Jak źmianiłasia Chatyń paśla rekanstrukcyi: ciapier tam pradajuć burhiery i dziciačyja cacki
My pahladzieli, čym žyvie samy viadomy miemaryjał achviaram nacysckaha teroru ŭ Biełarusi paśla maštabnaj rekanstrukcyi, i znajšli tam šmat dziŭnaha — ad burhieraŭ pobač ź miescam trahiedyi da suvieniraŭ, jakija vyklikajuć pytańni.
U sakaviku 2023 hoda, da 80‑hodździa trahiedyi, u miemaryjalnym kompleksie «Chatyń» adkryŭsia novy muziej. Hetaja padzieja mieła nie stolki kulturnaje, kolki palityčnaje značeńnie.
Dla sučasnaha režymu Chatyń — heta pieradusim instrumient ideałahičnaj vajny. Miemaryjał vykarystoŭvajecca nie stolki dla cichaha ŭšanavańnia pamiaci zahinułych, kolki dla abhruntavańnia sučasnych palityčnych naratyvaŭ: pra «hienacyd biełaruskaha naroda», pra «varožy Zachad» i pra nieabchodnaść «abaraniać praŭdu» sa zbrojaj u rukach.
Budaŭnictva, jakim zajmalisia «Biełdziaržprajekt» i «Mastacki kambinat», u dziaržaŭnych miedyja padajecca jak asabistaja zasłuha Alaksandra Łukašenki — biez zhadki jaho «ŭkładu» nie abychodziŭsia nivodny repartaž. Adnak razam ź ideałahičnym pafasam u Chatyń pryjšła i banalnaja kamiercyja. Pobač ź miemaryjałam vyras ceły kompleks, jaki akramia administracyi ŭklučaje vystavačnuju zału, suvienirnuju kramu i kafe.
Abied ź vidam na smutak
Letniaja kaviarnia ŭ Chatyni pracuje z kanca krasavika da pačatku listapada. Mieniu tut davoli raznastajnaje i demakratyčnaje pa cenach. Naprykład, bulbu z kaŭbaskaj možna zakazać za 11 rubloŭ, kuryny burhier — za 10 rubloŭ, draniki — za 6 rubloŭ, a desiert — za 7 rubloŭ. Možna vypić łate ci kapučyna za 6 rubloŭ, abo navat kielich hlintviejnu za 7 rubloŭ.
Zdavałasia b, kłopat pra naviedvalnikaŭ — reč dobraja. Ale raźmiaščeńnie ŭstanovy hramadskaha charčavańnia, dzie padajuć burhiery i smažanyja kaŭbaski, u niepasrednaj blizkaści ad miesca, dzie byli žyŭcom spalenyja 149 čałaviek, vyklikaje pytańni etyčnaha charaktaru. U hetym miescy rynak, vidavočna, pieramoh ideałohiju.
«Dobry, napeŭna, muziej, ale kaviarnia z terasaj — heta pierabor»,
«Mohiłki viosak… i hetak ža na terytoryi jość kaviarni…»
«Kaviarnia z terasaj niedarečna»,
«Dla mianie słovy: «žachlivy muziej», 20 rubloŭ, ekskursija i kaviarnia pa sensie nie stanoviacca pobač sa słovam «Chatyń», — takija kamientary pakidajuć biełarusy pad adnym z ahladaŭ abnoŭlenaha miemaryjalnaha kompleksu ŭ sacsietkach.
Cikava, što ŭ saviecki čas padychod byŭ inšym, nie takim kapitalistyčnym. Kala pavarotu z trasy M-3 da miemaryjała byŭ adkryty znakamity restaran z charakternaj nazvaj «Partyzanski bor», kudy ŭ 1972 hodzie Piatro Mašeraŭ vaziŭ Fidela Kastra. Ale hetaja ŭstanova znachodzicca na adlehłaści bolš za 5,5 km ad samoha miesca smutku, što nie vyklikaje adčuvańnia bluźnierstva. Siońnia ž fastfud pryjšoŭ naŭprost da miescaŭ zahuby mirnych ludziej.
Suvieniry: ad «hienacydu» da miadźviedzikaŭ
Asartymient u suvienirnaj kramie — mudrahielisty miks. Z adnaho boku — knihi pra vajnu i znački z vyjavami miemaryjała. Z druhoha — typovy nabor biełaruskich suvieniraŭ, jaki nie adpaviadaje žałobnamu kantekstu miesca.
Na palicach možna znajści mahniciki ź dziaržaŭnaj simvolikaj, zubrami i busłami, talerački z krajavidami Minska i kubački z łahatypam muzieja. Bolš za toje, tut pradajuć vyraby ramieśnikaŭ: vyšytych kocikaŭ, sałamianyja abručy na hałavu i navat dziciačyja cacki.
«Kryvavaja raka» i hałahramy: što pakazvajuć u novym muziei?
Sam novy muziej składajecca z šaści załaŭ i robić staŭku na mocnaje emacyjnaje ŭździejańnie, vykarystoŭvajučy sučasnyja multymiedyjnyja technałohii. Kancepcyja pabudavana tak, kab naviedvalnik adčuŭ piekła vajny. Praz usie zały pad šklanoj padłohaj prachodzić simvaličnaja instalacyja «Kryvavaja raka».
Ekspazicyja pačynajecca z zały «Ucioki ad vajny». Tut stvorany interjer pakinutaj kvatery z raskidanymi rečami, dzie telefonny zvanok abryvajecca hukam vybuchu. Adzin z samych žudasnych elemientaŭ — lusterka, u jakim źjaŭlajecca pryvidnaja vyjava trochhadovaj dziaŭčynki. Hałahrama raskazvaje historyju dziciaci, jakoje trapiła ŭ niamiecki dziciačy dom, dzie ź jaho vypampoŭvali kroŭ dla paranienych sałdat viermachta.
Nastupnaja łakacyja — «Zała spalenych viosak» — imituje pałajučy chleŭ. Praz ščyliny ŭ abvuhlenych doškach prabivajecca čyrvonaje śviatło i dym, hučać kryki i streły. Tut naviedvalnikaŭ sustrakaje jašče adna hałahrama — siamihadovaha Viktara Žałabkoviča, adnaho ź niamnohich dziaciej, što vyžyli ŭ Chatyni. Virtualny chłopčyk raskazvaje, jak jon z maci sprabavaŭ uciačy z pałajučaha chlava, jak niemcy adkryli pa ich ahoń z aŭtamataŭ, zabiŭšy maci i paraniŭšy jaho ŭ plačo. Jon pralažaŭ pad ciełam svajoj maci, pakul niemcy nie syšli ź vioski.
U muziei taksama ŭstalavana ŭnikalnaja prazrystaja skulptura dziaŭčyny ŭ poŭny rost, jakaja staić pad piatloj šybienicy. Jaje pravobrazam stała realnaja asoba — barysaŭskaja padpolščyca Kima Kłambockaja.
Dalej idzie zała «Pamiać». Jana pryśviečana ŭžo paślavajennym padziejam: rasśledavańniu nacysckich złačynstvaŭ i historyi stvareńnia samoha miemaryjalnaha kompleksu. Tut zhadvajucca architektary Chatyni i piśmieńniki — Aleś Adamovič, Janka Bryl, Uładzimir Kaleśnik, — jakija źbirali śviedčańni dla knihi «Ja z vohniennaj vioski». Heta svojeasablivy pierachod ad trahiedyi da jaje asensavańnia naščadkami.
Finalnaja zała «Viečnaść» pryznačana dla refleksii. Tut śvietłyja ścieny, na jakich vybityja imiony zahinułych, a pad šklanoj padłohaj zamiest kryvi — žytniaje pole i dziciačaja kałyska z makietam mirnaj vioski.
Asobna varta zhadać chranałahičnuju zonu «Tysiačahodździe». Aŭtary ekspazicyi vyrašyli nie abmiažoŭvacca padziejami Druhoj suśvietnaj vajny, a achapić historyju z X pa XX stahodździe. U centry zony raźmieščany vialikija žorny — simvał času, jaki pieramołvaje hady i stahodździ, a taksama ludskija losy.
Muziej pazicyjanujuć jak miesca z žorstkim emacyjnym nastrojem, tamu naviedvańnie nie rekamiendujecca dzieciam małodšaha školnaha ŭzrostu.
Padvojnyja standarty
Situacyja ŭ Chatyni vykryvaje kryvadušša dziaržaŭnaj ideałohii. Prapahandysckija resursy časta lubiać paprakać Zachad u «cyniźmie» i niepavazie da historyi. Sioleta jany aktyŭna tyražavali fejk pra toje, što ŭ Aśviencimie nibyta vydajuć turystyčnyja hidy pa restaranach. Padstavaj staŭ artykuł u The Times pra zachavańnie jaŭrejskaj kultury ŭ Krakavie, jaki byŭ skažony da niepaznavalnaści.
Nasamreč u artykule The Times žurnalistka, čyje svajaki zahinuli ŭ Aŭšvicy, apisvaje svajo ŭłasnaje padarožža pa śladach filma «Sapraŭdny bol». Jana naviedvaje miemaryjał u Aśviencimie, a paśla jedzie ŭ Krakaŭ — za 70 kiłamietraŭ ad byłoha łahiera śmierci, — dzie ŭ histaryčna jaŭrejskim kvartale Kazimiež kaštuje habrejskuju kuchniu ŭ miascovych restaracyjach. Mienavita tam jana vostra adčuvaje štučnaść «adrodžanaj» jaŭrejskaj kultury biez žyvych nośbitaŭ, źniščanych padčas Chałakostu, i apisvaje ŭłasnyja maralnyja vahańni i pačućcio viny z-za spałučeńnia pamiaci pra hienacyd z asabistym kamfortam.
Dziaržaŭnaja prapahanda cynična źlapiła hetyja dźvie roznyja prastory — miemaryjał i turystyčny Krakaŭ — u adnu karcinku, stvaryŭšy fejk, na fonie jakoha sprabuje apraŭdać ułasnuju biezduchoŭnaść.
Na terytoryi samoha miemaryjała Aŭšvic-Birkienaŭ niama nijakich kaviarniaŭ, a jeści tam stroha zabaroniena. Tut nie pradajecca suviernirnaja pradukcyja, a miascovaja kniharnia prapanuje vyklučna adukacyjnuju litaraturu pra Chałakost.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆPrapahandysty razhaniajuć fejk pra vydaleńnie artykuła pra Chatyń u Vikipiedyi
Chto taki Uładzimir Katruk — karnik Chatyni, jakoha pieršym pačali sudzić paśmiarotna
U Chatyń praź les i piecham. Jak viaskovyja dzieci adznačali 9 maja ŭ poźniesaviecki čas
Hienprakuratura zajaviła, što ŭ łahiery śmierci «Traścianiec» było źniščana 546 tysiač čałaviek, što ŭ 2,5 razy bolš, čym ličyłasia raniej
Kamientary
Kołchoznyj treš priamo!