Narodžanyja knihaj

Narodžanyja knihaj

Ci čytajuć biełarusy knihi? Nie śpiašajciesia z adkazam. Choć jašče zusim niadaŭna my, roŭna jak i tadžyki, małdavanie, litoŭcy, byli tymi, “što bolej za ŭsich čytajuć na śviecie”. U SSSR litaratura sapraŭdy adyhryvała nie apošniuju rolu ŭ žyćci hramadztva. Knižnyja palicy mieli ŭ svaich ciesnych kvaterach i rabočy zavodu chaładzilnikaŭ, i dacent Bieraściejskaha pedinstytutu. Isnavała bahataja “bukinistyčnaja mafija”, ludzi padpisvalisia praz baćkoŭ-veteranaŭ na lhotnyja knižnyja seryi (kštałtu “Podźvihu”), atrymlivali knihi pa spectalonach ad zdačy makulatury; pa vioskach šnyhali kruciali, šukajučy darevalucyjnyja vydańni, i h.d. U mudrym savieckim filmie “Maskva ślazam nia vieryć” byli namalavanyja schiemy pavodzinaŭ “savietykusa”. Tam jasna pakazana, što ŭ SSSR čytać knihi było modna, heta była prykmieta prynaležnaści da “elity”, sposab prasoŭvańnia pa słužbovaj leśvicy. Čytańnie “Troch tavaryšaŭ” u hramadzkim transparcie było sprobaj “padčapić” mužyka. Darečy, na dumku niamieckaha filozafa Hieorha Lichtenberha, ludzi, jakija šmat čytajuć na vulicy, zvyčajna mała čytajuć doma.

Kamunistyčny ŭrad usialak zaachvočvaŭ da čytańnia1 , bo knihi spryjali idealahizacyi hramadztva. Ale jon pilna sačyŭ, kab nie pašyrałasia moda na Orueła i Jermałoviča. Dyj dazvolenyja knihi bolšaść savieckich ludziej čytali paviarchoŭna, “pa dyjahanali” i pieravažna ŭ škole. U hetym pierakonvaje telehulnia “Chto choča stać miljaneram?” na ORT. Horš za ŭsio ŭdzielniki adkazvajuć na pytańni, što tyčacca movy j litaratury. Dastatkova “padkinuć” što-niebudź pra tvorčaść Čechava abo čaściny movy — i ŭsio, kapiec maram pra miljon. Abo ŭziać śviatkavańnie 200-hadovaha jubileju Puškina ŭ Rasiei, kali minakam na vulicy prapanoŭvali pračytać što-niebudź z klasyka na pamiać. I śmiech, i hrech z tych “deklamacyjaŭ” i tupavatych biezdapamožnych uśmiešak… Dyj my, biełarusy, nia lepšyja za rasiejcaŭ: zładźcie analahičnaje mini-apytańnie pra Kupału pad voknami svajoj kvatery.

Siońniašniaja razrucha ŭ krainie, kali ludzi nia bačać śvietu biełaha za pracaj, traciačy hrošy pieravažna na pradukty charčavańnia2 , i marać ab volnaj hadzinie, nie zaachvočvaje da nabyćcia darahich knih i čytańnia — napružańnia rozumu i vačej. Kali vypadaje volny čas, usie ciahnucca da televizara, jaki daŭno pieramoh papiarovyja nośbity infarmacyi va ŭsim śviecie.

Niechta zapiarečyć: kniharni ŭ nas zusim nie pustyja, staličny knižny kirmaš pa subotach łomicca ad pakupnikoŭ, dyj ajčynnaja siecieratura (litaratura ŭ Internecie) pakrysie raźvivajecca.

Što čytajuć biełarusy?

Siońnia ad čytańnia mastackich knih nie pabahacieješ, a ad padručnikaŭ, daviednikaŭ i dapamožnikaŭ karyść u hetym sensie jość. Razumiejuć heta i vydaŭcy, tamu ŭ naš čas možna biez prablemaŭ nabyć i brašury pra hadavańnie trusoŭ, i “dapamožnik pa kamputarach dla čajnikaŭ”, i słoŭniki pa filazofii j medycynie, i knihi pa psychalohii słužbovych adnosinaŭ, markietynhu, dyzajnie i h.d. Časam zdajecca, što akrom vučebnaj i daviedačnaj litaratury ludzi ničoha nie čytajuć.

Adnak popyt na słoŭnaje mastactva jość, bo moda na čytańnie zachoŭvajecca. Adno proźviščy źmianilisia. Raniej superpapularnymi byli Dziuma i Ahata Kryści, Struhackija i Sałžanicyn, ciapier — Akunin i Marynina (abo Prachanaŭ i Peres-Reverte, Piarumaŭ i Murakami, Bukoŭski i Ŭlickaja). Moda na Pialevina adnovicca, ledźvie jon napiša niešta novaje. Tołkijena i Rolinh znoŭ pačnuć pytacca ŭ kramach, kali na ekrany vyjdzie praciah “Vaładara piarścionkaŭ” i “Hary Potera”.

Biełarusy čytajuć modnyja knižki: detektyvy i pryhodnickuju litaraturu, knihi pa teleseryjałach (raniej — “Bahatyja taksama płačuć” i “Tvin Piks”, ciapier — “X-files”), žanočyja ramany, intelektualnaje čytvo nakštałt Džojsa abo Isihury… Vypusknicy fiłfaku durejuć ad maniery apaviadać Taciany Tałstoj. Tolki nie kažycie, što modnyja mastackija teksty vas nie cikaviać, — śmiešna nie čytać Eka abo Kinha tolki tamu, što vas naściarožvaje, što na novy raman pieršaha ŭžo katory hod idzie padpiska i kolkaść achvotnych nabyć knihu niaspynna pavialičvajecca, a druhoha vy ličycie kumiram ludziej ź niezdarovaj psychikaj, aŭtaram trochhrašovych ramanaŭ u kidkich vokładkach. Śmiešna čytać tolki “klasyku”. Ci nie adsutnaść asabistaha hustu chavajecca za hetym? Treba imknucca achapić usiu litaraturu, razumieć specyfiku žanraŭ i čytać, atrymlivajučy asałodu i vychoŭvajučy estetyčny hust, bo sapraŭdnaja pryhažość moža padpilnoŭvać nas, jak pisaŭ Borchies u ese “Z nahody klasykaŭ”, i na “vypadkovych staronkach pasrednaha aŭtara”. Dziakujučy kniham my spaznajom dušy sučaśnikaŭ — japoncaŭ i italjancaŭ, amerykancaŭ i palakaŭ, ich tryvohi i nadziei, ich razumieńnie pryhažości. Čytajučy Kunderu i Pietraviča, ja atrymlivaju asałodu ad vykštałconych tekstaŭ i adčuvaju svaju eŭrapiejskaść. Pakul ichnyja knihi možna adkryta nabyć u našaj krainie, ja nikoli nie nazavu biełaruskaje hramadztva “izalavanym”, a siabie — viaźniem dyktatury.

Całkam zhodny z Akudovičam, jaki ŭ adnym ź niadaŭnich interviju śćviardžaŭ, što biełarusy paŭstali jak nacyja tolki dziakujučy čytańniu nacyjanalnaj mastackaj litaratury, čytańniu, jakoje vynikała z hłybokaj unutranaj patreby. “Našaniŭcy” pačatku stahodździa zdoleli zadavolić patrebu prostaha ludu ŭ roznabakovaj infarmacyi. Jany ŭviali modu na čytańnie knižak, najpierš — svaich, sfarmavali, ułasna, biełaruskuju čytackuju aŭdytoryju.

Ci jość u Biełarusi modnyja litaratary?

Biez sumnievu. Uziać choć by Karatkieviča abo Hlobusa. Pieršy zrabiŭ supermiks z detektyvu i nacyjanalnaj historyi, druhi napisaŭ knihu, jakuju baćki chavajuć ad dziaciej. Ale, niahledziačy na mahutny ŭnutrany patencyjał siońniašniaj biełaruskaj litaratury, dziasiatki aŭtaraŭ pracujuć tolki dla niekalkich dziasiatkaŭ tysiačaŭ udziačnych čytačoŭ. Biełaruskaja siecieratura pradstaŭlenaja niekalkimi sajtami, jakija z roznaj peryjadyčnaściu abnaŭlajucca. Sajt taho ž Hlobusa nie pracuje katory miesiac, persanalnaj staronki Sysa abo Navumienki nie było j niama. Inšaha i być nie mahło ŭ krainie, dzie knižny rynak na 90% kantralujecca čužaziemcami, što raspaŭsiudžvajuć tut nia tolki jakasnyja pierakłady suśvietnaj litaratury na svajoj movie, ale j papularyzujuć ułasnuju modnuju litaraturu. Navat kali zaŭtra my budziem mieć niezaležnaje demakratyčnaje biełaruskaje hramadztva, usio adno ŭ najbližejšyja dziesiać hadoŭ daviadziecca čytać Misimu i Paviča pa-rasiejsku, bo adny Siomucha, Šupa i Chadanovič usiaho nie pierakładuć. Adnak užo siońnia my musim mieć na rukach raspracavanyja prajekty i hatovyja teksty, kab było što zapuskać u vytvorčaść i drukavać zaŭtra. I tady my nia budziem ździŭlacca, jak heta ŭkrainskaja piśmieńnica A.Zabužka dyktuje ŭmovy pierakładu svaich “Palavych daśledavańniaŭ ukrainskaha seksu” rasiejskim pierakładčykam, maskoŭskija stadyjony ravuć pad stylovy “Okiean Jelzi”, a “Narodnaja vola” ŭsio drukuje “Ja nie paeta” i “Vyjdzi” pad zahałoŭkam “Małaviadomyja vieršy Kupały”.

Pavał Abramovič

 1 U 1934 h. u SSSR było nadrukavana 3085 tvoraŭ savieckich piśmieńnikaŭ nakładam u 40 młn. 135 tys. ekz., a ŭ 1953 h. śviet pabačyła 4285 tvoraŭ ahulnym nakładam u 198 młn. 327 tys. asobnikaŭ. Takim čynam, siaredniehadavyja ličby — 3685 tvoraŭ nakładam u 119 młn. 231 tys. ekz. U raźliku na dva dziesiacihodździ heta 73 tys. 700 tvoraŭ nakładam u 2 (!) młrd. 384 młn. 620 tys ekz. (Dabrenka Ja. Farmavańnie savieckaha piśmieńnika. Sacyjalnyja i estetyčnyja vytoki savieckaj litaraturnaj kultury. S.-Pb.,1999).

 2 Pavodle źviestak Ministerstva statystyki i analizu, u lipieni—vieraśni 2001 h. siaredniestatystyčnaja biełaruskaja siamja traciła štomiesiac 56% siamiejnaha spažyvieckaha biudžetu (88401 rub.) na charčavańnie, a na kulturu, adpačynak i sport — tolki 2485 rub. (Kurjer. 2001. № 5).