Pamiž dvuma arłami

Na sajcie «Našaj Nivy», jakaja naviazała dyskusiju ŭ niedyskutabielnym pytańni, ja pračytaŭ vielmi dziŭnaje pytańnie kvalifikavanaha historyka Alesia Paškieviča: čamu hramadzianka i žycharka Biełarusi Vieranika Siebaścianovič nie moža ŭstalavać kryž pa svaim byłym kamandziru z polskaj Armii Krajovaj?

Moža. Na mohiłkach. Na indyvidualnaj mahile. I nichto joj hetaha nie zabaronić. Vieranika ž Siebaścianovič pastaviła nie nadmahilny kryž na mohiłkach, a pomnik u vyhladzie kryža, maštaby jakoha anijak nie nadajucca na ŭšanavańnie pamiaci adnaho čałavieka. I heta pomnik nie kamandziru, a bajevikam Armii Krajovaj. A voś na takuju akcyju patrebien (u luboj krainie) dazvoł uładaŭ.

Vyrab takoha vialikaha kryža-pomnika, nadpisu na im, jaho transparciroŭka, ustanoŭka — usio heta kaštuje nie adzin miljon. Vy, spadar Paškievič, vierycie, što V. Siebaścianovič sama ažyćciaviła ŭsiu hetuju akcyju ad zadumy da ździajśnieńnia? Znajšła materyjał, majstroŭ, znajšła pieravozčykaŭ, zaliŭščykaŭ bietonu i h. d?

Heta, spadar Paškievič, palityčnaja akcyja cełaj hrupy adnadumcaŭ. A što napierad vystavili pažyłuju žančynu? Dyk heta pryjom taki. Daŭno viadomy, aprabavany.

Druhoje pytańnie jakoje Vy zadali: «Toj kamandzir — złačynca? Heta daviedziena faktami?».

Ujavicie sabie, spadar Paškievič, takoha esesaŭca, jaki anirazu nie streliŭ, anirazu nie vyciaŭ inšaha čałavieka. I ŭsio ž prynaležnaść hetaha čałavieka da SS, arhanizacyi złačynnaj, niasłavić jaho. Navat takoha vydatnaha čałavieka, jak nobieleŭski łaŭreat Hiunter Hras. Usie krytyki i bijohrafy ličać ciapier patrebnym napisać u tekście pra piśmieńnika pryblizna taki skaz: «Słužyŭ u SS».

Vy ž, musić, viedajecie, spadar Aleś, jakija źvierstvy ŭčyniali akaŭcy. Čytali. Čuli. Toje, što arhanizacyja nie abvieščana złačynnaj, ničoha nie mianiaje. Jość takoje paniaćcie — złačynstvy suprać čałaviečnaści. Jany nie prabačajucca. I nie majuć terminu daŭnaści. AK, biez sumnieńnia, takija złačynstvy ŭčyniała.

Nastupnaje pytańnie: «Ci… my budziem miascovym palakam usio zabaraniać…?" Usio zabaraniać, jak zabaraniali palaki biełarusam u 1921—1939 hh., my nie budziem. A voś stavić pomniki biełarusazabojcam i voraham biełaruskaj dziaržaŭnaści na płoščach, u parkach i skvierach, u palach i ŭ hajach my nie dazvolim. Jak palaki nie dazvolać stavić pomniki palakazabojcam i voraham polskaj dziaržaŭnaści.

Palaki ŭ nas — mienšaść. Mienšaść pavinna być łajalnaju ŭ dačynieńni da taje dziaržavy, u jakoj žyvie. I nie pravakavać toj narod, siarod jakoha žyvie. Akcyja, pra jakuju my viadziem havorku, była pravakacyjaj. U Vas jość na hety kont sumnieńni?

Nakont «chto padvučyŭ?». Vy sprabujecie źvieści majo vykazvańnie da absurdu. Ja ž upeŭnieny, što słovy pra toje, što kožny, chto žyŭ i pamior, maje prava na kryž, Vieranicy Siebaścianovič padkazanyja. Ale ŭ dadzienym vypadku sentencyja «nie plašiet». Bo havorka, paŭtaraju, nie ab ścipłym kryžy na indyvidualnaj mahile na mohiłkach.

Nakont biełaruskaha rachunku da Polščy.

Polšča ciaham dvuch dziesiacihodździaŭ viała ŭ našaj krainie rabaŭničuju palityku. Aproč taho, možna padličyć, kolki himnazij i škoł začynili polskija ŭłady, kolki dekłaracyjaŭ ab adčynieńni biełaruskich škoł kinuli ŭ śmietnik, kolki našych piśmieńnikaŭ i kulturnikaŭ kinuli za kraty… Jašče strašniejšaje złačynstva Polščy pierad Biełaruśsiu — toje, što svajoj palitykaj polskija ŭłady pašyrali ŭ našaj krainie prakamunistyčnyja nastroi, kamunizavali narod.

Usio možna padličyć, spadar Aleś. Ale nie siońniašniaj uładzie ŭ Miensku zajmacca padlikami, bo jana ŭ dačynieńni da biełaruskaj kultury, adukacyi, navuki dziejničaje nie mienš razburalna, čym endecki i sanacyjny režymy.

Nakont taho, jak Polšča mahła b spłacić svoj doŭh. Uśviedamlaju, što patrabavać reparacyi z Polščy pozna. Ale nahadvać Polščy i palakam pra ich vinu pierad Biełaruśsiu treba, badaj, štodnia. I samim ni na mih nie zabyvać. Jak i pra vinu Rasii.

I apošniaje. Ja, musić, nie vydam Vam tajamnicu, spadar Paškievič, kali skažu: Biełaruś znoŭ źjaŭlajecca pradmietam impieryjalistyčnych pamknieńniaŭ našych uschodniaha i zachodniaha susiedziaŭ. Z adnoj tolki papraŭkaj: nieaimpieryjalistyčnych. Ciapier nie epocha kałanijalnych zavajoŭ. Ciapier zamiest Lebensraum dziaržavy dbajuć ab Wirtschaftsraum. Navošta zachoplivać terytoryju, kali krainu možna pastavić u ekanamičnuju, kulturnuju i h. d. zaležnaść? U biełaruskich hazietach apošniaha času ja čytaju, što Biełaruś trapiła ŭ poŭnuju zaležnaść ad Rasii. Adnak ruki siudy ciahnuć i Varšava, i polski kapitał. Viedama, jany nie mohuć nie raźličvać na tutejšych palakaŭ. U dadatak, pavodle maich nazirańniaŭ, apošnim časam kulturnickaje pałanafilstva niekatorych našych surodzičaŭ niaŭznak pierarasło ŭ palityčnaje. Naviazanaja «Našaj Nivaj» dyskusija vakoł niedyskutabielnaha pytańnia — ci treba stavić pomniki voraham Biełarusi i złačyncam suprać čałaviečnaści? — z usioj vidavočnaściu pakazvaje heta. Pryčyna ž hetaj źjavy na pavierchni: pramaskoŭskaja palityka ŭładaŭ.

Dyskusija i naša java, na žal, pakazvajuć: jak i sto hadoŭ tamu, biełarusy, tak i nie staŭšy nacyjaj, tak i nie navučyŭšysia žyć samastojna, žyć svaim rozumam, kidajucca pamiž dvuma arłami — dvuchhałovym i adnahałovym.

A pastskryptum moj taki.

Ščučyn, dzie tutejšyja palaki pastavili pomnik zabojcam, niedaloka ad Vasilišak.

70 hadoŭ tamu — 13 červienia 1943 hoda — u miastečku Vasiliški Lidskaj akruhi bajevikami Armii Krajovaj, byŭ zabity zachodniebiełaruski dziejač Juljan Sakovič, 14 červienia — u tym samym miastečku — Leanid Marakoŭ, brat paeta Valeryja Marakova i dziadźka historyka Leanida Marakova. 14 červienia tamsama byŭ zabity biełaruski aktyvist Uładzimir Vaŭčok. «Naša Niva» pra achviaraŭ polskaha teroru ŭ 70-ju hadavinu ich hibieli navat nie zhadała. Zatoje pačała dyskusiju, ci treba stavić ŭ Biełarusi pomniki polskim zabojcam biełarusaŭ.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0