Piša Pavieł Sieviaryniec.
Chto ty, što baišsia
čałavieka,
jaki pamiraje,
i syna čałaviečaha,
jaki toje samaje, što trava,
i zabyvaješ
Hospada Tvorcu svajho…
Isai 51:13
«A kali znoŭ Rasija, Paš? — dziadźka biaśsilna apuskaje hałavu na ruki, i ŭ vałasach źničkami prabliskvaje i zhasaje sivizna. — Što, za stvoł i ŭ Pušču?..»
Byccam vyrvanyja ź ziamli, karanistyja palcy kurčacca ŭ sutarzie.
«Zabjuć. I nichto nie pamianie navat. Nikomu tut tvajo hierojstva nie treba».
Kamu jano naohuł treba, biełaruskaje hierojstva? Sam šukaŭ, raspytvaŭ nadoječy pra biełaruskuju niezaležnickuju partyzanku na Pružanščynie. Była, ale chto, dzie, kali?
Prahortvaju ź dziasiatak knižak. Krochi. Čytaju, šukaju miž radkoŭ i proźviščaŭ. Pierabiraju ŭsich svajakoŭ z Paleśsia, pakutliva namahajusia zrazumieć: jak tak, ludzi?..
Nasamreč narod my pamiatlivy, da samazabyŭnaści. Drobnyja rachunki z susiedam usio žyćcio trymajem u kišeni. Dobra pamiatajem, što «vysoŭvacca» nielha — heta na ŭzroŭni muskulnaha zdranćvieńnia, pry vypadku anivodnaje vałakonca nie zdryhaniecca. Rasijskuju, polskuju, ukrainskuju, anhlijskuju movu zapaminajem źlotu, asvojvajem lepš za karennych…
Nu, vy ŭžo zdahadalisia, da čaho heta ja.
Pamiž apošniaj vajnoj i siońniašnim časam — praciahłaść usiaho adnaho čałaviečaha žyćcia. Jašče žyvyja śviedki, jak raźjatranaja cyvilizacyja, pastaviŭšy čałavieka na miesca Boha, źniščała biełarusaŭ z Zachadu na Uschod — dziela «zvyščałaviectva»; z Uschodu na Zachad — u imia «čałaviečaj roŭnaści», z adnolkavaj nialudskaj žorstkaściu.
Chto byŭ hierojem tady?Ušanavanyja čyrvonymi zorkami za vykaranieńnie karyčnievaj čumy? Uznaharodžanyja žaleznymi kryžami za vypalvańnie čyrvonaj pošaści? Akoŭcy, jakija źniščali niazhodnych z «ryžskim miram»? Tyja, chto siadzieŭ cicha i rabiŭsia raptoŭnaj achviaraj z taho ci inšaha boku? Ci toj, chto adčajna staraŭsia abaranić čałavieka, svajho bližniaha, ad hvałtu dy nianaviści?..
I chacia siońnia adkaz vidavočny, nastolki ž vidavočnaja i rečaisnaść: apošnich pamiatajuć mienš za ŭsio. Biełarusaŭ, jakija ŭ samy strašny čas abaraniali samich biełarusaŭ, biełarusy zabyli.
Uradženiec vioski Charava Pružanskaha rajona (7 km ad Kuplina) Jakub Novik va ŭzroście Vaśkoviča dy Lichavida sa zbrojaj u rukach pajšoŭ u Pušču, dzie chutka zrabiŭsia kiraŭnikom biełaruskaha atrada. Achoŭvaŭ biełarusaŭ ad asadnikaŭ dy «sanacyi», zatym pierajšoŭ praź miažu ŭ BSSR; u 1937, šukany enkavedzistami, — nazad… U sarakavych, padčas vajny, stvaryŭ biełaruskuju niezaležnickuju partyzanku, nie davaŭ lutavać na biełaruskim Paleśsi ni nacystam, ni balšavikam…
A žyvyja, naščadki ŭratavanych im tutejšych, paciskajuć plačyma. Jakub Chareŭski? Novik? Mo i byŭ tut… niejki…
Ksiondz Vincent Hadleŭski, što naradziŭsia za 30 km adsiul, u Porazavie, na ŭźmiežžy Biełaviežskaje puščy, siabra Rady BNR i zasnavalnik Biełaruskaj Chryścijanskaj Demakratyi, jaki pierakłaŭ dla Kaścioła Novy Zapaviet na biełaruskuju movu i pieršym pačaŭ słužyć imšu ŭ Minsku pa-biełarusku, stvaryŭ niezaležnickaje padpolle, što zmahałasia suprać fašystaŭ dy savietaŭ i viało pieramovy z zachodnimi sajuźnikami — schopleny hiestapaŭcami paśla imšy ŭ noč na Rastvo 1942 i rasstralany ŭ Traściancy…
Jak-jak? Hadleŭski?.. Ani znaku.
A źniščanyja atradami Armii Krajovaj biełaruskija pravasłaŭnyja śviatary, tyja, chto hurtavaŭ ludziej, kab im nie było tak strašna praciahvać žyć?.. Kanstancin Majeŭski, Ivan Alachnovič, zakatavany razam z matuškaj, Michaił Levančuk — z usioj siamjoj? Ijeramanacha Łukaša ź blizkaha Žyrovickaha manastyra akoŭcy žyŭcom zakapali ŭ ziamlu da hałavy, a vakoł raspalili vohnišča i palili da toj pary, pakul ad hałavy nie zastaŭsia adno čerap.
Što ty takoje kažaš… Ich-ta za što?
Dy nie «za što»: ZA kaho. Za nas z vami.
Jak ža lohka my zabyvajemsia, kali niechta achviaruje za nas žyćcio!.. A miž tym zdolnaść addać siabie za bližnich — najvyšejšaja prajava Boskaj lubovi, najpaŭniej vyjaŭlenaj u Chryście: «Niama bolšaj za tuju luboŭ, jak kali chto pakładzie dušu svaju za siabroŭ svaich» (Jevanhielle pavodle Jana, 15:13).
Dla biełarusa zabyć u sabie biełarusa — značyć ukryžavać u sabie Chrysta. Zamiest taho kab vyrakacca ŭłasnaha ehaizmu, prasłavutaj «chaty z kraju» i złosnaha «dy-pajšli-vy-ŭsie!» — biełarus šukaje dla svajho niemaleńkaha, skurčanaha, ale jaršystaha «ja» jašče jamčejšuju nacyjanalnuju skuru: to rasijskuju, to polskuju, to savieckuju.
I tady z hłybiniaŭ dušy vypaŭzaje «samaje čałaviečnaje» abo «zvyščałaviečaje» — pychlivaja paharda, čortava praha tannaha chleba ci kryvavych vidoviščaŭ, što pniecca vybuchnuć krykami «Ukryžuj!»
Naša ŭratavańnie — u prasiaknutaj bolem i luboŭju da inšych nacyjanalnaj pamiaci. Bo, zabyvajučy tych, chto pajšoŭ na śmierć dziela nas, my zabivajem u sabie i siabie, i Boha.
Hladzi jašče:Biełaruskaja hłybinia. Dakryčacca da niabiosaŭ
Biełaruskaja hłybinia. Lohkija-lohkija
Biełaruskaja hłybinia. Vialikaje kniastva burštynavaje
Biełaruskaja hłybinia. Ad kramy da chrama
«Možna ŭziać aŭtamat i pierasiekčy miažu?» Pavuk spytaŭ u pamiežnikaŭ, ci zakonna rasijskija vojski ŭ 2022 hodzie pierajšli biełaruska-ŭkrainskuju miažu66
Kamientary