Praŭda, rasiejski prezydent u publikacyi niepasredna nia zhadvajecca, ale ž u joj dajecca vodpaviedź maskoŭskamu žurnalistu, nabližanamu da kramloŭskich kabinetaŭ. Charakterna, što proźvišča žurnalista taksama pačynajecca ź litary «p»!
Razam z tym varta nahadać, što kožny tydzień «Biełaruś siehodnia» drukuje dadatak «Sojuz. Biełaruś — Rośsija», orhan rady ministraŭ sajuznaj dziaržavy. Taje samaje «sajuznaje dziaržavy», «dziaržaŭnym sakratarom» jakoj źjaŭlajecca spadar Baradzin. Ale havorka ciapier nie pra rasiejskich čynoŭnikaŭ dy rasiejskija mas-medyja. Havorka pra pazycyju biełaruskich čynoŭnikaŭ i biełaruskich ŚMI. I chacia pryncypovych razychodžańniaŭ pamiž dziaržaŭnymi čynoŭnikami j dziaržaŭnaj presaj być nia moža, jość, jak bačym, niekatoryja niuansy.
Referendum užo nie patrebny
Kanał STB — svojesablivy biełaruski analah maskoŭskaha TVC — niadaŭna raspačaŭ seryju tok-šoŭ pad nazvaj «Žorstkaja razmova». U adnoj ź pieršych pieradač zakranałasia, u pryvatnaści, sučasnaja rasiejskaja palityka. Zrazumieła, «žorstkuju razmovu» na biełaruskim telebačańni možna vieści tolki ab tym, što adbyvajecca pa-za miežami Biełarusi. Ala nia ŭ tym sens. Hałoŭnaja dumka takaja: toje, što adbyvajecca ŭ Rasiei, nas, u pryncypie, nia tyčycca. My hladzim na sytuacyju ŭ našych susiedziaŭ strohim, ale niepraduziatym pozirkam.
Kali pierafrazavać rasiejskaha praletarskaha paeta — u nas, savieckich biełarusaŭ, ułasnaja hodnaść. My budujem svaju maleńkuju sympatyčnuju krainu. A kraina, «čyja moładź rehularna pieramahaje na mižnarodnych matematyčnych konkursach, nia maje patreby ŭ čyimści paternaliźmie i nia budzie kročyć u minułaje, u biaźlikuju huberniu vialikaj imperyi». Kali apuścić słovy pra matematyčnyja konkursy (darečy, a čamu tolki matematyčnyja — niaŭžo inšych talentaŭ niama?), hetaja cytata z prezydenckaj hazety mahła b upryhožyć jakoje chočaš apazycyjnaje vydańnie.
Zrazumieła, Dubroŭka, Besłan, a ciapier i Nalčyk zrabili svaju spravu. Dyj «muchi» z «katletami» taksama. Hetkija paraŭnańni navat rehularnyja pajezdki ŭ Sočy nijak nia mohuć zhładzić.
Referendum 1995 hodu, jaki pavinien byŭ pastavić kryž na biełaruskaj movie j histaryčnaj symbolicy, siońnia b naŭrad ci byŭ mahčymy. Niezdarma ab referendumie nakont kanstytucyi sajuznaj dziaržavy havorku viadzie apošnim časam tolki rasiejski bok — hałoŭnym čynam u asobie Paŭła Baradzina. Biełaruski bok ličyć referendum na hetuju temu niepatrebnym, pakolki biełaruski narod, maŭlaŭ, padtrymaŭ užo ŭsienarodnym hałasavańniem svajho lidera dy jahonuju palityku. Praŭda, lider na temu kanstytucyi sajuznaj dziaržavy vykazvajecca apošnim časam redka i davoli ćmiana. A jahonyja adnosiny z rasiejskim lideram možna nazvać rehularnymi, ale naŭrad ci siabroŭskimi.
Ci aznačaje ŭsio vyšejskazanaje, što biełaruskija ŭładnyja elity i apazycyja pačali havaryć na adnoj movie? U pieranosnym sensie, zrazumieła, pakolki biełaruskaj movy «elita» pa-raniejšamu curajeccca. Ci aznačajuć zakidy dziaržaŭnych mas-medyja nakont rasiejskaj imperskaści, što Biełaruś kančatkova stała na šlach nacyjanalnaj dziaržaŭnaści i suverenitetam ułady nikoli nie achviarujuć?
Čynoŭnikam niama čym razmaŭlać
Zrazumieła, havaryć ab biełaruskaj uładnaj elicie jak ab čymści cełym i adzinym nie vypadaje. Častka jaje ščylna źviazana z rasiejskim VPK, palityčnym isteblišmentam, dyj prosta sa specsłužbami. Dla hetaj častki «elity» nacyjanalnyja kaštoŭnaści nie źjaŭlajucca, miakka kažučy, pryjarytetnymi. Astatniaj ža častcy, jakaja abjektyŭna pavinna być zacikaŭlena ŭ dziaržaŭnaj niezaležnaści Biełarusi, prosta ciažka ŭśviadomić, a tym bolš sfarmulavać svaje intaresy — prosta ŭ siłu svajho vychavańnia j sytuacyi «vyžyvańnia» va ŭładnych strukturach. Hałoŭnaj harantyjaj takoha vyžyvańnia źjaŭlajecca adsutnaść ułasnaj pazycyi. Pryncyp «nie vysoŭvajsia» nijak nie dapamahaje jaje vyraznamu akreśleńniu.
U takich umovach zadača apazycyi stanovicca i bolš prostaj, i bolš składanaj adnačasova. Kali nie ličyć pieramohu ŭ nastupnych prezydenckiz vybarach hałoŭnaj zadačaj — a takaja pieramoha ŭ siońniašnich umovach vyhladaje niemahčymaj, — to što tady vychodzić na pieršy plan? Nia krytyka ciapierašniaj ułady j pieršaj asoby persanalna, bo vialikaja, najbolš aktyŭnaja j śviadomaja častka nasielnictva i biez taho stavicca da ŭładaŭ dosyć krytyčna, a vyrazna sfarmulavanaja alternatyva ciapierašniamu stanu rečaŭ.
Jašče niadaŭna hałoŭnaj prablemaj apazycyi vyhladała prablema jednaści. Nia mieła viali- kaha značeńnia, chto budzie adzinym kandydatam na vybarach: nacyjanalist, kamunist ci liberał. Pryncypova važna było, kab jon byŭ, kab možna było abjadnać namahańni vielmi raspylenaj apazycyi vakoł niejkaj asoby, jakaja abjektyŭna, a nia dziela niejkich charyzmatyčnych jakaściaŭ, stanie centram siły. Dakładniej — adnym z centraŭ siły, zdolnym procistajać mocnaj uładzie.
I voś ciapier adziny kandydat ad apazycyi jość. I chacia vakoł jaho virujuć i jašče buduć viravać palityčnyja straści, asabistyja ambicyi, kryŭdy dy nieparazumieńni, fakt staŭsia faktam. Centar demakratyčnaj palityčnaj siły pačaŭ farmavacca. Ale hetaha niedastatkova, kab źmianić sytuacyju ŭ krainie. I nia tolki tamu, što ciapier asoba adzinaha budzie navidavoku i pa joj buduć bić z prapahandysckich harmat usich kalibraŭ. Na pieršy plan vychodzić toje, što zaŭsiody ličyłasia sumnaj materyjaj, asabliva siarod žurnalistaŭ, — prahrama kandydata. Viadoma, doŭhich prahram vybarščyki nikoli nie čytali i čytać nia buduć. Ale mohuć i pavinny być niejkija asnovatvornyja momanty, zrazumiełyja ŭsim. I pierš za ŭsio — toj samaj častcy ŭładnaj «elity», jakaja choča, ale nia moža pakul sfarmulavać svaje intaresy. U jaje prosta niama svajoj movy — u litaralnym i pieranosnym sensie. Jość tolki niežadańnie zaležać ad prychamaci adnaho čałavieka i ad perspektyvy abjadnańnia z mahutnym susiedam, jakoje ničoha dobraha, prynamsi siońniašniaj elicie, nie abiacaje.
Pamyi i aŭtarytet
Havorka nie ab tym, kab znajści niejkaha patencyjnaha kandydata ŭ prezydenty ad ułady dy zaklučyć ź im sajuz ci ździełku. Siońnia takoha kandydata paprostu niama. Šukać jaho ŭ atačeńni prezydenta — usio adno što ličyć aniołaŭ na kancy hołki. Havorka ab tym, kab va ŭładnych, pierš za ŭsio siłavych, strukturach znajšlisia ludzi, jakija nia stanuć achviaravać svajoj reputacyjaj, vykonvajučy złačynnyja zahady ŭ kryzisnaj sytuacyi. Siońnia da takoj sytuacyi, vyhladaje, jašče vielmi daloka. Ale tamu mienavita siońnia jašče nia pozna schilić na svoj bok, chacia b maralna, tych čynoŭnikaŭ, jakija nie zaplamili siabie złačynstvami.
Heta nie aznačaje, što treba ź ludźmi z uładnymi paŭnamoctvami, ale vielmi abmiežavanaj adkaznaściu vieści niejkija nikomu nie patrebnyja j nie zrazumiełyja palityčnyja hulni, što im treba davać niejkija palityčnyja avansy. Napačatku treba sfarmulavać dakładnuju ŭłasnuju pazycyju pa ŭsich pytańniach — u tym liku i pa pytańniach adnosin z Rasiejaj. Kab nie było miesca dla palityčnych spekulacyj dy abvinavačańniaŭ u adsutnaści patryjatyzmu ci niesamastojnaści apazycyi.
Apazycyja nie pavinna apraŭdvacca i tym samym stavić siabie ŭ niavyhadnaje stanovišča. Ułada i aficyjnaja presa imknucca zmusić jaje mienavita da hetaha. Tamu z ekranaŭ telebačańnia i radyjopryjomnikaŭ, staronak hazet štodnia lijucca pamyi na hałovy apazycyjaneraŭ, na demakratyčny ruch uvohule. Ustupać u palemiku z «česnymi» žurnalistami, tłumačyć niešta ŭ svajo apraŭdańnie biessensoŭna. Ale j maŭčać nielha.
Voś kali apazycyja budzie mieć i paśladoŭna pravodzić ułasnuju palityčnuju liniju, pryncypova vykazvacca pa ŭsich prablemach — niezaležna ad taho, što buduć havaryć ułady ŭ Miensku, Maskvie ci Bruseli, — tady rana ci pozna ŭ apazycyi źjavicca aŭtarytet, padarvać jaki nia zmohuć nijakija hazety razam z telebačańniem.
Chaciełasia b, viadoma, kab heta adbyłosia raniej. Kab našy dzieci nia tolki pieramahali na matematyčnych alimpijadach, ale j hanarylisia tym, što jany biełarusy i što jany — ź Biełarusi.
Źniavoleny raskazaŭ, jak siadzieŭ u kałonii ŭ Hłybokim u susiedniaj kamiery sa Statkievičam3
Kamientary