«Наша Ніва» паглядзела, як паўплывалі лёсавызначальныя падзеі ў Беларусі на цікавасць беларусаў да сваёй мовы і культуры. Дзеля гэтага мы звярнуліся да «Вікіпедыі», адной з апор беларушчыны ў інтэрнэце. Цікава было высветліць, да якіх асоб найбольш вырас інтарэс.
З дапамогай інструмента «статыстыка наведванняў», даступнага для ўсіх ва ўкладцы «Паказаць гісторыю» ўверсе кожнага артыкула, мы прааналізавалі, як змянялася колькасць праглядаў у беларускай «Вікіпедыі» апошнія гады. Былі адабраныя найбольш вядомыя асобы са ста самых наведвальных артыкулаў беларускага раздзела. Каб захапіць і 2023 год, мы параўноўвалі перыяд з 1 студзеня па 31 мая кожнага года пачынаючы з 2019 года.
У першую чаргу папулярнасцю, вядома, карыстаюцца артыкулы пра беларускіх пісьменнікаў, што тлумачыцца школьнай праграмай: на графіках наведвальнасці добра прасочваюцца ўсплёскі, калі вучні ў школах праходзяць творы пісьменнікаў. Але гэта ніяк не тлумачыць таго, што адбывалася з гэтымі артыкуламі апошнія пяць гадоў.
Большасць беларускіх пісьменнікаў «падраслі» з 2019—2020 гадоў у два і больш разы. Найбольшы рост, амаль у чатыры разы, з 6 тысяч да 23 тысяч за апошнія пяць гадоў, паказаў паэт Максім Багдановіч.
Радкі ягонага гімна «Пагоня», асабліва «Не разбіць, не спыніць, не стрымаць!» і «Не давайце чужынцамі быць!», адгукаюцца ў сэрцах усё большай колькасці беларусаў пасля 2020 года. Цікава, што ў рускім раздзеле такога ж бурлівага росту не назіраецца. Хоць пакуль па колькасці праглядаў рускамоўная старонка пра паэта і апярэджвае беларускамоўную, але калі трэнд захаваецца і надалей, то праз некалькі гадоў справа пераменіцца на карысць беларускай мовы.
Не нашмат меншы рост паказваюць і тытаны беларускай літаратуры — Янка Купала і Якуб Колас. Калі Колас «падрос» у два з паловай разы, то Купалу па-беларуску сталі чытаць больш як у тры разы часцей, з 15,7 тысячы ў 2019 да 49,4 тысячы сёлета. Відаць, гэты рост звязаны з тым, што нацыянальна-вызваленчы пафас ягоных дасавецкіх твораў надзіва моцна перагукаецца з сённяшнім часам. Многія творы Купалы пакладзеныя ў аснову сучасных пратэсных песень і цытуюцца як заклікі да дзеяння і яднання супраць агульнай бяды.
Аналагічны трохразовы рост паказвае краевугольны камень нашай нацыянальнай самасвядомасці — постаць першадрукара Францыска Скарыны. Найбольш магутны скачок адбыўся сёлета, і яго немагчыма вытлумачыць нейкімі знамянальнымі датамі. Наўрад ці да гэтага спрычынілася і адкрыццё новага памятнага знака на месцы яго друкарні ў Празе. Магчыма, з гэта года былі ўнесены змены ў школьную праграму. У такім выпадку гэта яшчэ раз паказвае важнасць нацыянальнай адукацыі.
Уладзімір Караткевіч, аўтар рамантычна-патрыятычных раманаў і аповесцяў, з першага погляду «падрос» не так значна, як Багдановіч, але варта звярнуць увагу, што ў 2019 годзе ён пачаў з высокай адзнакі, саступаючы па папулярнасці толькі Купалу. Адчувальны рост паказвае і бескампрамісны ў сваёй ваеннай прозе Васіль Быкаў, але пры гэтым ён пакуль значна саступае іншым народным пісьменнікам, пералічаным вышэй.
Упэўнена расце папулярнасць і Францішка Багушэвіча, пачынальніка новай беларускай літаратуры другой паловы XIX стагоддзя, аўтара бессмяротнага закліку «Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі!», які ён змясціў у прадмове да сваёй «Дудкі беларускай».
У два разы вырасла цікавасць беларусаў да лацінкі, аднамомантны рост амаль у два разы адбыўся летась, у 2022 годзе, акурат калі рэжым Лукашэнкі распачаў кампанію па «дэпаланізацыі». Ахвярай гэтай кампаніі ў першую чаргу стала беларуская лацінка, якая яшчэ ў пачатку XX стагоддзя была наўмысна аддалена ад польскага алфавіта. Але дзеянні ўлад маюць, як бачна, супрацьлеглы эфект.
Што ж тычыцца любых палітычных і гістарычных дзеячаў, то яны моцна саступаюць пісьменнікам, але і пра іх чытаюць з году ў год усё часцей. У гэтым выпадку паказальныя асобы кіраўнікоў двух паўстанняў на Беларусі супраць Расійскай Імперыі — Тадэвуша Касцюшкі і Кастуся Каліноўскага. Калі папулярнасць Касцюшкі, даволі далёкага ад нас па часе, з незразумелым нацыянальным самавызначэннем, расце досыць павольна, то
постаць Каліноўскага, якога ўсе дэмакратычныя сілы адназначна адносяць да нацыянальных герояў Беларусі, паказвае рост у два разы з 2020 года.
Менавіта гэта, бо ўсплёск 2019 года адназначна звязаны з выключна медыйным гучным перапахаваннем парэшткаў паўстанца ў Вільні, якое сёння, нароўні са святкаваннем 100-годдзя БНР, бачыцца зыходным пунктам карэнных пераўтварэнняў у беларускім грамадстве.
Чарговы значны ўсплёск, пасля якога цікавасць да Каліноўскага толькі расце, — з’яўленне добраахвотніцкага батальёна (а пазней — палка) імя Каліноўскага, які бароніць Украіну ад расійскай агрэсіі і на які многія глядзяць як на будучых вызваліцеляў Беларусі.
У рускай «Вікіпедыі» пасля магутнага ўсплёску ў пачатку расійскага ўварвання, калі многія расіяне жадалі проста даведацца хоць нешта пра беларускага паўстанца, імя якога, мабыць, ніколі раней не чулі, цікавасць ужо на наступны год пайшла на спад.
А вось новыя «нацыянальныя героі», якіх штучна стварае для беларусаў дзяржаўная прапаганда і прарасійскія сілы, зусім не цікавяць беларусаў. Гэтыя постаці ставяцца на п’едэстал у першую чаргу таму, што яны змагаліся супраць сапраўдных герояў і за расійскі царызм на Беларусі.
Рэдактары «Свабоднай энцыклапедыі» адзначаюць, што раней такога не было, і мяркуюць, што прычын росту папулярнасці беларускага раздзела «Вікіпедыі», які выразна прасочваецца з 2020 года, можа быць некалькі.
Па-першае, гэта нацыянальны характар рэвалюцыі, якая няхай і не дамаглася палітычных мэтаў, але абудзіла мільёны беларусаў, падвысіла сацыяльны статус беларускай мовы, зрабіла яе звыклым інструментам камунікацыі, ператварыла раней «апазіцыйную» сімволіку ў сапраўды нацыянальную, уцягнула вялікія масы людзей у справу пашырэння беларушчыны.
Па-другое, беларуская «Вікіпедыя» няспынна вядзе працу па паляпшэнні артыкулаў менавіта беларускай тэматыкі, у той час як у іншых раздзелах, у тым ліку рускім, такія артыкулы ствараюцца адзін раз і пасля рэдка перапрацоўваюцца.
Беларусы загружаюць тысячы гістарычных і сучасных фотаздымкаў, якімі багата ілюструюцца артыкулы, дадаюць новыя аўтарытэтныя крыніцы, якіх усё больш з’яўляецца ў вольным доступе, публікуюць вядомыя творы пісьменнікаў, што перайшлі ў грамадскі набытак, у тэксце артыкулаў прастаўляюць спасылкі на звязаныя тэмы, паляпшаюць і прыводзяць да адзінага стандарту афармленне, падключаюць тэхнічныя сродкі аўтаматызацыі напаўнення картак (таблічак, размешчаных справа зверху ў артыкулах, дзе коратка прыводзяцца асноўныя звесткі), ствараюць «спадарожнікавыя» артыкулы, якія раскрываюць сутнасць нейкіх з’яў і падзей, — у выніку беларушчына ў «Вікіпедыі» становіцца жывым арганізмам, надзейна звязаным у адно цэлае ўзаемнымі спасылкамі, па якіх чытач можа «вандраваць» бясконца.
Не так значна, але няспынна расце колькасць рэдактараў, а гэта значыць, што яны прыносяць у энцыклапедыю тэмы, якія цікавыя ім, і распрацоўваюць іх па-беларуску.
Бо літаральна кожны, у каго ёсць доступ да інтэрнэту, можа не толькі чытаць, але і сам паляпшаць артыкулы: дастаткова проста націснуць «Правіць» уверсе артыкула або перайсці па «чырвонай спасылцы» і стварыць артыкул з нуля.
Але адмыслоўцы кажуць, што ўвогуле цуд, што хоць нехта трапляе на старонкі беларускага раздзела «Вікіпедыі». Напрыклад, карыстальнікам рускага інтэрфейса Google нават пры беларускамоўным запыце ў большасці выпадкаў выдае ў першую чаргу аналагічны артыкул у рускай «Вікіпедыі», потым — у раздзеле «тарашкевіцай», а раздзел афіцыйным правапісам — амаль ніколі. Пры гэтым раздзел «тарашкевіцай», які калісьці лідзіраваў у змаганні беларускіх «Вікіпедый», цяпер значна менш распрацаваны за «акадэмічны» (83 тысячы артыкулаў супраць 233 тысяч). Пакуль выйсце адно — пераходзіць на беларускі інтэрфейс пошукавіка.
Тым не менш нават у такіх неспрыяльных умовах агульная наведвальнасць раздзела вырасла ў паўтара разу з 2020 года. Калі раней беларускія тэмы па-беларуску чытаў толькі кожны шосты наведвальнік энцыклапедыі, а астатнія аддавалі перавагу рускамоўнаму артыкулу, то цяпер ужо кожны трэці. І пакуль гэты пазітыўны трэнд захоўваецца.
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬУсё здарылася на Новы год. Смерць самай публічнай супрацоўніцы мінскага АМАПа дагэтуль пакідае пытанні11
Каментары