«Maładomu frontu» — 27 hadoŭ. Što rabiła i kaho vychavała apazicyjnaja «kuźnia kadraŭ»
«Małady front» adznačaje 6 vieraśnia dzień narodzinaŭ. U hety dzień u 1997 hodzie prajšoŭ pieršy źjezd moładzievaj struktury pry Partyi BNF, jakaja stała samaj masavaj moładzievaj arhanizacyjaj z apazicyjnych režymu Łukašenki.
«Biełsat» paprasiŭ troch byłych čalcoŭ «Maładoha frontu» raskazać, čym u arhanizacyi zajmalisia, jakija represii pieražyli i čamu ličać, što heta nie było daremna.
Dva hady tamu ŭłady Biełarusi nazvali MF «ekstremisckim farmavańniem», a jejny lidar Dzianis Urbanovič z 2022 hoda hieraična baronić Ukrainu. Ab dziejnaści «Maładoha frontu» ŭ Biełarusi z taho hoda nie čuvać, dy nielha vyklučać, što arhanizacyja praciahvaje isnavać padpolna, niahledziačy na abłavy na jahonych čalcoŭ.
Jak uźnik «Małady front»
Padziei pieršych hadoŭ isnavańnia MF apisvaŭ u knizie «Pakaleńnie Maładoha Frontu» Pavieł Sieviaryniec, jaki na pieršym źjeździe MF byŭ vybrany adnym z troch sustaršyniaŭ, a z 1999 pa 2004 hod byŭ adzinym staršyniom. Pavodle jaho słoŭ, MF uźnik mienavita viasnoj 1996 hoda jak adkaz na žorstkija razhony demanstracyjaŭ i źbivańnie aktyvistaŭ. Sieviaryniec ź inšymi «maładafrontaŭcami», darečy, u 2005 hodzie vyrašyli adradzić partyju «Biełaruskaja chryścijanskaja demakratyja». Sieviaryniec z taho času i dahetul zastajecca sustaršyniom BCHD, ale z 7 červienia 2020 hoda jon u niavoli ŭ Biełarusi.
Vadzim Kabančuk raskazvaje «Biełsatu», što jašče ŭ 1996 hodzie nie prapuskaŭ ni adnoj demanstracyi. Tady Alaksandr Łukašenka padpisaŭ damovu ab stvareńni «supolnaści Biełarusi i Rasiei», u adkaz na heta pačalisia pratesty, jakija ŭvajšli ŭ historyju jak «mienskaja viasna». I na tych akcyjach — jašče da «dnia narodzinaŭ» i pieršaha źjezdu — paŭstaŭ «Małady front».
Kabančuk zhadvaje, što na akcyjach «mienskaj viasny» pabačyŭ, jak maładziony z «Biełaruskaha narodnaha frontu» ładzili achovu pratestoŭcaŭ. I ź Sieviaryncam užo byŭ znajomy — toj ładziŭ sustrečy ŭ studenckich internatach. Dyk vyrašyŭ dałučycca. MF mieŭ roznyja nakirunki, Kabančuk dałučyŭsia da spartovaha, u jakim ładzili trenavańni, zaniatki ŭ spartovaj zali, akcyi i achovu mitynhaŭ. Z taho spartovaha kryła ŭ 1998 hodzie vyrasła moładzievaja spartova-patryjatyčnaja arhanizacyja «Kraj», jakuju Kabančuk uznačaliŭ. Zatym Kabančuk staŭ adnym z zasnavalnikaŭ arhanizacyi «Zubr».
U pačatku vajny na Danbasie ŭ 2014 hodzie Kabančuk vaziŭ vałanciorskuju dapamohu dla ŭkraincaŭ, u 2015 hodzie pajšoŭ baranić Ukrainu, dałučyŭsia da taktyčnaj hrupy «Biełaruś». Nieŭzabavie paśla pačatku poŭnamaštabnaj vajny staŭ namieśnikam kamandzira bataljona imia Kalinoŭskaha (jaki chutka vyras u połk). 3 žniŭnia 2024 hoda Kabančuk byŭ pryznačany pradstaŭnikom Abjadnanaha pierachodnaha kabinietu pa abaronie i nacyjanalnaj biaśpiecy.
Juraś Hubarevič byŭ adnym z arhanizataraŭ «Maładoha frontu», adkazvaŭ za stvareńnie rehijanalnych strukturaŭ. Jon zhadvaje ŭ kamientary «Biełsatu», što da zimy 1996/97 budučy MF byŭ moładzievaj arhanizacyjaj BNF, jakoj kiravali Uładzimir Nieścier i Aleś Kasač — užo paźniej lidarstva pieraniaŭ Sieviaryniec, a arhanizacyja pieratvaryłasia ŭ «Małady front», a Kasač, jak adznačaje Hubarevič, paśla «ŭspłyŭ» jak pamočnik praŭładnaha deputata Aleha Hajdukieviča i ŭrešcie byŭ asudžany za machlarstva i karupcyju. «Małady front» ža staŭ farmavacca jak samastojnaja struktura, niezaležnaja ad partyi BNF (u jakoj u 2005 hodzie ŭźnikła novaja moładzievaja arhanizacyja — «Moładź BNF»).
U toj čas kankuravali miž saboj dźvie moładzievyja apazicyjnyja hrupy: adna vakoł Sieviarynca, druhaja vakoł Vitala Rymašeŭskaha. U tym kanflikcie, jak zhadvaje Hubarevič, pieramoh Sieviaryniec, na praciahły čas šlachi Sieviarynca i Rymašeŭskaha razyšlisia, ale znoŭ syšlisia pry farmavańni BCHD — Rymašeŭski i Sieviaryniec dahetul zastajucca sustaršyniami arhkamitetu pa stvareńni BCHD razam ź jašče dvuma ludźmi. Rymašeŭski taksama źjaŭlajecca siabram Kaardynacyjnaj rady.
Hubarevič paźniej staŭ staršyniom Bieraściejskaj abłasnoj arhanizacyi BNF i deputatam Biełaaziorskaha haradskoha savietu, namieśnikam staršyni partyi BNF, pieršym namieśnikam staršyni i z 2016 hoda staršyniom ruchu «Za svabodu». Hubarevič ciapier taksama siabra Kaardynacyjnaj rady i kaardynatar prahramy Abjadnanaha pierachodnaha kabinietu «Kadravy rezierv dla Novaj Biełarusi».
Čym zajmaŭsia «Małady front»
Chutka «Małady front» staŭ najbujniejšaj moładzievaj arhanizacyjaj z apazicyjnych Łukašenku.
«Tady Łukašenka i sama dyktatura byli, jak pa siońniašnich časach, takija maładyja i nie ŭkaranionyja, — zhadvaje Kabančuk pieršyja hady MF. — U nas była dumka, što mahčyma, voś-voś, kožny hod, kožnyja paŭhoda mohuć być źmieny. My bačyli šmatlikija akcyi, my bačyli niezadavolenaść narodu. I jon sapraŭdy visieŭ na vałasku! Naprykład, u 1996 hodzie, kali parłamient 13-ha sklikańnia vynies jamu impičmient, jahony los uratavaŭ «kramloŭski desant», jaki pryjechaŭ i ŭvioŭ u zman i Viarchoŭny saviet Biełarusi, i samich biełarusaŭ».
MF zapomniŭsia akcyjami kštałtu «Horad naš!», u miežach jakoj pa ŭsioj Biełarusi vyviešvali ŭžo zabaronienyja Łukašenkam bieł-čyrvona-biełyja ściahi. Hubarevič zhadvaje, jak z Valancinam Stefanovičam «uziaŭ pad apieku» niekalki vysotak u Kastryčnickim rajonie Miensku, łazali načami pa haryščach i vyviešvali ściahi.
Stefanovič u 1997 hodzie byŭ vybrany sustaršyniom MF, sustreŭ u arhanizacyi svaju budučuju žonku Alinu, ale nieŭzabavie syšoŭ z MF, staŭ pravaabaroncam i zatym namieśnikam staršyni «Viasny», a taksama vice-prezidentam Mižnarodnaj fiederacyi za pravy čałavieka. Z 2021 hoda Stefanovič u niavoli.
Ale MF viadomy nie tolki ściahami. Možna zhadać akcyju «Biełaruskuju knihu — dzieciam», u miežach jakoj sabrali tysiačy knih dla dziciačych damoŭ; roznyja inšyja akcyi (choć da vybaraŭ, choć da Dnia śviatoha Valancina), zbory podpisaŭ i pikiety z roznych nahodaŭ; vartu ŭ Kurapatach (jašče ŭ 2001 hodzie, kali praź miesca rasstrełu i pachavańnia achviaraŭ stalinskich represijaŭ prakłali šašu, i paźniej, u kancy 2010-ch, kali na krai achoŭnaj zony miemaryjału pabudavali restaracyju «Pojediem-pojedim»). MF taksama zajmaŭsia adukacyjaj moładzi, ładziŭ «šoŭ biełaruščyny», kancerty, letniki, padarožžy, sieminary… U 2015 hodzie MF zładziŭ spartova-patryjatyčny kłub «Vajar».
MF mieŭ filii ŭ dziasiatkach haradoŭ Biełarusi, a ŭ Miensku va ŭsich rajonach byli rady MF. I Kabančuk, i Hubarevič zhadvajuć, jak va ŭpravie MF na vulicy Varvašeni, 8 (ciapier — praśpiekt Mašerava) fizična nie źmiaščalisia ŭsie achvočyja ŭziać udzieł u štotydniovych sustrečach pa čaćviarhach. I heta biez sučasnych srodkaŭ kamunikacyi: nie toje, što internetu, a navat pejdžeraŭ bolšaść moładzi ŭ kancy 1990-ch nie mieła. Moładź źbirali praz poštu i «koł-centr» — jak zhadvaje Hubarevič, davodziłasia pa niekalki hadzinaŭ abtelefanoŭvać paplečnikaŭ pa roznych haradach, kab daviedacca, jak spravy ŭ arhanizacyi, ci sabrać siabroŭ na źjezd. Dy j moładź nie mieła hrošaj na bary i kłuby — MF stanaviŭsia pryvabnaj mahčymaściu anhažavacca ŭ hramadskaje žyćcio.
«Małady front» — heta jak padmurak dla samych roznych nakirunkaŭ. Naš asiarodak vychavaŭ i palitykaŭ, i pravaabaroncaŭ, samych jaskravych i daśviedčanych śpiecyjalistaŭ hramadskaj dziejnaści», — kaža «Biełsatu» kolišniaja aktyvistka «Maładoha frontu» Nastaśsia Azarka.
Ale nie paŭsiul «Małady front» byŭ masavym. Nastaśsia Azarka raskazvaje, što ŭ svoj čas była adzinaj aktyvistkaj MF u Niaśvižy. Aktyŭnaja moładź z małych haradoŭ źjazdžała ŭ stalicu i bujniejšyja harady. I navat kali niaśvižskaja moładź cikaviłasia MF, dyk jechała vučycca ŭ bujniejšyja harady i tam dałučałasia da «Frontu», a ŭ svoj horad pryjazdžała chiba adpačyć. Azarka i sama pajechała vučycca ŭ inšy horad, dy vučelniu daviałosia pakinuć praz kanflikt z palitałahiniaj z-za «šou biełaruščyny». Taja palitałahinia, zhadvaje Azarka, skazała: «Ty zabiraješ u mianie moj chleb».
Jak ułady vajavali z «Maładym frontam»
Nastaśsia Azarka «na svajoj skury» adčuła i naŭprostavyja, i «nieaficyjnyja» represii. Byli i aryšty, i štrafy. Jana zhadvaje, jak u 2004-m atrymała pieršyja 5 sodniaŭ aryštu na 10-hodździe kiravańnia Łukašenki, a paśla refierendumu-2004 sudździa chacieŭ joj prysudzić 15 dzion, ale nie znajšoŭ padstavy sadzić — i daŭ tolki 10 dzion aryštu. U 2006 hodzie suprać jaje raspačali kryminalnuju spravu za «Dziejnaść ad imia niezarehistravanaj arhanizacyi», zatym prypynili i znoŭ adnavili, a ŭ vyniku aštrafavali na 40 bazavych vieličyniaŭ. Azarka nie pamiataje, kolki heta było ŭ rublach, ale dobra pamiataje, što takuju sumu za žyćcio nie trymała ŭ rukach.
Z adukacyi jana nastaŭnica i historyk-muziejaznaŭca. Dy čynoŭniki prama kazali aktyvistcy: «Dziaciej my tabie nie damo vučyć». Joj byli zabaronienyja lubyja «hrašovyja» prafiesii, davodziłasia pracavać na pošcie, chlebzavodzie, ilnozavodzie… I ŭ nievialikim horadzie, dzie ŭsie adno adnaho viedajuć, maralny cisk adčuvaŭsia asabliva mocna: «Hladzicie, idzie apazicyjanierka». Kali što zdarałasia ŭ horadzie, kaža, była pieršaj padazravanaj. A paśla sudu za «niezarehistravanuju arhanizacyju» nad joj dyk naohuł zładzili tatalny kantrol, jaki jana paraŭnoŭvaje z «chatniaj chimijaj». Kaža, adčuvała siabie jak voŭk z multfilmu «Nu, pahadzi!», jaki pry vidzie milicyi vyvaročvaje kišeni. A na kamisii pa pracaŭładkavańni, zhadvaje, jaje pytali: «Ty źmianiła svaje pohlady? Nie? Siadzi dalej biez pracy». Pracu rabočaj na lnozavodzie ŭ vyniku znajšła z dapamohaj milicyi.
Toj artykuł za «niezarehistravanuju arhanizacyju» (193-1 KK RB) źjaviŭsia ŭ kancy 2005 hoda. Pa słovach Azarki, z hetym artykułam možna było sudzić kaho zaŭhodna za lubuju supolnaść, «navat amataraŭ chamiačkoŭ». Ale sudzili za apazicyjnyja i pravaabarončyja arhanizacyi — u tym liku za «Małady front», jaki niekalki razoŭ sprabavaŭ zarehistravacca ŭ Biełarusi i atrymlivaŭ admovy ź biurakratyčnych pryčynaŭ, a ŭ vyniku zarehistravaŭsia ŭ Čechii. Heta nie dapamahło abaranicca ad pieraśledu, jak nie dapamahło i zaklučeńnie Vieniecyjanskaj kamisii ab tym, što art. 193-1 KK RB parušaje Mižnarodny pakt ab palityčnych i hramadzianskich pravach.
Šmat «maładafrontaŭcaŭ» mohuć raskazać historyi, padobnyja da toj, jakuju raskazała Nastaśsia Azarka: zatrymańni, aryšty, štrafy, zabarona pracavać, «asablivaja ŭvaha» siłavikoŭ… Surazmoŭcy nie sumniajucca, što pryčyna ŭ masavaści arhanizacyi.
Hubarevič dadaje: ułady Biełarusi vajujuć z usim, što im niepadkantrolnaje i niezrazumiełaje. A MF byŭ jašče i alternatyvaj moładzievaj palitycy ŭładaŭ, jakaja była niazhrabnaj i niahiehłaj: reštkam kamsamołu i paźniej BRSM davodziłasia zmahacca za rozumy i sercy moładzi.
Jakoje značeńnie maje «Małady front»
Ci nie daremna heta ŭsio było? Azarka, tolki raskazaŭšy pra represii suprać jaje, biez vahańniaŭ adkazvaje na hetaje pytańnie: «Kaniešnie, niedaremna!»
«Ty atrymlivaješ taki vyškał, taki dośvied na ŭsio žyćcio… — razvažaje jana. — Kali pačalisia pratesty 2020 hoda, ja zmahła dapamahać ludziam, ja ich kansultavała pa jurydyčnych pytańniach, pa pytańniach «partyzanščyny» — što treba rabić, što nie treba, kab ciabie raniej za čas nie zaŭvažyli».
Hubarevič pryznaje, što «Małady front» nie mieŭ «manapolii» na pradstaŭleńnie maładych nacyjanalna-demakratyčna-aryjentavanych ludziej. Ale dadaje: MF adyhraŭ istotnuju rolu nie tolki ŭ farmavańni budučych hramadskich i palityčnych lidaraŭ, a i ŭ farmavańni ichnych adnosinaŭ da ŭsiaho biełaruskaha. Šmat chto prychodziŭ prosta pa znajomstvie, zastavaŭsia i vychodziŭ samastojna rabić prabiełaruskija spravy.
Kabančuk pierakanany, što «Małady front» užo ŭvajšoŭ u historyju Biełarusi i ŭ budučych padručnikach budzie zhadany jak «avanhard adradžeńnia, avanhard biełaruskaj nacyjanalna śviadomaj moładzi». A ludzi, jakija prajšli praz «Małady front», vieryć jon, jašče «skažuć svajo słova». Dy i tyja ludzi ŭžo vychavali svaich dziaciej — taksama «ŭ biełaruskim duchu».
Chto jašče byŭ u «Maładym froncie»
Usich viadomych «maładafrontaŭcaŭ» nie pieraličyć, ale voś, naprykład, niekatoryja, nie zhadanyja vyšej, pra jakich raskazvała «Radyjo Svaboda».
Źmicier Daškievič — były staršynia i sustaršynia «Maładoha frontu» (2004—2015), u niavoli z 2022 hoda. U «Maładym froncie» była i jahonaja žonka Nasta (dziavočaje proźvišča — Pałažanka), jakaja z čatyrma dziećmi čakaje muža na voli.
Eduard Łobaŭ — były sustaršynia MF, vajar-dobraachvotnik Zbrojnych siłaŭ Ukrainy, hieraična zahinuŭ pad Vuhladaram u 2023 hodzie.
Inšyja byłyja «maładafrontaŭcy», jakija vajavali ci vajujuć va Ukrainie: Alhierd Aŭčyńnikaŭ, Alaksiej Vajciachovič, Vital Tryhubaŭ, Siarhiej Palčeŭski…
Vadzim Sarančukoŭ — vykanaŭca abaviazkaŭ staršyni partyi BNF.
Barys Harecki — namieśnik staršyni Biełaruskaj asacyjacyi žurnalistaŭ.
Aleh Korban — lidar hramadskaha abjadnańnia «Alternatyva».
Artur Fińkievič — były palitviazień, siabra Kaardynacyjnaj rady.
Natałka Charytaniuk — piśmieńnica, pierakładčyca, łaŭreatka premii «Debiut» 2010 hoda.
Źmicier Chviedaruk — były palitviazień, sieminaryst.
Palina Šarenda-Panasiuk — palityčnaja aktyvistka, u niavoli z 2021 hoda.
Siaržuk Lisičonak — prajektny mieniedžar, jaki pracavaŭ u šerahu bujnych IT-kampanijaŭ.
Ivan i Illa Šyły — zasnavalniki mižnarodnaj klininhavaj kampanii «Čysty kit».
Dzianis Mieljancoŭ — aktyŭny praŭładny palitołah.
Raman Pratasievič — były žurnalist, dziela zatrymańnia jakoha ŭłady Biełarusi zachapili samalot «Ryanair». Pa vyzvaleńni rabiŭ praŭładnyja vykazvańni, ale nie viadzie aktyŭnaj dziejnaści.
«Padlik hałasoŭ jak sataniscki rytuał». Były člen kamisii raskazaŭ, jak u Biełarusi falsifikujuć vybary12
Kamientary