Як змянілася Хатынь пасля рэканструкцыі: цяпер там прадаюць бургеры і дзіцячыя цацкі
Мы паглядзелі, чым жыве самы вядомы мемарыял ахвярам нацысцкага тэрору ў Беларусі пасля маштабнай рэканструкцыі, і знайшлі там шмат дзіўнага — ад бургераў побач з месцам трагедыі да сувеніраў, якія выклікаюць пытанні.
У сакавіку 2023 года, да 80‑годдзя трагедыі, у мемарыяльным комплексе «Хатынь» адкрыўся новы музей. Гэтая падзея мела не столькі культурнае, колькі палітычнае значэнне.
Для сучаснага рэжыму Хатынь — гэта перадусім інструмент ідэалагічнай вайны. Мемарыял выкарыстоўваецца не столькі для ціхага ўшанавання памяці загінулых, колькі для абгрунтавання сучасных палітычных наратываў: пра «генацыд беларускага народа», пра «варожы Захад» і пра неабходнасць «абараняць праўду» са зброяй у руках.
Будаўніцтва, якім займаліся «Белдзяржпраект» і «Мастацкі камбінат», у дзяржаўных медыя падаецца як асабістая заслуга Аляксандра Лукашэнкі — без згадкі яго «ўкладу» не абыходзіўся ніводны рэпартаж. Аднак разам з ідэалагічным пафасам у Хатынь прыйшла і банальная камерцыя. Побач з мемарыялам вырас цэлы комплекс, які акрамя адміністрацыі ўключае выставачную залу, сувенірную краму і кафэ.
Абед з відам на смутак
Летняя кавярня ў Хатыні працуе з канца красавіка да пачатку лістапада. Меню тут даволі разнастайнае і дэмакратычнае па цэнах. Напрыклад, бульбу з каўбаскай можна заказаць за 11 рублёў, курыны бургер — за 10 рублёў, дранікі — за 6 рублёў, а дэсерт — за 7 рублёў. Можна выпіць латэ ці капучына за 6 рублёў, або нават келіх глінтвейну за 7 рублёў.
Здавалася б, клопат пра наведвальнікаў — рэч добрая. Але размяшчэнне ўстановы грамадскага харчавання, дзе падаюць бургеры і смажаныя каўбаскі, у непасрэднай блізкасці ад месца, дзе былі жыўцом спаленыя 149 чалавек, выклікае пытанні этычнага характару. У гэтым месцы рынак, відавочна, перамог ідэалогію.
«Добры, напэўна, музей, але кавярня з тэрасай — гэта перабор»,
«Могілкі вёсак… і гэтак жа на тэрыторыі ёсць кавярні…»
«Кавярня з тэрасай недарэчна»,
«Для мяне словы: «жахлівы музей», 20 рублёў, экскурсія і кавярня па сэнсе не становяцца побач са словам «Хатынь», — такія каментары пакідаюць беларусы пад адным з аглядаў абноўленага мемарыяльнага комплексу ў сацсетках.
Цікава, што ў савецкі час падыход быў іншым, не такім капіталістычным. Каля павароту з трасы М-3 да мемарыяла быў адкрыты знакаміты рэстаран з характэрнай назвай «Партызанскі бор», куды ў 1972 годзе Пятро Машэраў вазіў Фідэля Кастра. Але гэтая ўстанова знаходзіцца на адлегласці больш за 5,5 км ад самога месца смутку, што не выклікае адчування блюзнерства. Сёння ж фастфуд прыйшоў наўпрост да месцаў загубы мірных людзей.
Сувеніры: ад «генацыду» да мядзведзікаў
Асартымент у сувенірнай краме — мудрагелісты мікс. З аднаго боку — кнігі пра вайну і значкі з выявамі мемарыяла. З другога — тыповы набор беларускіх сувеніраў, які не адпавядае жалобнаму кантэксту месца.
На паліцах можна знайсці магніцікі з дзяржаўнай сімволікай, зубрамі і бусламі, талерачкі з краявідамі Мінска і кубачкі з лагатыпам музея. Больш за тое, тут прадаюць вырабы рамеснікаў: вышытых коцікаў, саламяныя абручы на галаву і нават дзіцячыя цацкі.
«Крывавая рака» і галаграмы: што паказваюць у новым музеі?
Сам новы музей складаецца з шасці залаў і робіць стаўку на моцнае эмацыйнае ўздзеянне, выкарыстоўваючы сучасныя мультымедыйныя тэхналогіі. Канцэпцыя пабудавана так, каб наведвальнік адчуў пекла вайны. Праз усе залы пад шкляной падлогай праходзіць сімвалічная інсталяцыя «Крывавая рака».
Экспазіцыя пачынаецца з залы «Уцёкі ад вайны». Тут створаны інтэр'ер пакінутай кватэры з раскіданымі рэчамі, дзе тэлефонны званок абрываецца гукам выбуху. Адзін з самых жудасных элементаў — люстэрка, у якім з'яўляецца прывідная выява трохгадовай дзяўчынкі. Галаграма расказвае гісторыю дзіцяці, якое трапіла ў нямецкі дзіцячы дом, дзе з яго выпампоўвалі кроў для параненых салдат вермахта.
Наступная лакацыя — «Зала спаленых вёсак» — імітуе палаючы хлеў. Праз шчыліны ў абвугленых дошках прабіваецца чырвонае святло і дым, гучаць крыкі і стрэлы. Тут наведвальнікаў сустракае яшчэ адна галаграма — сямігадовага Віктара Жалабковіча, аднаго з нямногіх дзяцей, што выжылі ў Хатыні. Віртуальны хлопчык расказвае, як ён з маці спрабаваў уцячы з палаючага хлява, як немцы адкрылі па іх агонь з аўтаматаў, забіўшы маці і параніўшы яго ў плячо. Ён праляжаў пад целам сваёй маці, пакуль немцы не сышлі з вёскі.
У музеі таксама ўсталявана ўнікальная празрыстая скульптура дзяўчыны ў поўны рост, якая стаіць пад пятлёй шыбеніцы. Яе правобразам стала рэальная асоба — барысаўская падпольшчыца Кіма Кламбоцкая.
Далей ідзе зала «Памяць». Яна прысвечана ўжо пасляваенным падзеям: расследаванню нацысцкіх злачынстваў і гісторыі стварэння самога мемарыяльнага комплексу. Тут згадваюцца архітэктары Хатыні і пісьменнікі — Алесь Адамовіч, Янка Брыль, Уладзімір Калеснік, — якія збіралі сведчанні для кнігі «Я з вогненнай вёскі». Гэта своеасаблівы пераход ад трагедыі да яе асэнсавання нашчадкамі.
Фінальная зала «Вечнасць» прызначана для рэфлексіі. Тут светлыя сцены, на якіх выбітыя імёны загінулых, а пад шкляной падлогай замест крыві — жытняе поле і дзіцячая калыска з макетам мірнай вёскі.
Асобна варта згадаць храналагічную зону «Тысячагоддзе». Аўтары экспазіцыі вырашылі не абмяжоўвацца падзеямі Другой сусветнай вайны, а ахапіць гісторыю з X па XX стагоддзе. У цэнтры зоны размешчаны вялікія жорны — сімвал часу, які перамолвае гады і стагоддзі, а таксама людскія лёсы.
Музей пазіцыянуюць як месца з жорсткім эмацыйным настроем, таму наведванне не рэкамендуецца дзецям малодшага школьнага ўзросту.
Падвойныя стандарты
Сітуацыя ў Хатыні выкрывае крывадушша дзяржаўнай ідэалогіі. Прапагандысцкія рэсурсы часта любяць папракаць Захад у «цынізме» і непавазе да гісторыі. Сёлета яны актыўна тыражавалі фэйк пра тое, што ў Асвенціме нібыта выдаюць турыстычныя гіды па рэстаранах. Падставай стаў артыкул у The Times пра захаванне яўрэйскай культуры ў Кракаве, які быў скажоны да непазнавальнасці.
Насамрэч у артыкуле The Times журналістка, чые сваякі загінулі ў Аўшвіцы, апісвае сваё ўласнае падарожжа па слядах фільма «Сапраўдны боль». Яна наведвае мемарыял у Асвенціме, а пасля едзе ў Кракаў — за 70 кіламетраў ад былога лагера смерці, — дзе ў гістарычна яўрэйскім квартале Казімеж каштуе габрэйскую кухню ў мясцовых рэстарацыях. Менавіта там яна востра адчувае штучнасць «адроджанай» яўрэйскай культуры без жывых носьбітаў, знішчаных падчас Халакосту, і апісвае ўласныя маральныя ваганні і пачуццё віны з-за спалучэння памяці пра генацыд з асабістым камфортам.
Дзяржаўная прапаганда цынічна зляпіла гэтыя дзве розныя прасторы — мемарыял і турыстычны Кракаў — у адну карцінку, стварыўшы фэйк, на фоне якога спрабуе апраўдаць уласную бездухоўнасць.
На тэрыторыі самога мемарыяла Аўшвіц-Біркенаў няма ніякіх кавярняў, а есці там строга забаронена. Тут не прадаецца сувернірная прадукцыя, а мясцовая кнігарня прапануе выключна адукацыйную літаратуру пра Халакост.
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬПрапагандысты разганяюць фэйк пра выдаленне артыкула пра Хатынь у Вікіпедыі
Хто такі Уладзімір Катрук — карнік Хатыні, якога першым пачалі судзіць пасмяротна
У Хатынь праз лес і пехам. Як вясковыя дзеці адзначалі 9 мая ў познесавецкі час
Генпракуратура заявіла, што ў лагеры смерці «Трасцянец» было знішчана 546 тысяч чалавек, што ў 2,5 разы больш, чым лічылася раней
Бабарыка тры хвіліны адказваў на пытанне, чый Крым. Так і не адказаў89
Каментары
Колхозный трэш прямо!