Луiджы Пiрандэла
Пара жаўрукоў
Лука Пэлета не пазнаў бы на рымскiм
вакзале Санцi Курао, калi б той ня
кiнуўся да яго з крыкамi:
— Дружа Пэлета! Дружа Пэлета!
Ачмурэлы ад падарожжа, пасярод сумятнi i натоўпу пасажыраў, ад чаго круцiлася галава, ён застыў i глядзеў на яго аслупянела:
— О, гэта ты, Санцi? Як жа гэта? Вось так...
— Пра што гэта ты?
— Quantum mutatus ab illo!1
— Што за abillo? Гады, дружа Пэлета!
— Гады, праўда, але ж... — Лука зiрнуў на яго ў сьвятле электрычных сьвяцiльнiкаў. Гады? А гэтая вопратка? Вялiкi маэстра-музыкант у гэтай кашулi, пiнжаку, у гэтых портках i чаравiках? Значыць, жыве ў беднасьцi? А гэтая недагледжаная барада, ужо амаль зусiм сiвая, што нарасла больш на шчаках, чым на падбародзьдзi? А гэты твар, бледны i тлусты? А гэтыя падпухлыя кругi вакол вадзянiстых вачэй? Што здарылася? Ды й ростам ён стаў нiжэйшы?
Пад позiркам Лукi Пэлеты, поўным зьдзiўленьня, вусны Курао выцягнулiся ў нямой грымасе:
— Ты багаты, дружа Пэлета, i час цябе не руйнуе. Хадзем, хадзем! Але давай дамовiмся: нi слова пра мiзэрнае месца, дзе я i ты мелi няшчасьце нарадзiцца. Хто жывы, той жывы, хто мёртвы, той мёртвы: не хачу нiчога пра гэта ведаць. Ня трэба браць экiпаж: я жыву тутака ў канцы алеi. Давай мне валiзу або скрынку.
— Не, дзякуй, сам данясу, яны зусiм ня цяжкiя.
— А багаж ты пакiнуў у захавальнi на вакзале?
— Якi там багаж? — гукнуў Лука Пэлета. — Са мной толькi гэтыя два клункi: кнiгi й бялiзна.
— Значыць, ты прабудзеш тут мала?
— Не, чаму ж? Магчыма, я прыехаў назаўсёды.
— Вось так, з пустымi рукамi?
Яны iшлi пэўны час у маўчаньнi.
— А твая сыньёра? — рызыкнуў урэшце спытаць Лука.
Курао схiлiў галаву i прамармытаў:
— Я сам.
— Яна зьехала з Рыму?
— Яна ў Рыме, дружа Пэлета. Раскажу дома. Цяпер пагаворым пра цябе. Але давай бяз хiтрыкаў, вось як. Чаму ты прыехаў у Рым? Ну i чмо ж я. Забыўся, што ў цябе грошаў куры не дзяўбуць.
— Памыляесься... — паправiў яго Пэлета з дабрадушнай усьмешачкай. — Сапраўды, штосьцi маю, мне хапае, але й трэба мне мала. Няма што дзяўбсьцi. А вось, што праўда, дык я цяпер урэшце сам сабе гаспадар. Ледзь-ледзь усё ня ляснула, ведаеш? На дзiва, беднасьць не пастукалася ў нашыя дзьверы. Але ўрэшце паўтараю, я цяпер вольны i гаспадар...
— ... сам сабе. Добра. Але, калi ты не такi ўжо багаты, то чаму прыехаў у Рым?
— Бачыш! — уздыхнуў Лука, зноў таямнiча прыплюшчваючы вочы. — Гэта мой горад. Я заўсёды яго сьнiў.
— Дружа Пэлета, я нешта падазраю, — паўтарыў Санцi Курао. —Клянуся: ты хлусiш. Скажы праўду, ты бяднейшы за мяне?
— Не, чаму ж? — iнстынктыўна выгукнуў Лука, i адразу спахапiўся — Магчыма, не...
— Гэтае ТВАЁ, хаця б намякнi, на колькi пацягне?
— Прыбытачак сьцiплы, але надзейны: пяць лiраў на дзень. Мне хапае.
Санцi Курао зарагатаў, матаючы галовой.
— Сто пяцьдзесят лiраў на месяц? I што ты зь iмi робiш?
Яны дайшлi да канца алеi, Курао зазiрнуў у браму дому i перш, чым увайсьцi, сказаў Луку:
— Прашу размаўляць у паўголас.
Пакойчык мiзэрны, бруднаваты, у беспарадку, з ложкам у кутку, не перасьцеленым даўным-даўно; просты столiк без абрусу, побач з адзiным вакном, вешалка на сьцяне, плеценыя крэслы, умывальнiк.
Санцi Курао запалiў сьвятло на столiку i запрасiў сябра сесьцi.
— Калi хочаш памыцца, усё, што трэба, тут.
— А... люстра ў цябе няма? — здушана спытаў Лука, разгублены ад такой бядоты, разглядаючы навокал пыльныя сьцены.
— Плачу дванаццаць лiраў на месяц, дружа Пэлета, i мяне не паважаюць. Час ад часу даю ўрокi музыкi, i мне ня плоцяць; надыходзiць канец месяца, i я не плачу; а чым больш не плачу, тым менш мяне паважаюць. Тамака, каля ручнiка, было люстра, калi не памыляюся. Яго зьнесьлi.
— Дык як жа ты глядзiсься? — спытаў уражана Лука.
— Ды я пра гэта й ня думаю!
— Гэта кепска, Санцi! Таму што фiзычны бок...
— Сапраўдны фiзычны бок — гэта хлеб, дружа Пэлета! — рэзка падвёў рысу Курао.
— Э-э, дык жа не, не... — гукнуў Лука. — Non solo pane vivit homo...2
— А ўсё ж, — заключыў Санцi, — ў першую чаргу нам трэба хлеба. Не кажы больш глупстваў ды яшчэ на лацiне.
Яны надоўга паглыбiлiся ў пакутлiвае маўчаньне. Санцi Курао сядзеў ля столiка, схiлiўшы галаву i ўтаропiўшыся ў падлогу. Лука Пэлета, выпрастаны, як заўсёды ў жыцьцi, насупiўшыся, уважлiва разглядаў яго.
— Ну дык... твая сыньёра?
Курао падняў галаву i пэўны час глядзеў у вочы сябру.
— Тутака вось мая сыньёра! — ён урачыста зьняў з галавы капялюш, некалькi разоў пастукаў сябе па шырокiм iлбу, асьветленаму лямпай:
— Бачыш? Алень! — крыкнуў ён, i тоўстыя бледныя вусны, выцягнуўшыся ў страшнай грымасе, адкрылi сьцiснутыя зубы, жоўтыя ад доўгага галадаваньня.
Лука Пэлета глядзеў на яго, зьбiты з панталыку, няўпэўнена вывучаючы выраз твару Курао, каб зразумець — цi трэба сьмяяцца, цi не.
— Алень! Алень! — паўтараў Санцi i не пераставаў кiваць галавой ў пацьверджаньне гэтага. — I гэта ня я вытурыў яе, ведаеш! Яна сама сышла, сама. Я вось такi, — дадаў ён, ухапiўшыся абедзьвюма рукамi за шчацiньне, што нарасло на шчаках, — але мая жонка прыгожая i вельмi паважаная сыньёра! Галота, дружа Пэлета. Ня будзь галоты, яна, магчыма, i не зрабiла б так. Яна ж у прынцыпе была нiкчэмная. Папраўдзе для яе я быў толькi ўзорны муж: прыносiў ёй усё, што зарбляў... па-за нейкiм грошам, каб зьвесьцi канцы з канцамi. Але ж на самой справе мужык, якой бы сьвiньнёй ён ня быў, заўсёды варты ў тысячу разоў болей за любую жанчыну. Ты скажаш, што не, дружа Пэлета? Хаця, хто ведае? Магчыма, гэта й ня так. Цяжка сказаць. Галота, разумееш? Што робiцца з жалезьзем у вагнi? Яно выкрыўляецца. Дык вось, i ты, муж, таксама даходзiш да таго, што кажаш сваёй жонцы: «Ты наставiла мне рогi? Здабыла на хлеб? Так? Ну дык i добра зарабiла! Дай жа кавалачак i мне!»
Ён падняўся i пачаў крочыць па пакоi, апусьцiўшы галаву на грудзi i з рукамi за сьпiнаю.
— А цяпер... што яна робiць? — нясьмела спытаў Лука.
Курао працягваў крочыць, нiбыта не пачуў пытаньня.
— Ты ня ведаеш, дзе яна?
Курао спынiўся перад лямпай:
— Пайшла ў прастытуткi! — сказаў ён. — Ня будзем марнаваць дарма газу! Памыйся, калi лiчыш гэта сапраўды неабходным. I пойдзем у горад. Ня хочаш павячэраць?
— Не.. — адказаў Лука. — Я павячэраў у Нэапалi дастаткова добра.
— Я табе ня веру.
— Слова гонару. Скажы ў двух словах, як я табе?
— Шкода цябе, дружа Пэлета!
— Не кажы! Табе здаецца, што я кепска выглыдаю з твару?
— Не, яшчэ не здаецца, — гукнуў Санцi.
— М-да, — пагадзiўся Лука, — на самой справе, мне вельмi пасуе есьцi няшмат. Але можа я трошкi бледны сёньня, не?
— Ты бледны, таму што бедны! — выбухнуў Курао. — Давай, хадзем! Ты, пэўна, хацеў бы паглядзець на Калiзэй у месяцовым сьвятле.
Лука з энтузiязмам прыняў прапанову, i яны рушылi моўчкi.
Перад парогам дому Пэлета прытрымаў за руку сябра, потым ляпнуў яму далоняй па сьпiне i сказаў, заплюшчыўшы вочы:
— Санцi, мы не здамося! Паспадзявайся на мяне!
— Ды супакойся ты... — прабурчэў Курао.
I абодва растварылiся ў цемры.
Пераклаў з iтальянскай Валеры Буйвал
Luigi Pirandello. Un’altra allodola. — La giara. Milano, 1992.
1Колькi ўсяго зьмянiлася з тае пары (лацiнск.).
2Ня хлебам адзiным жыве чалавек (лацiнск.).
Луiджы Пiрандэла (1867-1936), iтальянскi пiсьменьнiк i драматург. Аўтар раманаў «Адзiн, нiводзiн i сто тысячаў», «Нябожчык Мацiя Паскаль», п’есаў «Шэсьць Пэрсанажаў у пошуках Аўтара», «Сёньня ўвечары iмправiзуем», «Знайсьцiся», шматлiкiх навэлаў.
