Mienskaje zamčyšča 60 hadoŭ tamu i ciapier (foty): mulaž ci nacyjanalny simvał?

U paŭsiadzionnym žyćci čałaviek nie zadumvajecca nad sensam. Jon pracuje, kłapocicca pra siamju, mitusicca. Kožny dzień stvarajucca bytavyja pradmiety, tvorčyja pracy, paŭstajuć budynki, inžyniernyja zbudavańni i h.d. Praz hady niekatoryja bytavyja pradmiety trapiać u muziei i pryvatnyja kalekcyi, adzinkavyja tvorčyja pracy pryznajuć vybitnymi tvorami mastactva, unikalnyja budynki i zbudavańni — pomnikami architektury. Historyki, mastactvaznaŭcy i kulturołahi voźmucca analizavać, buduć sprabavać rastłumačyć zakanamiernaść ich stvareńnia, inakš kažučy, «sens», źniavoleny ŭ hetaj staražytnaj materyi.

Davajcie nie budziem bolš fantaziravać, a, adkinuŭšy palityčnuju i ŭsiakuju inšuju anhažavanaść, prosta zirniem na histaryčny centr Minska vačyma daśledčyka architektury. My ž dazvalajem daktaram siabie ahledzieć i navat časam sprabujem prysłuchacca da mierkavańnia śpiecyjalista ŭ halinie fizijałohii.

U prajekcie rekanstrukcyi, jaki prapanuje «Minskhrada», usio pradstaŭlena całkam łahična i sučasna. Adkazvajučy na zapyty ŭrada, prapanujuć pryciahnuć u centr pabolš turystaŭ, kab jany, paznajučy jaho i zabaŭlajučysia, papaŭniali miascovy biudžet. Napeŭna, va ŭhodu im my budujem hateli. Ale dla kaho my ŭzvodzim novaje-staroje zamčyšča, niaŭžo dla zamiežnaha turysta?

Ciapier zusim niašmat ahulnaviadomaj historyi. Hetaje Zamčyšča źjaviłasia ŭ sutoku Śvisłačy i Niamihi ŭ druhoj pałovie Ch stahodździa. Abapirajučysia na rekanstrukcyju Eduarda Zaharulskaha i fatahrafii raskopak 1957 hoda, možna atrymać vyčarpalnaje ŭjaŭleńnie ab charaktary abarončych zbudavańniaŭ i taksama draŭlanych pabudovach haradžan siaredniaviečča. Dastupny dla turystaŭ anałah — archieałahičny muziej la Bresckaj krepaści. Pa padmurkach nam viadomaja kamiennaja carkva. Padobnyja byli ŭ Viciebsku, Hrodnie, Turavie. Pabudovy hareli, pakutavali ad nabiehaŭ zachopnikaŭ ci prosta stareła z časam. Centr horada paśla čarhovaha pažaru zrušyŭsia na horku, tudy, dzie ciapier płošča Svabody, a na miescy Zamčyšča ŭtvaryłasia niebahataje pradmieście. Až da 50-ch hadoŭ XX stahodździa siarod zabudovy adhadvalisia jaho kontury, u značnaj miery zachoŭvałasia siaredniaviečnaja płaniroŭka. Ujavić sabie reštki hetaha Zamčyšča možna ŭžo pa naturnych fatahrafijach pačatku XX stahodździa. Anałahičnyja Zamčyščy zachavalisia ŭ mnohich małych biełaruskich haradach: Brasłavie, Mścisłavie, Turavie, Vaŭkavysku i h.d.

Minskaje Zamčyšča nie zachavałasia, jaho razburyli ŭ siaredzinie XX stahodździa, ale nie fašysty. Jaho razburyli kamunisty, pad ideałahičnym markaj baraćby sa starym. Źnieśli Zamčyšča i pabudavali spartyŭnuju zału ŭ vyhladzie… staražytnahreckaha chrama. Baraćba sa starym skončyłasia stvareńniem mulaža jašče bolš staroha. Hučyć jak aniekdot! Dziela spraviadlivaści treba adznačyć, što Zamčyšča da 1950 hadoŭ było ŭžo nie prosta horkaj ziamli, a pa ŭsich svaich prykmietach abjektyŭna źjaŭlałasia pomnikam historyi i kultury. Značyć i znos jaho byŭ złačynstvam.

Jašče kropla historyi. Paśla taho, jak źniščyli Zamčyšča, rujnavać staroje praciahnuli, ale ŭžo ŭ duchu Sučasnaj architektury. Sama źjava Sučasnaj savieckaj architektury jašče da kanca nie asensavana, i tolki ciapier, pa skančeńni piacidziesiaci hadoŭ, prychodzić čas jaho vyvučać, šukać pomniki, brać asobnyja ansambli pad achovu. I ŭžo z upeŭnienaściu možna skazać, što ansambl byłoj Parkavaj mahistrali Minska (praśpiekta Mašerava, a ciapier Pieramožcaŭ) varta ŭsprymać jak pomnik horadabudaŭnictva. Asobnyja jaho pabudovy ŭžo znachodziacca ŭ Dziaržaŭnym śpisie historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ Respubliki Biełaruś. A sam zaduma idealnaj haradskoj mahistrali, dzie pa adzin bok pryrodny łandšaft, a pa druhi — malaŭniča raźmieščany madernisckich pabudovy, u Minsku ŭdałosia realizavać u bujnym horadabudaŭničym maštabie. Ale, nakolki ja razumieju, nie siońnia-zaŭtra my źbirajemsia źnieści spartyŭnuju zału, jakaja ŭžo stałasia historyjaj, pierakroić pačatak kaštoŭnaha ŭ jeŭrapiejskim maštabie (ja absalutna bieź ironii) horadabudaŭničaha ansambla byłoj Parkavaj mahistrali i stvaryć čarhovy sučasny mulaž jašče bolš staroha? Historyja biezumoŭna cykličnaja, ale heta nie apraŭdańnie hetak biessensoŭnych z punktu hledžańnia kultury dziejańniaŭ.

Kali razhladać znos Zamčyšča ŭ 1950-ch hadach jak złačynstva, to navošta chavać pamiać ab im? Kamunistyčny režym u SSSR vykryty, a partyja zabaroniena ŭ 1991 h. u tym liku i za takoha rodu złačynstva. Biełaruś straciła vializnuju kolkaść chramaŭ, pałacaŭ. Zirnicie na kartu, dzie jašče zachavalisia pomniki architektury — vialikaja dola na zachodnich biełaruskich ziemlach, kudy kamunisty pryjšli na 30 hadoŭ paźniej. Ale davajcie zachoŭvać historyju i pamiać, nie padmanvajučy ni siabie, ni zamiežnych turystaŭ.

Dalej supiarečnaści zdajucca kamičnymi.

Naprykład, jak rastłumačyć toje, što da čempijanatu śvietu pa chakiei my chočam źnieści spartyŭnuju zału? Tam ža dzieci fizkulturaj zajmajucca. I navošta tam vały nasypać, bo našmat zručniej na roŭnaj placoŭcy da čempijanatu pastavić pałatki ź pivam dla zaŭziataraŭ i mabilnyja prybiralni?

Ci navošta pakazvać turystam mulaž draŭlanaha zamka, jaki navat z Navahrudskim pobač nie stajaŭ? Bo ŭ Jeŭropie amal u kožnym histaryčnym horadzie pomnikaŭ architektury siaredniaviečča poŭna. Hetym nie pryciahnieš ni turysta, jaki pryjechaŭ kulturu pahladzieć, ni futbolnaha zaŭziatara. Zatoje ansamblaŭ, paraŭnalnych pa hrandyjoznaści maštabu z byłym praśpiektam Stalina (Lenina, Skaryny, Niezaležnaści) abo zhadanaj vyšej Parkavaj mahistrallu ŭ histaryčnych haradach Jeŭropy adzinki, i ź imi minskija realizacyi mohuć spračacca na roŭnych.

Možna praciahvać pra zakony restaŭracyi, pra prykład Mazyrskaha zamka… Rašeńnie prymajuć na ŭzroŭni prezidenta-ŭrada. Ciapier jaho vynosiać na hramadskaje abmierkavańnie. Ci možna budzie praz 50 hadoŭ paraŭnać pa značeńni Minskaje zamčyšča, naprykład, z karaleŭskim zamkam u Varšavie? Ci moža naščadki nas asudziać za čarhovaje razbureńnie architekturnaj spadčyny, na hety raz siaredziny XX stahodździa?

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0