Hary Poter nie budzie jeści draniki i babku — pierakładčyca pra biełaruskaje vydańnie znakamitaj knihi
Radyjo Svaboda sustrełasia z Alenaj Piatrovič, pierakładčycaj pieršaha ramana Džoan Roŭlinh, i pahavaryli, čamu jana vyrašyła pierakłaści «Hary Potera», jak pierapisvałasia z pravaŭładalnikami i ci budzie abiełarušvać tekst.
Alena Piatrovič pierakładaje z anhielskaj, polskaj, ukrainskaj movaŭ, vykładaje na fiłfaku BDU. U jaje pierakładzie vyjšaŭ raman Ryšarda Kapuścińskaha «Padarožžy z Hieradotam». Dziesiać hadoŭ Alena ŭvachodzić u redkalehiju časopisa pierakładnoj litaratury «Prajdziśviet».
«Knihi pra Hary Potera zachaplajuć mianie jak pazł»
— Čamu vy ŭzialisia za pierakład «Hary Potera»? Heta ž ciažka, doŭha i vielmi adkazna.
— Heta doŭhaja historyja (śmiajecca). Kali ja vučyłasia ŭ škole i pačaŭ vychodzić «Hary Poter» u rasiejskich pierakładach, ja dumała, što ja zanadta darosłaja, kab čytać takuju litaraturu. Ale ŭ 26—27 hod hetyja knihi trapili da mianie znoŭ, i ŭžo ŭ takim bolš-mienš darosłym uzroście ja imi pranikłasia.
Zacikavili kručki, jakija pakidała Roŭlinh u pieršych knihach, kab viarnucca da ich potym, toje, nakolki dobra pradumany siužet i jak tłumačacca mnohija rečy. Choć fanaty znajšli niekalki niestykovak, mianie hetyja knihi zachaplajuć, jak pazł.
Vyrašyła pierakładać, bo ja dobra aryjentujusia ŭ hetym suśviecie. Ja razumieła, što hety prajekt praktyčna nie ažyćciaŭlalny praz pravy, praz toje, što heta surjoznaje vydaviectva. Tamu ja da hetaha surjozna nia staviłasia.
Ale hod tamu ja daviedałasia, što ŭ pavietry łunaje ideja vydańnia biełaruskaha pierakładu «Hary Potera». Tady ja sama źviarnułasia da vydaŭca, pra jakoha chadzili takija čutki, i skazała, što voś ja, vaša pierakładčyca.
Praź niejki čas pradstaŭniki vydaviectva paviedamili, što jany zacikaŭlenyja ŭ supracoŭnictvie, ale kandydaturu pierakładčyka zaćviardžaje Bloomsbury [brytanskaje knižnaje vydaviectva. — RS.]. Ja, ni na što nie spadziejučysia, pačała pierakładać pieršuju častku «Hary Potera» jašče amal hod tamu i čakała adkazu vydaviectva. A potym mianie zaćvierdzili ŭ jakaści pierakładčycy.
— Vychad knihi ŭ biełaruskim pierakładzie planujecca na śniežań. A pra toje, što jana vyjdzie, stała viadoma ŭ traŭni. To bok u vas užo była častka pierakładzienaja?
— Tak, kali mianie zaćvierdzili, paŭknihi ŭžo było pierakładziena. Ja ciapier pracuju surjozna nad tekstam, kab da mianie było minimalna pretenzij. Jany ŭsio roŭna buduć, i ja heta razumieju. Mnie zastałosia vyrašyć samyja składanyja pytańni, typu — pierakładać ci nie pierakładać imia, što rabić z aluzijaj na tvor. Heta składana, kali tvor, da jakoha jość adsyłka, nie pierakładzieny na biełaruskuju. Albo kali pierakład jość, ale nie zachavanaja struktura nazvy tekstu, a spasyłka idzie mienavita na nazvu, to bok na biełaruskaj hučyć pa-inšamu.
Nevił — nie Daŭhapups, u jaho inšaje proźvišča
— Jość dva aficyjnyja pierakłady seryi knih «Hary Potera» na rasiejskuju movu: pierakłady vydaviectvaŭ «ROSMEN» i «Machaon». Dahetul viaducca dyskusii pra toje, jaki pierakład bolš udały, choć, biezumoŭna, u abodvuch jość svaje niedaskanałaści.
— Ciažka skazać, bo ja razumieju, u jakich umovach pracavali pierakładčyki ROSMEN. Jany rabili heta vielmi chutka, tamu jakaść tekstu paciarpieła. Śpivak [pierakładčyca «Machaona». — RS.], ja dumaju, pierakładała ŭ bolš kamfortnych umovach. Da taho ž byli viadomyja chiby pieršaha pierakładu, jakija mahli być uličanyja ŭ inšych pracach. Pavinna skazać, što Zładziejusa Źleja ŭ maim pierakładzie nia budzie [śmiajecca. — RS.]. Jość taksama i narodny pierakład, nia samy błahi. U im uličyli chiby Śpivak i ROSMEN. Ale mnie ciažka vystavić kamuści bały.
Ciapier ja davoli šmat čytaju pra asobnyja rašeńni ŭ francuskich, niamieckich pierakładach. Jak adno i toje ž imia, naprykład, pieradajuć na toj ci inšaj movie. Ja b skazała, što mnohija rečy nie idealnyja.
Uvohule mastacki pierakład niemahčyma zrabić tak, kab jon padabaŭsia ŭsim. Usio adno štości kahości nie zadavolić, asabliva kali heta niejki viadomy tvor. U kožnaha budzie svaja dumka. U siecivie zaraz možna znajści šmat infarmacyi navukovaha planu, jakaja tyčycca kalamoŭnych, kalalitaraturnych rečaŭ, naprykład, etymalohii imionaŭ u «Hary Potery».
— Śpivak krytykujuć za «abrusieńnie» knihi, taho ž Zładziejusa Źleja, jaki, dziakuj bohu, tak i nia trapiŭ u kančatkovy varyjant. Alena, vy budziecie abiełarušvać «Hary Potera», i kali tak, to ŭ jakoj stupieni?
— Minimalna budu abiełarušvać, kali i budu. Na hetaje pytańnie ja ŭžo adkazvała samim pravaŭładalnikam. U nas była pierapiska, i jany chacieli ŭpeŭnicca, što ja nie sapsuju tekst [śmiajecca. — RS.]. Ja krychu tłumačyła svaju pazycyju, jakuju, jak ja zrazumieła, jany ŭchvalili.
U pryncypie, «Hary Poter» — heta vielmi brytanski tvor. Niahledziačy na toje, što dziejańnie adbyvajecca ŭ škole čaradziejstva, my viedajem, što jana znachodzicca ŭ Brytanii. Da prykładu, usie stravy, što apisvajucca ŭ knizie, zbolšaha brytanskija. Ja nie źbirajusia ź ich rabić draniki i babku, umoŭna kažučy.
Sprava ŭ tym, što my ŭžo isnujem u kantekście hetaha tvoru. Jasna, što buduć ludzi, jakija pračytajuć hety tvor upieršyniu, i, moža, navat pa-biełarusku. I ja na heta spadziajusia. Ale jość ludzi, jakija ŭžo čytali hety tekst, jakija ŭžo ŭjaŭlajuć jaho bolš-mienš, i rabić jaho biełaruskim dla ich niepatrebna. Bolš za toje, dla budučych maładych ludziej heta, mahčyma, taksama niavažna.
My bolš nie žyviom u zakrytym śviecie, dzie my možam paznavać štości vyklučna praź siabie i svaju kulturu. My ad naradžeńnia viedajem, što jość šmat kultur, i pahruzicca ŭ novuju, zdajecca, bolš nie prablema.
U knizie jość para momantaŭ, dzie sytuacyja vymušaje niejkuju słoŭnuju hulniu z proźviščam, praź jakuju daviadziecca abiełarušvać tekst. Ale ja chaču, kab tvor zastaŭsia brytanskim. Ja razumieju, što mianie buduć krytykavać. Chtości pryzvyčaiŭsia da Daŭhapupsa, ale Daŭhapupsa tam nia budzie. Ja ŭvohule nie razumieju, jak hetaje słova mahło ŭtvarycca [śmiajecca. — RS.]. Jasna, što chtości hetaha nie acenić. Moža, u kahości Nevił — lubimy hieroj, i jon navat nia viedaje, jak jaho proźvišča hučyć pa-anhielsku. Hetaha nie paźbiehčy, ja hatovaja da taho, što budzie paśla.
«Braty Ŭiźli niapatasnyja, a Hiermijona krychu nudnaja»
— Vydaŭcy vykazvali jakija-niebudź pažadańni da pierakładu?
— Ja navat nia viedaju, ci byli ŭ ich pažadańni. Mnie byli pastaŭlenyja pytańni, jak ja budu spraŭlacca z toj ci inšaj sytuacyjaj. Ja nia viedała «pravilnaha» adkazu, ale niejak pastarałasia adkazać. I ŭ vyniku pažadańniaŭ nijakich mnie vykazana nie było.
Pierapisku vioŭ biełaruski vydaviec. U mianie nijakich niepasrednych kantaktaŭ nie było. Kali pravaŭładalniki zadavali pytańni nakont pierakładu, vydaviec pieraadrasoŭvaŭ ich mnie, i ja na ich, ułasna, adkazvała. Zatym vydaviec im heta dasyłaŭ.
Ja vielmi zadavolenaja tym, što jany dazvolili mnie źviartacca da ich praz vydaŭca, kali ŭ mianie buduć uźnikać pytańni ŭ pracesie pierakładu. Pakul ja spraŭlajusia sama, ale heta moj pieršy dośvied takoj surjoznaj kamunikacyi z pravaŭładalnikami.
— Vy chacieli b pierakłaści i inšyja častki ramanu?
— Nakolki ja razumieju, heta zaležyć ad taho, jak budzie pradavacca pieršaja kniha. Ja ŭ finansavyja pytańni nie zahłyblajusia, heta zbolšaha sprava vydaŭca. My spadziajomsia, što ŭsio budzie dobra.
Napeŭna, heta budzie adsočvacca brytanskim bokam, nakolki kniha tut zapatrabavanaja i ci jość sens pierakładać dalej. U mianie jość lubimyja knihi, i heta nia pieršaja i nie druhaja, i ja chaču ich chutčej pierakładać. I, viadoma, ja maru, što ja pierakładu ich usie.
— Jakaja častka «Hary Potera» vam padabajecca bolš za ŭsio?
— Ja strašna lublu čaćviortuju častku, dzie Hiermijona zasnoŭvaje asacyjacyju pa abaronie pravoŭ elfaŭ. Usia dziejnaść asacyjacyi nakiravanaja na vyzvaleńnie pryhniečanych narodaŭ, jakija sami nie ŭśviedamlajuć svajoj pryhniečanaści. I voś Hiermijona sprabuje sa svajoj demakratyčnaj pazycyi davieści hetym narodam, elfam, što jany nie pavinny ciarpieć. Usia psychalohija elfaŭ, jakaja raskryvajecca ŭ hetym, vielmi aktualnaja siońnia.
Tak škada, što jaje niama ŭ kino, bo mnohija hladzieli kino i nie čytali knih, a hetaja reč šmat što tłumačyć u siońniašnim śviecie.
«Hary Poter i viazień Azkabana» — napeŭna, maja lubimaja častka. Ale kali b ja vučyłasia ŭ škole i mnie trapilisia hetyja knihi tady, majoj ulubionaj častkaj byŭ by «Orden Feniksa», dzie vučni akazvajuć supraciŭ ministerstvu.
— U vas, napeŭna, jość i lubimyja hieroi?
— Viadoma. Heta braty Ŭiźli, bliźniaty. Jany zabaŭnyja, viasiołyja. U bratach Uiźli mianie vielmi pryvablivaje pačućcio humaru, umieńnie radavacca prostym rečam i toje, što jany maksymalna niapatasnyja. Vidać, ja pavinna była skazać, što mnie padabajecca Hiermijona, kali havaryć pra troch hałoŭnych hierojaŭ. Sapraŭdy, jana mnie padabajecca, ale miescami jana krychu nudnaja. Ale cikava čytać, jak mianiajecca jaje vobraz, jak jana pierastupaje praź niešta dziela bolš važnych rečaŭ.
— Jak vy dumajecie, u biełaruskaj litaratury jość niešta padobnaje da «Hary Potera» ci heta novy dla nas śviet?
— U biełaruskaj litaratury ja takoha nie sustrakała, choć ja tut nie vialikaja specyjalistka. Roŭlinh dobra trapiła ŭ čas, kali ŭ dziciačaj litaratury pačali ŭzdymacca surjoznyja darosłyja prablemy.
Mnie padabajecca, što «Hary Poter» — heta hlabalny tvor, jaki cikavy ŭ kožnaj krainie. Adnak u toj ža momant Roŭlinh zrabiła jaho brytanskim i eŭrapiejskim u tym sensie, što vykarystała tam staražytnahreckuju, skandynaŭskuju i inšyja eŭrapiejskija mitalohii.
Luby tekst, jaki byŭ by zrobleny ŭ takim klučy, mnie zdajecca, staŭ by sprobaj napisać «Hary Potera». Ja nia viedaju, ci heta mahčyma i ci heta ŭvohule patrebna.
Što viadoma pra biełarusa Viktara Paviełku, jakoha ŭ Polščy padazrajuć u arhanizacyi napadaŭ na rasijskich apazicyjanieraŭ1
Kamientary