Як правільна: Полацк або Полацак?

Афіцыйная назва — Полацк
Народнае вымаўленьне — Полацак

Тапонім згадваецца ў «Аповесьці мінулых гадоў» 862—865 гадоў, хоць дасьледнікі і лічаць дату прыблізнай — летапіс укладалі праз 200 гадоў пасьля апісаных падзеяў. Найстарэйшы горад крывічоў і сталіца першай дзяржавы на беларускай этнічнай тэрыторыі.

Імя, што характэрна для многіх беларускіх айконімаў, паходзіць ад назвы ракі — Палатá (магчыма, балцкага паходжаньня, корань азначае ‘балота’) і ў гістарычных крыніцах мае шмат варыянтаў напісаньня: Полотьскъ, Полътескъ, Полоцьк і інш.

У традыцыйным вымаўленьні мясцовых жыхароў назва гучала як Полацак, у зьбегу зычных дзеля мілагучнасьці зьяўляўся ўстаўны галосны (аналягічна Слуцак, Шацак). Гэта было зафіксавана нарматыўнымі слоўнікамі 1920-х гадоў, аднак русыфікацыйная рэформа беларускага правапісу 1933 году ўніфікавала напісаньне беларускае назвы з расейскаю.

Павялічыць

Аналягічны ўстаўны галосны быў у суфіксах тапонімаў Слуцак і Клецак. Але ва ўскосных склонах ён прападае: у Полацку, у Слуцку, у Клецку.

У нарматыўным даведніку «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь», зацьверджаным Дзяржаўным камітэтам па маёмасьці і ўзгодненым з Тапанімічнай камісіяй пры Савеце Міністраў Беларусі, форма Полацак фіксуецца як варыянтная. Гэта значыць пры жаданьні мясцовых жыхароў і ўладаў яна можа быць прызнаная нарматыўнаю.

Як пераймяноўвалі беларускія гарады

Поруч з імёнамі беларускіх гарадоў, мястэчак і вёсак, якія прымусам замяніла савецкая ўлада, вось ужо пару соцень гадоў існуюць і «тапонімы з памылкамі».

Вёсак такіх значна больш. Агулам блізу 450 беларускіх паселішчаў пацярпелі ад радыкальнай рэвізіі аўтэнтычных тапонімаў.​

Раней, у пару Расейскай імпэрыі, назвы не мянялі радыкальна, а «карэктавалі» адпаведна моўным густам новых гаспадароў.

Спачатку наагул не зважалі на мясцовыя тапанімічныя традыцыі.

«Калі Беларусь апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, ні дакумэнталісты, ні гісторыкі, ні картографы таксама не парупіліся пра дакладнасьць перадачы беларускіх айконімаў на расейскую мову, — пісала выбітная беларуская тапанімістка Валянціна Лемцюгова. — Яны запазычвалі ўжо гатовыя польскія формы і запісвалі іх кірыліцкай графікай. У выніку шэраг беларускіх айконімаў увайшоў у гісторыю ў чужамоўнай ці скажонай форме, зь неўласьцівымі для іх гукавымі, граматычнымі і словаўтваральнымі рысамі».

Але пасьля паўстаньня Кастуся Каліноўскага ўлады Расейскай імпэрыі пачалі выкарыстоўваць тапанімію як складнік гібрыднай вайны — дзеля зьмены ідэнтычнасьці жыхароў заваяваных земляў. У 1866 годзе яны ўзяліся мяняць назвы вуліц беларускіх гарадоў ды склалі сьпіс паселішчаў, назвы якіх «подверглись извращению во время польского господства в здешнем крае» і якім неабходна было надаць «местные русские названия». Толькі ў Горадзенскай губэрні такіх паселішчаў было 558, сьведчыць гісторык Іна Соркіна. За часамі СССР практыку працягнулі.

Пэўныя спрадвечныя назвы былі змадыфікаваныя адміністрацыйным чынам, іншыя — стыхійна, але ўсе такія зьмены аддалялі аблічча беларускіх тапонімаў ад першаўзору. Свабода сабрала зьвесткі пра купу гарадоў, арыгінальныя найменьні якіх пад вонкавым уплывам памянялі выгляд.

• Беразіно ці Бярэзань?
• Брэст ці Берасьце?
• Вілейка ці Вялейка?
• Воранава ці Вярэнаў?
• Гродна ці Горадня?
• Дзятлава ці Зьдзецел?
• Драгічын ці Дарагічын?
• Іванава ці Янаў?
• Калінкавічы ці Каленкавічы?
• Ліёзна ці Лёзна?
• Міёры ці Мёры?
• Мінск ці Менск?
• Мсьціслаў ці Амсьціслаў?
• Навагрудак ці Наваградак?

• 0
• 1
• 0
• 0
• 0
• 0