Vyvučeńnie snoŭ: navukoŭcy adkryvajuć novyja kanały suviazi sa śpiačymi ludźmi
U navukova-fantastyčnym filmie «Pačatak» hieroj Leanarda Dzi Kaprya ślizhaje ŭ čužyja sny i navat farmuje ich źmiest. A ŭ realnaści takoje mahčyma? Apošnija daśledavańni pakazvajuć, što ź ludźmi sapraŭdy možna ŭzajemadziejničać u śnie i navat kamunikavać ź imi ŭ peŭnyja klučavyja momanty.
Ciažkaści pry navukovym vyvučeńni snoŭ
Daśledavańni pakazvajuć, što my zapaminajem u siarednim ad adnaho da troch snoŭ na tydzień. Adnak nie ŭsie ludzi adnolkavyja ŭ hetym. Tyja, chto kažuć, što nikoli nie bačać snoŭ, składajuć ad 2,7 da 6,5% nasielnictva. Ale ž navat z hetych ludziej mnohija mohuć zhadać svaje dziciačyja sny. A voś dola ludziej, jakija kažuć, što ŭvohule nikoli ŭ žyćci nie bačyli snoŭ, vielmi nizkaja: 0,38%.
Ci pamiatajuć ludzi svaje sny, zaležyć ad mnohich faktaraŭ, u pryvatnaści, ad połu (žančyny pamiatajuć svaje sny čaściej, čym mužčyny), cikavaści da snoŭ, a taksama sposabu zboru snoŭ (niekatoryja fiksujuć ich z dapamohaj «dziońnika snoŭ» abo dyktafona).
Asabistaja i mimalotnaja pryroda snoŭ robić zadaču ich fiksacyi dla navukoŭcaŭ składanaj. Adnak u naš čas, dziakujučy raźvićciu nieŭrałohii, možna kłasifikavać stan aktyŭnaści (niaspańnia) čałavieka, analizujučy jaho mazhavuju dziejnaść, ciahlicavy tonus i ruchi vačej. Takim čynam navukoŭcy mohuć dakładna vyznačyć, ci sapraŭdy čałaviek śpić i na jakoj stadyi snu jon znachodzicca: pačatak snu, lohki pavolny son, hłyboki pavolny son ci son z chutkimi ruchami vačej (REM-son).
Adnak hetyja fizijałahičnyja danyja nie pakazvajuć, ci śnicca čałavieku son (sny mohuć adbyvacca na ŭsich stadyjach), nie kažučy ŭžo pra toje, što mienavita jamu śnicca. Tamu daśledčyki vymušanyja spadziavacca na apaviadańnie paddoślednaha paśla abudžeńnia, biez harantyi, što heta apisańnie adpaviadaje tamu, što sapraŭdy adbyvałasia ŭ hałavie śpiačaha.
Bolš za toje, kab zrazumieć, što adbyvajecca ŭ mozhu padčas snu, treba było b mieć mahčymaść paraŭnoŭvać mazhavuju aktyŭnaść, kali čałaviek bačyć son, z mazhavoj aktyŭnaściu, kali sny adsutničajuć. Tamu dla navukoŭcaŭ krytyčna važna dakładna vyznačyć, kali paddośledny sapraŭdy bačyć son.
Idealnaj dla daśledčykaŭ była b mahčymaść kamunikacyi sa śpiačymi. Skažacie, što heta niemažliva? Jak śćviardžaje The Conversation, nie dla ŭsich. Tut u hulniu ŭstupajuć uśviadomlenyja snaviedy.
Uśviadomlenyja sny
Bolšaść z nas razumieje, što bačyli son, tolki pračnuŭšysia. Uśviadomlenyja snaviedy majuć unikalnuju zdolnaść zastavacca ŭ kursie taho, što jany śpiać, padčas REM-snu — na hetaj stadyi aktyŭnaść mozha bližejšaja da fazy niaspańnia, čym pry inšych fazach.
Što jašče bolš dziŭna, uśviadomlenyja snaviedy časam mohuć častkova kantralavać siužet svajho snu: latać, prymušać ludziej i rečy źjaŭlacca abo źnikać, źmianiać nadvorje abo pieratvaracca ŭ žyvioł. Karaciej kažučy, mahčymaści biaźmiežnyja.
Takija ŭśviadomlenyja sny mohuć źjaŭlacca spantanna abo być vyklikanymi śpiecyjalnaj padrychtoŭkaj. Pra isnavańnie ŭśviadomlenych snoŭ było viadoma sa staražytnych časoŭ, ale doŭhi čas jany ličylisia ezateryčnymi i niavartymi navukovaha daśledavańnia.
Takija pohlady źmianilisia dziakujučy chitramu ekśpierymientu, pastaŭlenamu psichołaham Kitam Chirnam i psichafizijołaham Styvienam Łabierže ŭ 1980-ch hadach. Daśledčyki vyrašyli dakazać, što ŭśviadomlenyja snaviedy sapraŭdy spali — navat kali jany zrazumieli i ŭśviadomili, što bačać son. Sychodziačy z fakta, što ŭ časie REM-snu adbyvajucca chutkija ruchi vačej (pry hetym vočy śpiačaha zastajucca zapluščanymi), daśledčyki prasili śpiačaha adpravić «telehramu» sa svajho snu ŭ navakolny śviet.
Chirn i Łabierže damovilisia z udzielnikami ekśpierymientu, što tyja pavinny rabić peŭnyja ruchi vačyma (naprykład, try razy pieravodzić pohlad źleva naprava), jak tolki jany ŭśviedamlajuć, što bačać son. I pakul jany abjektyŭna znachodzilisia ŭ fazie chutkaha REM-snu, uśviadomlenyja snaviedy rabili mienavita heta.
Novy «kamunikacyjny kod» dazvoliŭ daśledčykam vyjaŭlać etapy snu ŭ realnym časie. Hetaja praca prakłała šlach dla mnohich daśledčych prajektaŭ, u jakich uśviadomlenyja snaviedy vykonvali najskładaniejšyja misii (kštałtu zatrymki dychańnia ŭ śnie) i kamunikavali z ekśpierymientataram z dapamohaj «vočnaha koda».
U spałučeńni z sučasnymi mietadami vizualizacyi mozha heta stała vialikim krokam napierad u pošukach lepšaha razumieńnia snoŭ i taho, jak jany ŭtvarajucca.
Ad vydumki da realnaści: kamunikacyja z čałaviekam, jaki śpić
U novych ekśpierymientach daśledčyki pajšli dalej i zadalisia pytańniem: ci moža śpiačy čałaviek nie tolki «dasyłać paviedamleńni», ale taksama i atrymlivać ich? Inšymi słovami, ci možna razmaŭlać z uśviadomlenym snaviedam?
Kab vyśvietlić heta, daśledčyki padviarhali paddoślednaha taktylnym razdražnialnikam, kali toj spaŭ, a taksama zadavali jamu zakrytyja pytańni, kštałtu «Ci lubicie vy šakaład?». Udzielnik ekśpierymientu moh adkazać uśmieškaj (heta aznačała «Tak») ci moh nachmurycca, kab adkazać «Nie». Uśviadomlenym mrojnikam taksama vusna zadavali prostyja matematyčnyja zadačy.
Kaniešnie, uśviadomlenyja snaviedy daloka nie zaŭsiody reahavali. Ale toj fakt, što časam paddoślednyja ŭsio ž taki adkazvali na pytańni (18% vypadkaŭ u daśledavańni), adkryŭ kanał suviazi pamiž ekśpierymientatarami i śpiačymi.
Uśviadomlenyja sny, viadoma, zastajucca redkaj źjavaj, i navat zdolnyja da ich ludzi nie ŭśviedamlajuć siabie ŭ śnie ŭvieś čas. Tamu navukoŭcy vyrašyli vyśvietlić, ci byŭ kamunikacyjny partał, jaki jany adkryli, abmiežavany tolki fazaj chutkaha REM-snu.
Pašyreńnie kamunikacyjnaha partała
Kab vyśvietlić, ci možna adnolkava kamunikavać ź lubym śpiačym, niezaležna ad fazy snu, daśledčyki praviali ekśpierymienty z dobraachvotnikami, jakija nie mieli dośviedu ŭśviadomlenych snoŭ, a taksama ź ludźmi, jakija pakutujuć narkalepsijaj (hetaje zachvorvańnie vyklikaje mižvolnaje zasynańnie, sonny paralič i rańniaje nastupleńnie chutkaj REM-fazy, što źviazvajuć z padvyšanaj schilnaściu da ŭśviadomlenych snoŭ).
Tak, u adnym z apošnich ekśpierymientaŭ daśledčyki kazali ŭdzielnikam isnujučyja słovy (naprykład, «pica») i vydumanyja słovy (naprykład, «dzica») na ŭsich stadyjach snu. Udzielnikaŭ prasili ŭśmichnucca abo nachmurycca, kab pakazać, prydumana słova ci nie. Ludzi z narkalepsijaj čakana byli ŭ stanie reahavać, kali jany znachodzilisia va ŭśviadomlenym śnie padčas chutkaj fazy.
Što było mienš čakana i ździviła navukoŭcaŭ, — heta toje, što abiedźvie hrupy ŭdzielnikaŭ taksama zmahli reahavać na słoŭnyja razdražnialniki na bolšaści stadyj snu, navat pry adsutnaści ŭśviadomlenych snoŭ. Dobraachvotniki mahli reahavać čas ad času, byccam u peŭnyja momanty časova adčynialisia «vokny suviazi» sa źniešnim śvietam.
Daśledčyki zmahli vyznačyć navat stan mazhavoj aktyŭnaści, jaki spryjaje hetym momantam adkrytaści źniešniamu śvietu. Praanalizavaŭšy hetyja danyja, navukoŭcy mahli pradkazać, adkaža im paddośledny ci nie.
Čamu isnujuć hetyja «vokny suviazi» sa źniešnim śvietam? Adna z hipotez śćviardžaje, što naš mozh raźvivaŭsia ŭ kantekście, kali padčas snu byŭ nieabchodny niekatory minimum kahnityŭnaj apracoŭki. Možna ŭjavić, naprykład, što našy prodki padčas snu pavinny byli zastavacca pilnymi da źniešnich faktaraŭ na vypadak nabližeńnia drapiežnika. Viadoma, što padobnym čynam mozh maci padčas snu pieravažna reahuje na płač dziciaci.
Vyniki ekśpierymientaŭ śviedčać pra toje, što ciapier možna «razmaŭlać» ź lubym śpiačym čałaviekam, u jakoj by fazie snu toj ni znachodziŭsia. A ŭdaskanalvajučy mazhavyja markiery, jakija pradkazvajuć momanty suviazi sa źniešnim śvietam, pavinna być mahčyma dadatkova aptymizavać hetyja pratakoły suviazi ŭ budučyni.
Heta adkryvaje šlach da dyjałohu sa śpiačymi ŭ režymie realnaha času, dajučy navukoŭcam mahčymaść dalej daśledavać tajamnicy snoŭ. Ale pakul miaža pamiž navukovaj fantastykaj i realnaściu stanovicca ŭsio tančejšaj, budźcie spakojnyja: navukoŭcy jašče dalokija ad taho, kab rasšyfravać vašy samyja śmiełyja sonnyja fantazii.
Kamientary