Гутарка з пратэстанцкім пастарам з Канады Юркам Рапецкім.
Калі даведаўся, што Юрка Рапецкі нарадзіўся па‑за межамі Беларусі, адразу быў здзіўлены. Бачыў ягоныя кніжкі, напісаныя па‑беларуску «Новае жыццё ў Хрысце», «Вяртанне чалавека да першаснага стану». Слухаў я і запісы некаторых радыёперадач Рапецкага на роднай мове. Але ж дзівіцца няма чаму. Бацькі спадара Юркі былі беларусамі. Хоць вымушана пакінулі Радзіму, на сваю культуру не забыліся. І дзяцей сваіх выхоўвалі ў лепшых беларускіх традыцыях.
Сёння Юрка Рапецкі жыве ў канадскім Таронта. Тут існуе моцны беларускі асяродак (ёсць дзве беларускія царквы, дзейнічаюць дзве арганізацыі). У 1980‑х сп. Рапецкі спрычыніўся да выдання Новага Запавету з Псалтыром у Беларусі.
Наша гутарка з місіянерам адбылася праз акіян пасярэдніцтам Інтэрнету.
— Спадар Юрка, распавядзіце, калі ласка, пра сваіх бацькоў.
Бацька Якуб Рапецкі 1908 г. нараджэння. Паходзіў з вёскі Новы Дварэц з Піншчыны. Маці, Яўгенія Апанасік, нарадзілася ў 1912 г. у Рыбніках каля Баранавіч.
Яшчэ падлеткамі тата і маці прынялі веру евангельскіх хрысціян. Пазнаёміў іх падчас Другой сусветнай вайны баптысцкі пастар Панцэвіч. У студзені 1944 г. бацькі пабраліся шлюбам. У беларускай сталіцы разам з мінскай Царквой Евангельскіх хрысціян‑баптыстаў (пастарам быў Антон Кецко) даглядалі яўрэйскіх дзяцей у двух прытулках. На шчасце, нацысты не даведаліся пра нацыянальнасць дзяцей. Мінск бацькі пакінулі увосень 1944 г. Праз Польшчу даехалі да Нямеччыны. У Гановеры 1 сакавіка 1946 г. нарадзіўся я. Родны брат нарадзіўся тамсама ў ліпені 1947 г. У кастрычніку 1948 сям’я пераехала ў Канаду.
— Вашыя бацькі размаўлялі па‑беларуску. А вакол жа быў англамоўны асяродак. Як асвойвалі новую мову?
Калі нашая сям’я пераехала ў заходнюю Канаду і пасялілася на ферме беларускай сям’і, я чуў толькі беларускую мову. Калі тата ўладкаваўся працаваць на чыгунку і наша сям’я пераехала, я пачаў хадзіць у школку, дзе ўпершыню пачуў англійскую мову. Нічога не разумеў. Ці было цяжка для мяне? — вельмі! Я наведваў тую школку толькі 2‑3 месяцы. Тата знайшоў працу ў горадзе Саскатун і мы перабраліся туды. Бацькі купілі дом, і я пачаў хадзіць у мясцовую школу. Мне стала яшчэ цяжэй, бо ў чытанні першакласнікі пайшлі нашмат далей, чым я.
Памятаю, як маці будзіла мяне вельмі рана, каб праходзіць чытанку. Яна сама не ведала англійскай мовы. У нашым доме жылі кватэранты ўкраінскага паходжання. І вечарамі мама звярталася да іх па дапамогу ў правільным вымаўленні незнаёмых ёй словаў. Яна запісвала сабе польскімі літарамі вымаўленне і такім чынам магла мяне вучыць. Дзякаваць Богу, у канцы школьнага года настаўніца паведаміла бацькам, што мяне пераводзяць у другі клас, хоць і з цяжкасцю.
У другім класе я ўжо гаварыў па‑англійску свабодна. Дзеці ж вучацца хутка ў параўнанні з дарослымі. У хаце мы з бацькамі размаўлялі па‑беларуску, а на вуліцы і ў школе — па‑англійску.
— А калі вы авалодалі рускай мовай?
Нашыя бацькі былі па веравызнанні евангельскімі хрысціянамі. Хоць яны пасылалі нас, дзяцей, да канадскай англамоўнай царквы, мы з імі таксама час ад часу прысутнічалі на руска‑ўкраінскіх набажэнствах. Тата быў прапаведнікам (яшчэ нават ў Беларусі). І ён у асноўным прапаведаваў па‑руску, бо гэта было тыпова. Але памятаю, часамі прапаведнікі карысталіся і ўкраінскай мовай. Калі я дайшоў да 11 класа, даведаўся, што ў іншай школе вечарамі выкладаецца руская мова. Запісаўся і пачаў хадзіць на лекцыі (два школьныя гады наведваў). Тамака знаёміўся з літаратурнай рускай мовай.
Калі з’явіліся свае дзеці, паспрабаваў іх вучыць беларускай мове. Але яны казалі мне: «Дзеля якой мэты? Мы — канадцы, будзем жыць у Канадзе, не будзем адведваць зямлю тваіх бацькоў і дзядоў, даражэнькі тата!» Я іх не прымушаў. Канешне, каб мая жонка была славянкай, а яна карэнная канадка, дык справа пайшла б па‑іншаму.
— Пасля школы вы навучаліся ва універсітэце?
Як закончыў сярэднюю школу, пачаў універсітэцкую асвету. Хацеў стаць школьным настаўнікам біялогіі. Таксама запісаўся на курсы рускай мовы і літаратуры і украінскай мовы (апошнюю вывучаў толькі год). Чатыры гады займаўся у Саскачэванскім універсітэце. На чацвёртым курсе вывучаў толькі прадметы, звязаныя з рускай мовай і Савецкім Саюзам.
У жніўні 1968 г. я ажаніўся з канадкай Люсіл/Люсяй. І мы пераехалі ў Эдмантан. Я запісаўся на праграму магістра па рускай літаратуры і вучыўся там два гады. Люся год вучылася і затым год выкладала ў інстытуце для медсясцёр. Я напісаў дысертацыю на англійскай мове пра «хождение в народ» і пра тое, як гэты рух паўплываў на рускіх пісьменнікаў. Чытаў некаторых класікаў дарэвалюцыйнай літаратуры ў арыгінале. Чытаючы іх творы, я глыбей знаёміўся з мовай і ўжо вальней гаварыў, чым па‑беларуску (ці не тое самае адбываецца сёння ў Беларусі, на жаль!). Хоць я вывучаў рускую мову і літаратуру, мне ўжо было куды лягчэй гаварыць па‑англійску, бо амаль што з усімі вакол сябе размаўляў на ёй. Мне казалі, што, да прыкладу, калі я пішу па‑беларуску, дык заўважна, што я пад яўным уплывам англійскай. Можа гэта так, але я не хачу забываць сваю родную мову. У сэрцы я застаюся беларусам! Мая сям’я канадская, але ў сэрцы я не мяняюся.
— Вы напісалі дысертацыю па рускай літаратуры. А гэты прадмет пасля выкладалі дзе‑небудзь?
Не, ніколі. Калі заканчваў універсітэцкую асвету ў Эдмантане, сямейны сябра Гук, ён служыў пастарам Славянскай Царквы евангельскіх хрысціянаў у Таронта, у лісце паведаміў, што працуе з місіяй, якую падтрымлівае амерыканская група евангельскіх цэркваў. Ён рыхтаваў рускую евангельскую радыёперадачу, якую высылаў да розных радыёстанцый, што транслявалі на Савецкі Саюз. Спадар Гук з той місіяй таксама выдаваў рэлігійны часопіс «Христианин» і маленькія рускамоўныя Новыя Запаветы, якія людзі бралі з сабой падчас наведвання Савецкага Саюза. Прапанаваў мне далучыцца да той місіі. Мы з жонкай згадзіліся. І ўлетку 1971 года пераехалі ў Таронта. Я пачаў працаваць з Таронтаўскай хрысціянскай місіяй, а жонка знайшла працу выкладчыка ў мясцовым інстытуце для медсясцёр. Пазней я пачаў сваю рускамоўную праграму «На крыльях размышлений», якая транслявалася з Монтэ‑Карла. У 1976 г. частка працаўнікоў таронтаўскай місіі выйшлі з яе (я ў тым ліку) і стварылі місію Глабальнага місійнага служэння. Вось з гэтай місіяй супрацоўнічаў да 27 лютага гэтага года. А зараз знаходжуся на пенсіі.
— А калі пачалі рыхтаваць беларускамоўныя праграмы?
У сярэдзіне 1980‑х мой тата звярнуўся з прапановай да дырэктара місіі, у якой я працаваў, падтрымаць наш намер рыхтаваць беларускамоўную евангельскую радыёпраграму. Атрымаў станоўчы адказ. Мы разам пачалі запісваць рэлігійныя казанні і высылаць іх у Монтэ‑Карла для трансляцыі на Беларусь. Гэтая штотыднёвая перадача «Добрая вестка» выходзіла ў свет каля 10 гадоў.
— Перад стварэннем «Добрай весткі» вам прыйшлося ўдасканальваць сваю беларускую мову…
Аднаго разу прафесар Ян Садоўскі, які выкладаў рускую мову і літаратуру ў Квінс-універсітэце (Kінгстан, Антарыё), прыехаў, каб пазнаёміцца са мной. Ён збіраў матэрыял для кнігі «Гісторыя беларусаў Канады». Я запытаўся, ці ведае ён пра магчымасць вывучаць беларускую граматыку, на што я пачуў: «Вы не ведаеце спадарыні Валянціны Пашкевіч, якая напісала падручнік беларускай мовы?» Я шчыра адказаў, што не. Прафесар паведаміў, што спадарыня Пашкевіч жыве недалёка ад майго дома. Неўзабаве да нас у госці прыехаў мой тата і мы разам пайшлі знаёміцца з сям’ёй Пашкевічаў — Валянцінай, Міхалам і іхнімі дзецьмі — Паўлам і Эвай. Спадарыня Валянціна ахвотна згадзілася займацца са мной. Гэта працягвалася прыблізна два гады. Я проста цешыўся з таго, што нарэшце знайшоў чалавека, які можа дапамагчы мне ўдаскаліць веды па роднай мове. Тыя два гады разам з ёю былі вельмі прыемнымі, цудоўнымі і павучальнымі. Я пачаў па‑беларуску пісаць казанні.
— Вашыя казанні на працягу некалькіх гадоў гучалі і на Беларускім радыё.
У пачатку 1970‑х гадоў я тры разы адведаў Беларусь. Пасля дарога туды закрылася для мяне. І толькі ў канцы 1980‑х такая магчымасьць зноў з’явілася. У 1989 годзе ў Мінску я пазаёміўся з рэдактарам радыёпраграмы «Для веруючых і няверуючых» Юрыем Ермалюком. Ён запісаў са мною інтэрв’ю. Пасля мне паступіла прапанова ад яго прысылаць мае рэлігійныя казанні. Спадар Ермалюк уключаў іх у свае праграмы. Гэта доўжылася каля трох гадоў. Калі прыйшла новая адміністрацыя на радыё, такая магчымасць знікла.
— У 1970‑х вы тройчы наведалі Беларусь, у той час як многія эмігранты маглі пра такое толькі марыць.
Мы з жонкай упершыню адведалі Беларусь летам 1971 г. Правялі тут 10 дзён. Урэзаўся ў памяць момант, калі мы цягніком пакінулі Берасце. Я глядзеў на беларускія палі. І думаў сабе: «Хоць у Беларусі не нарадзіўся, я ўсё‑такі яе сын, які цяпер вяртаецца да сваіх каранёў». Праслязіўся нават. Я ніколі не думаў, што адведаю зямлю бацькоў, бо ў 1950‑60‑х гадах мы жылі пад пагрозай ядзернай вайны з Савецкім Саюзам.
Першымі, з кім мы сустрэліся ў Мінску, было спадарства Кецко. Затым да нас прыехалі сваякі. Мы часта выходзілі разам гуляць па горадзе. Шмат размаўлялі. Адно я заўважыў — сваякі нічога дрэннага не казалі пра сваё жыццё, толькі добрае.
— А ці былі тады сустрэчы з веруючымі?
Так, мы сустракаліся з субратамі і сёстрамі па веры, бо ў Мінску існавала адна суполка евангельскіх хрысціян‑баптыстаў. Антон Кецко прыяжджаў на таксі і браў нас на набажэнствы. Аднаго разу трапілі на спеўку харыстаў. Разам заспявалі і рэгент даў мне магчымасць кіраваць хорам. Якія моцныя галасы мелі тыя харысты! І пелі з глыбокім перакананнем аб праўдзівасці тых словаў, што яны спявалі пра Бога і Хрыста.
Калі я змог прыязджаць у Беларусь кожны год, то не прамінаў адведваць цэрквы евангельскіх хрысціян‑баптыстаў, якія належаць да Саюза ЕХБ і ХВЕ (пяцідзясятнікаў), а таксама тыя, што лічаць сябе самастойнымі. Стараўся заўсёды выступаць на беларускай мове і гэтым чынам паказваць, што мы, беларусы, маем сваю ўнікальную мову і павінны звяртацца да Госпада Бога, карыстаючыся ёю.
— На пенсіі ў вас з’явілася больш вольнага часу. Чым думаеце займацца?
Два месяцы адпачну. Затым буду шукаць part‑time працу, каб крыху зарабляць. Акрамя таго пішу кнігу па‑беларуску, якую спадзяюся выдаць у Беларусі. Яшчэ не прыдумаў назвы для кнігі, але галоўная яе тэма — чаму ўсялюбны і ўсядобры Бог дазваляе пакутаваць чалавецтву. Спадары Васіль Сёмуха і Мікола Ільючык рэдагуюць мой рукапіс.
Каментары