«Maja bos mnie a dziasiataj viečara kidaje miemy». Biełaruska daśleduje traŭmy mozha ŭ ZŠA
Biełaruscy Maryi Strocavaj 24 hady, i ŭžo dva miesiacy jana pracuje ŭ amierykanskaj łabaratoryi. Dačka paeta Dźmitryja Strocava daśleduje mozh i dapamahaje šukać srodki ad chraničnaj stomlenaści. Raspytali ŭ Maryi, jak jana apynułasia ŭ niejrabijałohii.
«Jość mnoha ŭsiaho pa-za miežami kłasičnaha śpisa prafiesij»
Łabaratoryja, dzie pracuje dziaŭčyna, naležyć da arhanizacyi Kessler Foundation, što ŭ amierykanskim štacie Ńju-Džersi. Heta niekamiercyjnaja arhanizacyja, dzie daśledujuć prablemy reabilitacyi i pracaŭładkavańnia ludziej ź invalidnaściu. U pieršuju čarhu, tłumačyć Maryja, heta praca ź niejranavukami, u pryvatnaści ź niejrapsichałohijaj.
Maryja zajmajecca daśledavańniem traŭmaŭ mozha.
«My robim MRT mozha i zapisvajem peŭnyja danyja, — raskazvaje Maryja. — Potym ja pravodžu ź ludźmi niejrapsichałahičnaje testavańnie. Heta śpiecyfičny test, jaki dazvalaje pravieryć, jak pracuje mozh. Jon padobny da testu na IQ, ale bolš śpiecyjalizavany: naprykład, heta pravierka pamiaci abo jaje peŭnaha typu, zdolnaści vučycca, vyrašać zadačy.»
Dziaŭčyna dapuskaje, što pahłybicca ŭ navuku. U mai jana skončyła pryvatny amierykanski ŭniviersitet, dzie atrymała adrazu dźvie stupieni bakałaŭra — pa niejranavukach i sacyjałohii. Raskazvaje, što kali ŭviesnu musiła vyrašać, što rabić dalej, była vielmi razhublenaja, bo nie viedała, što rabić — vučycca ci pracavać, i dzie. Maje dośvied i ŭznaharody i pa niejranavukach, i pa sacyjałohii, lubić abiedźvie śfiery, i što ź ich vybrać? Paščaściła, što znajšłasia ciapierašniaja praca na sutyku sacyjałohii i niejranavuk, vakansija ŭ kirunku sacyjalnaj niejranavuki.
Svaju pracu biełaruska razhladaje jak mahčymaść blizka dakranucca da cikavych joj temaŭ. Ciapier Maryja pracuje z aparatam MRT, a praz paŭhoda, vierahodna, pasprabuje siabie ŭ pracy z elektraencefałohrafam.
Na novym miescy biełaruska płanuje pracavać dva-try hady. Potym jana padumvaje pajści ŭ mahistraturu, a pakul choča chacia b hod nie dumać pra budučyniu i pažyć dla siabie.
«Ja ŭsio jašče sprabuju vyśvietlić, što mnie padabajecca, jakija rečy jość u śviecie, bo akazvajecca, jość šmat usiaho, što možna rabić i što znachodzicca pa-za miežami kłasičnaha śpisa prafiesij, jaki dahetul jość u majoj hałavie», — kaža Maryja Strocava.
«Składana źjechać z domu ŭ 18»
Maryja vučyłasia ŭ adnoj ź minskich himnazij i ŭ licei №2, a paśla skončyła pryvatny amierykanski ŭniviersitet, ale pavarotnym punktam ličyć pieršy dośvied zamiežnaha navučańnia.
Biełaruskuju adukacyju dziaŭčyna ličyć vielmi strukturavanaj, i heta — adzin ź jaje minusaŭ: «Dla Biełarusi, nakolki ja viedaju, charakterny dakładny vybar prafiesii na rańniaj stadyi, ź jakim potym składana niešta rabić. Mnie heta było vielmi ciažka, bo nie viedała, kudy padacca. Mnie było cikava pajści ŭ bijałohiju, niešta sacyjalnaje, na historyju mastactvaŭ. Nie viedała, dzie možna heta spałučyć i vyvučać adnačasova niekalki rečaŭ».
U apošnich kłasach liceja biełaruska daviedałasia pra UWC — United World College (pračytać pra ich bolš možna tut). Heta sietka z 18 kaledžaŭ, jakija znachodziacca ŭ roznych krainach pa ŭsim śviecie, naprykład, u Kosta-Rycy, Hiermanii, Tanzanii, Tajłandzie, Kanadzie. UWC byŭ stvorany paśla Druhoj suśvietnaj vajny, kab sabrać padletkaŭ z usiaho śvietu i razam ich navučać ciaham dvuch hadoŭ.
Kaledžy UWC, raskazvaje Maryja, pracujuć pa prahramie mižnarodnaha bakałaŭryjata — heta vielmi dobraja adukacyja, jakaja paŭsiul cenicca. Bolšaść ludziej traplajuć tudy praz nacyjanalnyja kamitety svaich krain. U vyniku atrymlivajecca sapraŭdny internacyjanał. Naprykład, surazmoŭca vučyłasia ŭ kaledžy ŭ Niderłandach, tam było 200 navučencaŭ z bolš jak sta krain.
Možna trapić na stypiendyju ci vučycca płatna. Maryja trapiła ŭ kaledž u Maastrychcie — ciapier dziaŭčyna kaža, što heta bieź pierabolšvańniaŭ źmianiła ŭsio jaje žyćcio.
Biełaruska śviedčyć, što nie ŭsio było radasna: «Heta nie abaviazkova lohka, byvaje składana źjechać z domu ŭ takim uzroście — mnie było 18, ale zbolšaha pryjazdžajuć u 16-17 hadoŭ. Ty žyvieš daloka, biez baćkoŭ, adukacyjnaja prahrama składanaja, treba vielmi šmat adaptavacca. Ale śviet adkryvajecca z całkam novaj pierśpiektyvy».
Paśla navučańnia ŭ kaledžy dziaŭčyna vyjhrała stypiendyju ŭ amierykanski pryvatny ŭniviersitet, i čatyry hady, da maja hetaha hoda, tam pravučyłasia. Udzielničała ŭ šmatlikich prahramach i jeździła na mižnarodnyja abmieny, a potym znajšła pracu ŭ ciapierašniaj łabaratoryi.
«Kožny dzień jezdžu pa lehiendarnych miescach»
Maryja žyvie ŭ horadzie Fort-Li, jaki mieścicca vielmi blizka da Manchetena. A voś da pracy joj prychodzicca 40 chvilin jechać na mašynie. Dziaŭčyna tłumačyć, što ŭ ZŠA ciažka biez mašyny, kali ty žyvieš nie ŭ vialikim horadzie, bo sistema hramadskaha transpartu darahaja i niazručnaja.
Tamu, kab pajści na novuju pracu, biełaruscy daviałosia nabyć mašynu i navučycca joju kiravać: «Dla mianie heta novy i vielmi pryšpilny dośvied. Z čałavieka, jaki žyvie ŭ kampusie, ja rezka pieratvaryłasia ŭ darosłuju, jakaja sama adkazvaje za ŭsie svaje strachoŭki i dakumienty, i sama na mašynie važu siabie na pracu pa Ńju-Džersi. Usio heta trochi siurrealistyčna. Kali ja jedu na pracu, sprava ja baču Ńju-Jork, a źleva — horad Patersan, ź im źviazany film [Džyma] Džarmuša. I ciapier mnie padajecca, što ja kožny dzień jezdžu pa lehiendarnych miescach».
Svoj zarobak dziaŭčyna nazyvaje narmalnym pa amierykanskich standartach, ale nie ahromnistym.
Zatoje jość dobry sacpakiet i strachoŭka, dyj atmaśfiera ŭ łabaratoryi siabroŭskaja i rassłablenaja.
Z adnaho boku, davodzicca pracavać u kubikłach — heta aharodžanyja pracoŭnyja miescy nakštałt tych, jakija možna ŭbačyć u amierykanskich filmach, tam mała śviatła, dyj trochi depresiŭna, pryznajecca Maryja.
Ale heta praca ź ludźmi, jakija zajmajucca niejranavukami, i jany razumiejuć, što ŭsie pracujuć u svaim rytmie. Tamu, kaža Maryja, pakul ty vykonvaješ asnoŭnyja zadačy i ŭciahnuty ŭ pracu, usio budzie fajna, navat kali ty i nie budzieš pracavać kožnuju siekundu.
A jašče ŭ Kessler Foundation šmat mierapryjemstvaŭ dla supracoŭnikaŭ — jak žartuje Maryja, zanadta šmat: «Niadaŭna my śviatkavali Chełaŭin, usie prychodzili na viečarynu ŭ kaściumach i vybirali najlepšy, potym my jeli picu. Paśla Dnia padziaki budzie vialikaja tusoŭka ŭ restaranie, treba pryjści z makijažam i ŭ sukiency, budzie karparatyŭny bal. Na nastupny dzień bos pryniasie nam tradycyjnyja bułački ź niejkaha štata. A jašče maja bos mnie a 10 viečara kidaje miemy ŭ paviedamleńniach, jana vielmi kłasnaja. Heta vielmi čałaviečaja atmaśfiera, dzie ad ciabie čakajuć, što ty budzieš jakasna pracavać, i ja starajusia tak i rabić, vučycca jak maha chutčej.
Mnie heta vielmi padabajecca. Kali b ja pracavała ŭ suchim ofisie, dzie ja prosta prynošu papierku, na mianie hladziać z kamiennym tvaram i ja sychodžu, mnie było b sumnavata».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČamu kiraŭnikom svajoj Administracyi Łukašenka pastaviŭ Dźmitryja Krutoha? Jon moža stać pierajemnikam?3
Kamientary