Andrej Kurajeŭ: Carkoŭna-pravavaja baza dla biełaruskaj aŭtakiefalii ŭžo padrychtavanaja
Adnym z nastupstvaŭ svarki RPC z Kanstantynopalem moža stać uzmacnieńnie cisku rasiejskaha pravasłaŭja na Biełaruś, ličyć bahasłoŭ i filozaf, dyjakan Andrej Kurajeŭ. U interviju Svabodzie kantraversijny rasiejski relihijny dziejač raspavioŭ, čym zapomnicca vizyt patryjarcha Kiryła ŭ Miensk, zabaronu na słužbu dla ajca Alaksandra Šramka i vierahodnaść uźniknieńnia ŭ Biełarusi svajoj carkvy, niezaležnaj ad Maskvy.
Andrej Kurajeŭ. Fota: Radyjo Svaboda.
«Carkoŭna-pravavaja baza dla biełaruskaj aŭtakiefalii ŭžo padrychtavanaja»
— Synod, na jakim Rasiejskaja pravasłaŭnaja carkva abviaściła pra razryŭ adnosinaŭ z Kanstantynopalem, adbyŭsia ŭ Miensku. U Biełarusi heta niekatoryja ŭspryniali jak peŭny symbal taho, što Maskva nahadvaje: Biełaruś — heta jaje kananičnaja ziamla. Ci maje, na vašuju dumku, heta niejkaje palityčnaje značeńnie?
— Toje, što synod adbudziecca ŭ Miensku, było vyrašana jašče ŭviesnu. Nijakaj suviazi ź biahučymi padziejami tut niama.
— Vy siońnia zajavili, što RPC užo straciła Biełaruskuju pravasłaŭnuju carkvu. Ale, u adroźnieńnie ad Ukrainy, ni biełaruski parlament, ni kiraŭnik krainy, nie źviartalisia ŭ Kanstantynopal pa tomas. Adkul takaja dumka pra stratu Biełarusi?
— Heta adbudziecca nie ciapier, a paśla źmieny palityčnaha klimatu. A kali jon źmienicca — pry Łukašenku, ci paśla — ja hetaha nia viedaju. Kali adnojčy ŭ Biełarusi ŭźniknie taki ruch za aŭtakiefaliju, to carkoŭna-pravavaja baza dla hetaha rašeńnia budzie ŭžo padrychtavanaja.
— Mitrapalit Iłaryjon zajaviŭ učora, što admiena Kanstantynopalem hramaty 1686 hodu, jakaja aneksavała Kijeŭskuju metrapoliju i kudy ŭvachodzili biełaruskija ziemli, była niezakonnaj. I sapraŭdy, a jakija ŭ Kanstantynopala byli kananičnyja padstavy, kab admianić hetuju hramatu?
— Pa vialikim rachunku, nie było nijakich. Heta byŭ valuntaryzm. Ale heta navat niecikava — leźci niedzie ŭ XVII stahodździe abo jašče bolš staryja kanony. Heta tupikovy šlach. Bo kanony možna rastłumačyć u luby z bakoŭ. Treba hladzieć nie ŭ minułaść, a ŭ budučyniu.
— Ale kali niama kananičnych padstavaŭ, to takuju carkvu mohuć i nie pryznać?
— Termin «padstava» — heta nastolki niestabilny fundament što krymski most u paraŭnańni ź im staić na stalovych aporach. Sproby abapierci sučasnuju palityku na kanony pieršaha tysiačahodździa, u tym liku i carkoŭnych, heta cyrk z kaniami. Ale vypadak Ukrainy vybiŭ hrunt z-pad noh. A kali dakładna ŭsio pačnie chistacca ŭ Biełarusi — heta pytańnie techniki.
«Vizyt patryjarcha ŭ Miensk zapomnicca biełarusam voś hetym samadurstvam»
— Siońnia śviataru Alaksandru Šramku vydali aficyjny dakument ab zabaronie słužby na hod. Jon krytykavaŭ patryjarcha Kiryła za jaho pavodziny ŭ Miensku, i za šmatlikaść achovy. Jak vy aceńvajecie hetuju zabaronu?
— Hetaje rašeńnie z šerahu tych, paśla čaho pytajucca: a za što vy nas nia lubicie. Heta byŭ prystup kiraŭničaj histeryki. Nijakich kanonaŭ ajciec Šramko nie parušyŭ. Karać jaho absalutna nie było za što. Vizyt patryjarcha ŭ Miensk zapomnicca biełarusam voś hetym samadurstvam. I mienavita pra heta buduć razmaŭlać.
— Ci nia stanie RPC paśla nadańnia aŭtakiefalii Ŭkrainie macniej trymacca za Biełaruś, kab Miensk nie pačaŭ realizoŭvać toj scenar, pra jaki vy kažacie?
— Całkam mahčyma. Uvohule, sa stratehičnym planavańniem u našaj patryjarchii siońnia vielmi kiepska. Całkam mahčyma, što reakcyjaj stanie: usich zamarozić, usich zakavać, źviazać adnym łancuhom.
— A ci bačycie vy ŭ Biełarusi žadańnie, volu adździalicca ad RPC?
— U bližejšaj budučyni naŭrad ci. Ale takoje žadańnie ŭ častki biełaruskaj carkoŭnaj intelihiencyi napeŭna jość. U zvyčajnaha prychadžanina jano naŭrad ci jość. A voś mierkavańnie nacyjanalnaj intelihiencyi mnohaje značyć u historyi XX-XXI stahodździaŭ.
— A jak vy aceńvajecie pavodziny Alaksandra Łukašenki? U Biełarusi časam kažuć, što jaho adnosiny ź mitrapalitam Paŭłam davoli chałodnyja. Jahonym favarytam nazyvajuć ajca Fiodara Poŭnaha. Ci moža Łukašenka być zacikaŭleny ŭ bolšaj niezaležnaści BPC ad Rasiei?
— Nia viedaju. Ale ŭčorašnija jahonyja słovy patryjarchu suprać raskołu byli, prynamsi, dvuchsensoŭnyja.
— A pra što, na vaš pohlad, śviedčyć toj fakt, što RPC pryznačaje mitrapalitami ŭ Biełaruś niebiełarusaŭ? Spačatku Fiłaret, potym Pavał?
— Heta kaža tolki ab tym, što ad Biełarusi nie čakajuć supracivu. Jakoha papa vam pryšlom, taki i budzie vam baćkam. Ale vaš miascovy pejzaž japiskapatu całkam sabie miesiacovy.
— U Synodzie, jaki adbyŭsia ŭ Miensku, nia braŭ udzieł nivodzin biełarus. Navat ad Ukrainy, ź jakoj u Rasiei vajna, byli dva ŭkraincy.
— Synod farmujecca nie pavodle etničnych prykmietaŭ.
— Ale jość chiba niejkaja pryčyna, čamu va Ŭkrainie heta ŭkraincy, jakija tam naradzilisia, jakija viedajuć kulturu hetaj krainy, movu, vychavalisia tam, a ŭ Biełarusi — rasiejcy?
— U luboj imperyi jość plusy i minusy. Uzbekistan u Synodzie, naprykład, pradstaŭlaje etničny małdavanin. I ja b nie skazaŭ, što heta zusim kiepska.
«Ustanoŭka na vajnu viadzie da intelektualnaj i maralnaj dehradacyi ŭ samoj RPC»
— Hałoŭny dziaržaŭny biełaruski telekanał pryśviaciŭ učora Synodu 1 chvilinu 6 sekundaŭ. U tłumačeńni było skazana, što ŭ praktycy rašeńnie aznačaje, što ciapier nia budzie supolnych nabaženstvaŭ z Kanstantynopalem. Što heta značyć? Što ŭ cerkvach RPC nia buduć malicca za Varfałamieja?
— Pa-pieršaje, padčas malitvaŭ patryjarcha Varfałamieja raniej i tak zhadvaŭ tolki patryjarch Kirył. Vierniki ŭvohule nia viedali, chto taki Varfałamiej. Pa-druhoje, rašeńnie nia zhadvać Varfałamieja było pryniataje našym Synodam miesiac nazad. Ciapier adbyŭsia nastupny ŭzrovień raskołu, kali viernikam zabaraniajuć navat uvachodzić u hreckija śviatyni, jakija padparadkoŭvajucca kanstantynopalskamu patryjarchu. Darečy, i ŭ rasiejskija taksama, bo jość rasiejski ekzarchat kanstantynopalskaha patryjarchatu ŭ Zachodniaj Eŭropie. Ale heta ŭsio łuchta pa vialikim rachunku, bo nabožnych turystaŭ u nas i tak mała. Akramia taho, treba jašče ŭjavić durnia, jaki surjozna žadaŭ by pryčaścicca i prajšoŭ by mima hreckaj carkvy. A kali b zajšoŭ i pryčaściŭsia, to pajechaŭ by potym kajacca ŭ Maskvu, i znajšoŭ by čarhovaha durnia-papa, jaki b nadaŭ hetamu niejkaje značeńnie.
— Tady vychodzić, što vialikaha značeńnia dla Rasiei mienskaja deklaracyja nia maje?
— Maje. U samoj Rasiei dajecca admaška na vajnu z hrekami, na pošuk luboj nahody, kab ich ukusić, abvinavacić u jerasi. Da ŭzroŭniu jerasi ciapier buduć raździmacca lubyja kamary. I heta ŭžo pačałosia. I voś hetaja ŭstanoŭka na vajnu viadzie da intelektualnaj i maralnaj dehradacyi ŭ samoj RPC. Heta sumna i heta zakranie ŭsich.
— A što moža zrabić Kanstantynopal, kab adkazać niejak Maskvie?
— U Kanstantynopala niama takoj zadačy. Kali Kirył pierastaŭ zhadvać u malitvie Kanstantynopalskaha patryjarcha, to Varfałamiej ničoha padobnaha nie zrabiŭ. Jon i dalej zhadvaje Kiryła i molicca za jaho. I navat kali ich Synod prymaŭ rašeńnie, što Kijeŭ ciapier ich, to ŭ ich słovach nie było nijakaha asudžeńnia maskoŭskich japiskapaŭ. Ani asudžeńnia, ani zakliku da vyhnańnia. Naadvarot, mirnaje rašeńnie.
— A jakija ciapier buduć, na vaš pohlad, adnosiny pamiž RPC i inšymi pamiesnymi cerkvami?
— Hetyja adnosiny buduć mirnymi. Tamu što maskoŭskija dyplamaty — i ŭ rasach, i śvieckija — buduć cisnuć na inšyja cerkvy, kab tyja padtrymali Maskvu. Na słovach mnohija ź ich padtrymajuć, ale nichto za nami śledam u akno nia kiniecca. Nichto svaje adnosiny z Kanstantynopalem nie razarvie.
— A jak, na vašu dumku, budzie adbyvacca stvareńnie novaj Ukrainskaj aŭtakiefalnaj carkvy? Ci nie pryviadzie heta da kanfliktu, moža navat siłavoha? Jak jany buduć dzialić Łaŭru, naprykład?
— Prablemy pačnucca nia z Łaŭry, a sa zvyčajnaha viaskovaha prychodu, kali buduć hałasavać, kudy idziem i, zrazumieła, kansensusu nia budzie amal nikoli. Buduć pieramožcy i pieramožanyja. I jak jany buduć dzialić majomaść, uvohule niezrazumieła. Napieradzie šmat hadoŭ turbulentnaści. Tamu hałoŭnaje dla ŭsich udzielnikaŭ padziei nabracca ciarpieńnia. Patryjarchija ad pačatku pajšła vielmi karyślivym i imperyjalistyčnym šlacham. I vielmi pamyłkovym. Heta pryviało da taho, što patryjarchija stała zavadataram napružanaści. Treba było pravilna vybrać metu. Zamiest taho, kab vybrać mir va Ŭkrainie, RPC abrała ŭtrymańnie kavałka Ŭkrainy pad svaim upłyvam.
— A jakoj mahła b tady być formuła miru?
— Kali b usie baki dasiahnuli kansensusu ŭ pryznańni taho, što niama hrachu ŭ prychodzie śviataroŭ i viernikaŭ u novuju strukturu, jakuju stvaraje Kanstantynopal. I druhaja častka: niama złačynstva ŭ tym, kab zastacca śviatarami i viernikami ŭ Rasiejskaj carkvie va Ŭkrainie. Kali ŭsie baki z hetym pahodziacca, to heta daść niejki vychad.
— A jak pavinny pavodzić siabie vierniki ŭ takoj sytuacyi?
— Ja nie mahu vyrašać za inšych. U kožnaha svoj vybar.
Kamientary