Kuźmič pra Alesia Puškina: Mnie nie blizkija mastaki, jakija zajmajucca nacyjanalizmam u mastactvie
Mastak-akcyjanist u intervju «Biełsatu» raskazaŭ, čamu syšoŭ z zakryćcia vystavy, pryśviečanaj Alesiu Puškinu, i čamu śmierć Puškina ŭ biełaruskaj turmie nie stała tvoram mastactva. «Ja zły na jaho z-za hetaha!» — pryznajecca Kuźmič.
Z Alaksiejam Kuźmičom, jaki paśla adsidki i haładoŭki ŭ francuzskim centry departacyi vymušany byŭ źjechać na niejki čas u Polšču, razmaŭlali na terasie kaviarni ŭ centry Varšavy. Aŭtar akcyi «Reniesans» na mohiłkach Auvers-sur-Oise palić i nieadryŭna hladzić naŭprost u vočy surazmoŭcy. Hetak ža rabiŭ i Aleś Puškin, chiba što ź jašče bolšaj ironijaj.
Napiaredadni, na zakryćci vystavy «Afterlife», pryśviečanaj Puškinu, Alaksiej Kuźmič pryznaŭsia, što nie źjaŭlajecca jaho paśladoŭnikam. «Mnie nie blizkaje mastactva Alesia», — skazaŭ jon. Paśla hetaha paviedamiŭ, što pryjšoŭ na sustreču z rasiejkaj, jakaja zdymaje pra jaho film i jakoj chtości ź biełarusaŭ, prosta ŭ Muziei volnaj Biełarusi, «nahadaŭ pra Maryupal i pryhraziŭ raźbić kamieru». Dziaŭčyna pakinuła mierapryjemstva. «Voś čamu mnie nie blizkija mastaki, jakija zajmajucca nacyjanalizmam u svaim mastactvie», — paŭtaryŭ Kuźmič i taksama pakinuŭ finisaž.
«Pieršaje, što jana skazała: «Jak ža ja nienavidžu biełarusaŭ!»
— Chtości kryknuŭ tabie ŭ śpinu, što tvoj sychod — «dziciačy ŭčynak». Što adkažaš na heta?
— Nasamreč, ja miarkuju, «dziciačy ŭčynak» byŭ u tym, što maderatar dyskusii Siarhiej Budkin nijak nie adreahavaŭ na takuju piačornuju prajavu ksienafobii i prosta praciahnuŭ dyskusiju. Nie skazaŭ ni słova z hetaj nahody. Voś heta jakraz pa-dziciačy. Ja ž pastupić pa-inšamu nie moh. Mianie baćka vučyŭ, što ja nie pavinien dazvalać, kab u majoj prysutnaści abražali žančynu.
Na maju dumku, dziciačym učynkam było b, kali b ja zastaŭsia tam i jak ni ŭ čym nie byvała praciahnuŭ by razvažać pra mastactva, u toj čas jak maja siabroŭka rydaje i kaža, što joj pahražali. Niejkaja dzičyna. Jakija ŭ mianie jašče byli varyjanty, akramia jak syści? I što ja moh adkazać u hetym vypadku na pytańnie pra Puškina, kali ty ŭ rečaisnaści bačyš pierachod hetaha samaha nacyjanalizmu ŭ kankretny šavinizm i ksienafobiju?..
I viedajecie, što pieršaje skazała Naścia, aktrysa i kinarežysiorka, kali ja pryjšoŭ jaje suciašać? Jana skazała: «Jak ža ja nienavidžu biełarusaŭ». Dobra, što ŭžo praź piać chvilin patelefanavaŭ Andrej Durejka, adzin z arhanizataraŭ vystavy, i my ź im vydatna pahutaryli — jon prynios prabačeńni.
«Ja biełarus, ja nie adchryščvajusia ad hetaha»
— My ŭvohule možam kazać pra ciabie jak pra biełaruskaha mastaka?
— Chutčej, jak pra mastaka ź Biełarusi. Tamu što «biełaruski mastak» dla mianie — hety toj, chto ŭ svajoj tvorčaści niasie ideju nacyi. Ja ž namahajusia, prynamsi ciapier, abstrahavacca ad taho, što ja biełarus. Ja žyvu ŭ inšym kantekście, u inšaj palityčnaj sistemie. Było b, napeŭna, dziŭna razvažać i refleksavać na temu Biełarusi, nie budučy tam i nie adčuvajučy pracesaŭ, jakija tam adbyvajucca. Ja razumieju, što adarvany ad ziamli. Ja zrabiŭ užo šerah vykazvańniaŭ na hetuju temu. Toj ža «Tranzit» byŭ pra heta — pra limbu, u jakoj ja znachodžusia. Hetaha dastatkova.
Maje nastupnyja pracy buduć u inšych kirunkach. I «Reniesans», jak mnie zdajecca, kali i źviazany ź Biełaruśsiu, to tolki tym, što ja tam naradziŭsia. Ale heta nie značyć, što ja nie liču siabie biełarusam. Ja biełarus, i nie adchryščvajusia ad hetaha. Ja lublu Biełaruś. Ja viartaŭsia tudy ŭ 2023 hodzie, atrymaŭ asałodu ad sudakranańnia z Radzimaj, zaradziŭsia dobrańka i hety zarad panios dalej. Pakul što maja batarejka nie sieła.
Čałaviek uvieś u biełym z rydloŭkaj na mohiłkach — ničoha biełaruskaha?..
— Vobraz uziaty z knihi daśledčyka čaroŭnaj słavianskaj kazki Uładzimira Propa. U biełym, tamu što heta było śviata — «mastak viartajecca ŭ śviet». Ź inšaha boku, bieły, pavodle Propa, koler inicyjacyi, koler śmierci. Našyja prodki časta źviartalisia da pamierłych. Vyfarboŭvalisia biełaj hlinaj, popiełam, kab prajści ŭ trydziaviataje carstva. Tamu muka na tvary. Tamu ŭ biełym. Kab miortvyja prapuścili da duchu Van Hoha i kab jon mianie pačuŭ.
— Pačuŭ? Što ty naohuł adčuvaŭ, pakul kapaŭ mahiłu?
— Ja praciahvaŭ kapać, kapaŭ chutka, stamiŭsia. Mierkavaŭ, kaniešnie, što ŭ niejki momant moža źjavicca palicyja ci chtości z naviedvalnikaŭ mianie spynić. Kapaŭ mahiłu i kancentravaŭsia tolki na hetym. Klikaŭ Van Hoha i prasiŭ, kab mastak padniaŭsia, ale ničoha nie adbyvałasia. Choć, viadoma ž, ja nie mierkavaŭ, što niechta tam raptam vylezie z truny i pavitaje mianie.
«My pracavali z Alesiem na kantrapunktach»
— A kali dali b vyryć mahiłu — loh by ŭ jaje sam?
— Tak, tak. Ja tak i mierkavaŭ, što raskapaju mahiłu i sam u jaje lahu. Drenny mastak pavinien pamierci, a sapraŭdny pavinien adradzicca. Heta vobraz. Ci adčuŭ ja Van Hoha? Na žal ci na ščaście, nie. U mianie byli pieraściarohi, što jon budzie prychodzić da mianie paśla ŭ śnie, pałochać mianie…
Prynamsi, adzin raz mnie śniłasia mahiła Van Hoha. Ja apisaŭ heta ŭ turemnym dziońniku, kali siadzieŭ (Alaksiej Kuźmič rychtuje da vydańnia knihu z rabočaj nazvaj «U mahile z Van Hoham» — red.). Mahiłu kapali niejkija hołyja ludzi, niejkija ałkaholiki z majho dalokaha minułaha. Potym jany kapali susiedniuju mahiłu, załazili ŭ jaje, vyłazili z hetaj dziry i rahatali pa-sataninsku. A voś Van Hoh mnie tak i nie źjaviŭsia. Napeŭna, jamu ŭsio roŭna, što adbyłosia. Jon na niejkim inšym uzroŭni.
— Ty pryznavaŭsia na finisažy, što Puškin źviazvaŭsia z taboj u 2021 hodzie, raiŭ viarnucca ŭ Biełaruś i «adsiedzieć try-čatyry hady». Na jaho dumku, heta było b efiektyŭnaj akcyjaj. Sam tak i zrabiŭ. Nie ličyš, što «lehčy ŭ mahiłu» voś takim čynam było b bolš sumlenna? Śmierć Alesia Puškina niekatoryja i ŭspryniali jak jaho apošni pierformans.
— Ja nie liču, što jon zrabiŭ tvor mastactva. Ja zły na jaho z-za hetaha! Ja b chacieŭ pabačyć jaho apošniuju pracu hodnaj. Ale, na žal, jon daŭ siabie pajuzać palityčnym ličynkam, jak mnie zdajecca. Jaho ŭsprymajuć ciapier jak takoha zmahara za demakratyju i pakutnika. I tolki potym idzie słova «mastak». A byvaje, što i zusim nie idzie. Prosta «achviara režymu» — i ŭsio. Dumaju, heta jaho prakoł. Jon nie zrabiŭ sa svajho śviadomaha ŭzychodu na Hałhofu mastactva, jak zrabili, naprykład, sa svajoj śmierci Bas Jan Ader abo Arciur Kravan. Usio ž taki mastak pavinien stavicca vielmi surjozna da takich rečaŭ, jak ułasnaja śmierć.
I heta jaho łabavoje viartańnie na radzimu — biezumoŭna, hieraičny ŭčynak. Ale ja nie zdolny na takoje. Ja nie zdolny dobraachvotna sadzicca ŭ turmu. Ja ŭciakaju ad turmaŭ, choć i hulaju pastajanna z hetym, chadžu pa lazie. Aleś Puškin nie pabieh, jon dobraachvotna addaŭ siabie ŭ ich łapy. U hetym našaje adroźnieńnie.
Ale ŭ nas było šmat mistyčnych punktaŭ pierasiačeńnia. U 2020 hodzie my byli abodva zatrymanyja, amapaŭcy nam abodvum namalavali kryžy na śpinach. Mnie — T-vobraznaj formy, jamu — kryž z čatyroch kropak. U 2021 hodzie my abodva trapili za kraty. Jon — u biełaruskuju, ja — u francuzskuju, paśla akcyi «Imitacyja» z kaktejlem Mołatava. Tak, punkty pierasiačeńnia byli. Ale my, chutčej, pracavali z Alesiem na kantrapunktach. Ja b nie skazaŭ, što my padobnyja mastaki.
— Ci nie paśpieli ź im pahutaryć užyvuju?
— Na žal, nie. Ja tak i nie paznajomiŭsia z Alesiem. Ja vielmi žadaŭ. Čuŭ ad jaho jak dobryja słovy ŭ svoj adras, tak i drennyja. I mnie b vielmi chaciełasia ź im pahutaryć. Mnie b vielmi chaciełasia ź im paspračacca i pabicca. Chaciełasia b jaho ŭziać u abdymki. Pravieści čas i parazmaŭlać.
«Rabić ź siabie Isusa — heta navat dla mianie zališnie radykalna»
— Stolik na čatyroch. Kuźmič, tut Puškin, tam Van Hoh, a chto čaćviorty?
— Isus Chrystos (śmiajecca).
— Oho, na vas nie chopić vina! U pačatku našaj razmovy ty raspaviadaŭ pra madonnaŭ u majsterni tvajho baćki — Alaksieja Kuźmiča-starejšaha. Ty daviedaŭsia, što byŭ pratatypam amal usich niemaŭlat na rukach Maci Božaj, napisanych baćkam. A ciapier sprabuješ pierajmać Chrysta, padymajučy z mahił miortvych?
— Nie ŭkładvaju heta ŭ sens svaich rabot. Heta było b, napeŭna, zališnie navat dla mianie, choć mianie i nazyvajuć ehacentryčnym narcysam. Ale rabić ź siabie Isusa — heta navat dla mianie zališnie radykalna.
Maja akcyja 2020 hoda, u jakoj ja vykarystaŭ vobraz Chrysta, — heta vobraz situacyi, jakaja prymianiajecca nie tolki da Biełarusi, ale da ŭsiaho śvietu. Heta vobraz viery ŭ palityku, modu i spažyvańnie. Viery, jakaja zamianiła tradycyjnyja relihii. Tak, ja vykarystaŭ vobraz Chrysta, ale ŭ toj ža čas na sakralnym miescy, na raśpiaćci — byŭ fałas Babuina, hałoŭnaha čałavieka krainy. I heta nie byŭ Łukašenka, heta byŭ prezident, niezaležna ad hiendaru i imia. Prezident, na jakoha molicca pastva. Molicca nie čamuści ŭźniosłamu, a na hety čyrvony babuinavy ch..j — na palityka, jaki harłapanić, jaki bje siabie ŭ hrudzi i dziakujučy hetamu vyjhraje. Jany molacca na archaičnyja instynkty. Voś pra heta była taja akcyja.
— A ty potym pažartavaŭ, što ty chu…vy mastak.
— Ja nie toje kab pažartavaŭ, ja tak i liču. Dy chto ja taki ŭ paraŭnańni z Van Hoham? Chto ja, jak nie chu…vy mastak? Chto ja, jak nie niedarečnaść, pramakatka i poŭnaja chu…nia. I moj «Reniesans» byŭ pra heta: chu…vy mastak pavinien lehčy ŭ mahiłu, a sapraŭdny pavinien adradzicca. I chaj jon zajmajecca mastactvam, tamu što mastaki skončylisia. Miarćviak viartajecca na pjedestał, tamu što žyvyja — mierćviaki i žyvymi tolki padajucca. Ja heta ŭbačyŭ i ŭ Zachodniaj Jeŭropie, i, jak mnohija adznačajuć, ja patrapiŭ u cel hetaj akcyjaj. Nie pakinuŭ abyjakavym.
«Ale ja biaru hrant i maluju ch…i na piasku»
— Było šmat sprečak. Tvaje akcyi, napeŭna, składana pradać. Na što ty žyvieš?
— Ja nie pradaju mastactva. Śviadoma sychodžu ad hetaha. Pieryjadyčna atrymlivaju niejkija prapanovy na toje, kab pradać fotazdymki ci niejkija artefakty z akcyi, ale razumieju, što mahu pajści pa nachilnaj darožcy i rabić kanjunkturnaje mastactva. Ale ja adkryty śvietu, ja prymaju ŭsie jaho vykliki. I hrošy prychodziać samyja saboj ź niejkich roznych bakoŭ. U mianie niama niejkaha adnaho vidu dachodu. Nieabchodnaja ich kolkaść sama saboj niejak prypłyvaje.
— Naprykład?
— Niejkija art-rezidencyi, dzie tabie dajuć žyllo, dajuć hrant, hrošy.
— Heta značyć ty biareš hranty i ŭpisvaješsia ŭ rehłamienty, suprać jakich tak rezka vystupaješ?
— Dy biaru, a što? Dajuć — biary, bjuć — biažy. Zusim prosta. Inšaja sprava, što ty robiš za hetyja hranty. Kali niejkaje dziarmo, jakoje nazyvaješ mastactvam, heta drenna. Ale ja biaru hrant i maluju ch…i na piasku la «Hiote-instytuta».
Dy i pryjemna, što jość ludzi, jakija mianie padtrymlivajuć materyjalna, prosta tak. Jakim blizkaje toje, čym ja zajmajusia, i zdajecca važnym. Niejkija hrošy źjaŭlajucca. Uvohule ja nie mahu skazać, što ja niejak bamžuju abo chadžu hałodnym. Uvieś hety čas, z 2020 hoda, kali ja emihravaŭ, ja nie traplaŭ u situacyi, kali zastaješsia zusim biez hrošaj i biez žylla. Usio narmalova, mnie chapaje. Ja žyvu ścipła, ale nie mahu skazać, što biaduju.
— Abvieščany taboj zbor srodkaŭ — heta hrošy na toje, kab raźličycca z advakatami, jakija vyciahnuli ciabie z departacyjnaha centru ŭ Francyi?
— Tak, całkam dakładna. Try advakaty mianie vyciahvali adtul, biaskoncyja sudy. Niejkuju častku pracy jany zrabili bieskaštoŭna, za niejkuju pracu im zapłaciła dziaržava. Ale ja razumieju, što jany zrabili vialikuju pracu. Adna z advakataŭ naohuł admoviłasia ad hrošaj i praciahvaje dapamahać mnie bieskaštoŭna, ale ja žadaju i joj zapłacić, nie chaču zastavacca zaležnym. Dvum inšym mnie treba zapłacić abaviazkova. Takoj kolkaści hrošaj u mianie niama. Tam adzin sud kaštuje 1000 abo 1500 jeŭra, a ich było šeść ci siem. Tamu ja abviaściŭ zbor.
— Što naŭzamien? Jakich novych akcyjaŭ čakać ludziam, jakija tabie dapamohuć?
— Ja namahajusia rabić mastactva jak maha radziej. Viedaješ, časam mastak, jak šalony sabaka, paznačaje kožny kut, praź jaki prabiahaje. A mastactva lubić vytrymanaść i nie lubić zavichacca. Tamu ja rablu svaje akcyi redka, apošnim časam — raz na hod. Doŭha rychtujusia da ich, vynošvaju ideju. Treba pierakanacca, što jana nie simulatar, što heta budzie sumlenna. A ludzi, jakija mianie padtrymlivajuć, ničoha nikoli nie patrabujuć. Jany ceniać, što ja nie rablu taho, što ad mianie čakajuć inšyja.
6 faktaŭ pra Alaksieja Kuźmiča, jakija nie ŭvajšli ŭ intervju
- Samyja jaskravyja ŭspaminy ź dziacinstva — chryščeńnie («Załaty basiejn, i ja ŭ žoŭtych majtkach») i pachavalnyja maršy za akiencam («Ad jakich baćki sprabavali mianie zaścierahčy»).
- Nie lubiŭ škołu, choć da šostaha kłasa byŭ vydatnikam. «Pieršym maim šancavańniem u žyćci było toje, što mianie nie addali ŭ «mastačku»…».
- Skončyŭ mienski filijał Maskoŭskaha dziaržaŭnaha instytuta ekanomiki, statystyki i infarmatyki. Pa śpiecyjalnaści nie pracavaŭ ni dnia.
- Pieršaja akcyja Alaksieja Kuźmiča nazyvałasia «Tvoriec bieź jaJec» (2019). Ličyć jaje niaŭdałaj, tamu što akcyja «mała začapiła prastoru».
- Rost Alaksieja — 195 sm. Da dvuchtydniovaj haładoŭki ŭ francuzskaj turmie važyŭ 93 kh. Ciapier — 75. Hetuju formu ličyć aptymalnaj dla siabie.
- Rodnaj movaj ličyć rasiejskuju («Kali razmaŭlaju pa-biełarusku, dumaju nad pierakładam»), choć u pierapiscy z «Biełsatam» adkazvaŭ pa-biełarusku.
Kamientary
Paśla čaho Kuźmič z rasiejskaj źbiehli z vystavy nacyjanalnaha hieroja, patryjota Biełarusi Alesia Puškina.
Zapomni, Kuźmič, biełarusy ZA Ukrainu i SUPRAĆ rašystaŭ.