Творны склон мае цэлы шэраг цікавых функцый, пра якія напамінаюць мовазнаўцы. Язэп Лёсік прысвячае цэлы пункт гэтаму склону ў сваім артыкуле «Некаторыя ўвагі…»:
Вельмі часта, пры азначэньні месца з пэўным кірункам дзеяньня, у нас ставяць дапаўненьне з прыназоўнікам «па», як у расейскай мове, ды кажуць: «Ехалі ў Кіеў па Дняпру». Гэта чыста расейскі зварот; у беларускай мове ў такіх разох ставіцца прыладны склон без прыназоўніка, і гэтым выражаецца кірунак дзеяньня, напр.:
Едуць яны цёмнымі барамі, камяністымі дарогамі, чыстымі палямі. Ехалі мы ў Кіеў Дняпром. Сеў ён на таго каня ды паехаў тэю самаю дарогаю. Сем міль лесам ісьці, а восьмую морам плысьці. Ой пайду я дарогаю, пушчу голас дуброваю. Павязьлі яе цёмнымі лясамі, шчырымі барамі вялікімі лугамі. Плыві ты вадою, а я за табою.
Гэты склон можа абазначаць кірунак, дарогу, прыладу, спосаб дзеяння, час…
Пабег нацянькі, не шашою, а гэтаю дарогаю. (В. Адамчык)
Ці ж не добра было б маленькім трактарам і касілкай зрэзаць траву? (К. Акула)
Нашы мужы памерлі адным годам: яны разам былі ў Чарнобылі. (С.Алексіевіч)
Мы ехалі Беларуссю… (Л. Геніюш)
Прыклад з Ларысы Геніюш наводзіць на цікавыя высновы, што творны склон абазначае рух у нейкім кірунку, дарогу. І Беларусь у яе выступае тут як дарога. У выпадку, калі падарожнік не выязджае з Беларусі, а проста вандруе яе дарогамі — натуральным будзе выкарыстанне прыназоўніка «па»: вандраваць па Беларусі. Можна параўнаць: хадзіць па лесе і ісці лесам:
Хаджу па лесе, думаю. (С.Алексіевіч)
Пракацілася па лесе рэха. (М.Багдановіч)
Ён доўга ішоў лесам, пакуль выбіўся на той узровак… (В.Быкаў)
Праз дзён дзесяць ён ішоў лесам без сцежкі… (К.Чорны)
Але, зноў жа, там дзе падобныя функцыі ёсць у расійскай мове — там яно захоўваецца і ў беларускай, а ўнікальныя беларускія канструкцыі, на жаль, абміраюць.
Каментары