«Спачатку я не магла ў гэта паверыць». Прапрапраўнучка Дуніна-Марцінкевіча расказала, якія пачуцці ў яе выклікае прызнанне творчасці продка «экстрэмісцкай»
У жніўні і лістападзе гэтага года ўлады прызналі «экстрэмісцкімі» два вершы, якія прыпісваюцца класіку беларускай літаратуры XIX стагоддзя Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу. Больш таго — у спіс забароненых разам з гэтымі вершамі патрапляюць цэлыя ягоныя зборнікі твораў. Deutsche Welle пацікавілася, што адносна гэтага думае прапрапраўнучка пісьменніка Агнешка Крыжаньска-Дусь, якая жыве ў Польшчы.
«Спачатку я не магла ў гэта паверыць. Я падумала, што гэта занадта абсурдна, каб быць праўдай. Аднак людзі, ад якіх я пра гэта пачула, не жартавалі», — расказвае жанчына.
Яна дзеля цікавасці нават знайшла на Вікіпедыі тэкст «экстрэмісцкай» «Гутаркі старога дзеда», якая прыпісваецца Дуніну-Марцінкевічу.
«Я зразумела змест верша, хоць ніколі не вучыла беларускую мову, але не разумею, чым верш XIX стагоддзя можа нашкодзіць уладзе ў XXI стагоддзі», — гаворыць Агнешка Крыжаньска-Дусь.
Агнешка жыве ў Непаламіцах — невялікім мястэчку за 20 кіламетраў ад Кракава. Яна — настаўніца польскай мовы ў пачатковай школе ў Кракаве, выкладае яе дзецям з Украіны і Беларусі.
«Я не з'яўляюся ні даследчыцай творчасці Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, ні эксперткай па палітычнай сітуацыі. Я толькі выйграла ў латарэю, будучы нашчадкам вядомага чалавека», — кажа жанчына.
Паводле яе слоў, у Дуніна-Марцінкевіча шмат нашчадкаў у Польшчы, ЗША і Нідэрландах, толькі ў яе пакаленні адзінаццаць чалавек. Пасля Другой сусветнай вайны бабуля і дзядуля Агнешкі прыехалі ў Польшчу са сваімі дзецьмі, узяўшы толькі самае неабходнае для жыцця.
«Праз шмат гадоў, калі мой бацька ўпершыню наведаў Люцінку, дзе правёў у дзяцінстве ваенныя гады, ён прывёз фатаграфію лесвіцы перад тым месцам, дзе калісьці стаяў сядзібны дом з лістоўніцы, і кавалак ствала ліпы, якая расла побач з ім», — дзеліцца гераіня.
Пра сваё сваяцтва са знакамітым паэтам і драматургам Агнешка даведалася, калі вучылася ў старэйшых класах школы — ёй з братам бацька паказаў дакументы і распавёў тое нямногае, што сам ведаў пра Дуніна-Марцінкевіча.
«Пра значэнне Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча для беларускай літаратуры мы даведаліся толькі ў 1980-я гады, дзякуючы Язэпу Янушкевічу. Я шукала інфармацыю пра свайго прапрапрадзеда, але тады без інтэрнэта гэта было няпроста», — кажа суразмоўца.
Яна таксама адзначае, што беларускамоўныя творы Дуніна-Марцінкевіча не перакладзеныя на польскую, а польскамоўная творчасць не ацэненая, у Польшчы ён мала вядомы.
У 2008-м прапрапраўнучку беларускага класіка разам з дзядзькамі запрасілі ў Мінск — на афіцыйнае святкаванне 200-годдзя з дня нараджэння Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча.
«Убачыўшы маштаб цырымоніі, якая доўжылася некалькі дзён з раніцы да вечара, я зразумела, наколькі важны быў наш продак для беларускай культуры. Гэта пакінула ў мяне шмат незабыўных успамінаў, як ад афіцыйнай праграмы, так і ад сустрэч з людзьмі», — успамінае Агнешка.
У гэты візіт у Беларусь яна ўпершыню наведала Люцінку, пабывала на магіле свайго знакамітага продка і на спектаклі «Сялянка» (Ідылія) па п'есе Дуніна-Марцінкевіча, якую ў тэатры ім. Янкі Купалы паставіў Мікалай Пінігін.
У 2016-м жанчына прыязджала ў Беларусь разам з дзвюма дочкамі. Іх запрасілі на 150-годдзе п'есы Дуніна-Марцінкевіча «Пінская шляхта»: «Мае дочкі таксама змаглі адчуць і ўбачыць, наколькі паважаны і шанаваны іх знакаміты прапрапрапрадзядуля».
«Я не магу адказаць, чаму паэта XIX стагоддзя зноў затаўравалі «экстрэмістам» у XXI стагоддзі. Можа быць таму, што дзвесце гадоў таму яго віна (удзел у паўстанні 1863 года. — Рэд.) не была даказаная, і хтосьці вырашыў, што пара выправіць гэтую «памылку»?, — разважае Агнешка Крыжаньска-Дусь. —
Аднак, мне здаецца больш разумным звяртаць увагу на сучасных людзей і з'явы. Навядзенне страху і пошук ворагаў — вядомыя і, на жаль, папулярныя метады кіравання. Магчыма, у гэтым ёсць нейкі глыбока схаваны сэнс, які прынясе ўладам чаканую карысць. Ці зусім наадварот».
Прапрапраўнучка беларускага класіка не губляе надзеі, што забарона ўладаў паслужыць рэкламай творам Дуніна-Марцінкевіча і прыцягне новых чытачоў, бо «чым больш супярэчлівай з'яўляецца кніга, п'еса, фільм ці песня, тым больш людзей да яе імкнуцца».
«Спадзяюся, што Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч таксама перажыве гэтую няласку (уладаў. — Рэд.)», — дадае Агнешка Крыжаньска-Дусь.
Чытайце таксама:
Два вершы Дуніна-Марцінкевіча пракуратура прызнала экстрэмісцкімі матэрыяламі
Каментары