«Бунт» з-за раёна, чаўнакі на паўзе і лёс старога парку. Чым жыве самы заходні горад Беларусі?
Калі глядзець на карту, то крайні заходні пункт Беларусі знаходзіцца на тэрыторыі Камянецкага раёна. Побач размяшчаецца населены пункт Высокае, дзе цяпер жыве крыху менш за 5 тысяч чалавек. Атрымліваецца, што менавіта гэты горад мае статус самага заходняга ў краіне. А яшчэ ў ім здарыўся рэгіянальны «бунт», калі людзі хацелі далучэння да іншага раёна. Чым жа прывабны горад і што засмучае мясцовых жыхароў, зрабіла рэпартаж выданне «Першы».
Мяжа не для «чаўнакоў» і адкуль там бяруцца мігранты?
Доўгі час геаграфічнае становішча і прыгранічны статус Высокага прыносілі выгады мясцовым жыхарам. Паблізу горада знаходзіцца чыгуначная станцыя Высока-Літоўск, адкуль пару разоў на дзень ішоў дызель-цягнік да польскай вёскі Чарэмха.
«У нас тут ці ледзь не кожны трэці жыхар у былыя часы лічыўся «чаўнаком», — расказвае пенсіянерка Марыя. — І цыгарэты рэгулярна вазілі ў Польшчу, і гарэлку. Усё ж такі тады там цэны на іх былі нашмат большыя, чым у Беларусі. Атрымліваўся добры дадатак да заробку ці пенсіі — у каго як».
Але пасажырскія цягнікі ў кірунку Чарэмхі не ездзяць даўно: застаўся толькі маршрут на Брэст. Перамовы аб аднаўленні грузавых перавозак са станцыі Высока-Літоўск у бок Польшчы таксама ні да чаго не прывялі.
А канчаткова пахавала чаўночны бізнэс мясцовых жыхароў закрыццё аўтамабільнага памежнага пераходу ў Пясчатцы. Гэты пункт пропуску на беларуска-польскай мяжы знаходзіцца за дванаццаць кіламетраў ад Высокага.
Хоць у рэканструкцыю пагранперахода «Пясчатка» Еўрапейскі саюз інвеставаў амаль 11 мільёнаў еўра (яшчэ каля 1,2 мільёна еўра выдзелілі беларускія ўлады), у абноўленым выглядзе ён прапрацаваў нядоўга. Спачатку ў перыяд каранавіруса польскі бок прыпыніў працу сумежнага пункта пропуску «Палоўцы» на сваёй тэрыторыі. Потым умяшаўся міграцыйны крызіс і пытанне аб аднаўленні руху транспарту праз памежны пераход адпала зусім.
Наогул, на тэму нелегальнай міграцыі жыхары Высокага і навакольных вёсак гавораць з асцярогай. Яны пацвярджаюць, што беларускія памежнікі выстаўляюць пасты на дарогах і правяраюць транспарт. Праўда, высакаўчане выказваюць меркаванне, што асаблівага эфекту гэта не прыносіць. Аднак і саміх нелегалаў у горадзе не назіраюць.
«У крамах і на вуліцах у сябе мы іх не бачым, — кажа мясцовы жыхар. — А потым чытаем у інтэрнэце, што штурмавалі польскую мяжу ў Чарэмху, зусім недалёка ад Высокага. Як туды трапляюць, калі нават нам нельга — пытанне, вядома, цікавае».
Вытворца сыроў стаў галоўным прадпрыемствам для горада
Паколькі чаўночны бізнэс у памежжы цяпер у стадыі згасання, людзям даводзіцца шукаць іншыя магчымасці заробку. Галоўныя надзеі па працаўладкаванні ў Высокім звязаныя з дзейнасцю СААТ «Белавежскія сыры».
Прадпрыемства лічыцца горадаўтваральным: цяпер тут працуюць больш за паўтысячы чалавек з улікам тых, хто заняты ў сельскай гаспадарцы. Рэч у тым, што ў склад «Белавежскіх сыроў» цяпер уваходзіць і былы калгас «Макарава-Агра».
Год таму ўладальнікі кампаніі выкупілі яшчэ адну аграгаспадарку — ААТ «Адраджэнне» ў Ганцавіцкім раёне. Праўда, вазіць адтуль малако ў Высокае (адлегласць складае 230 кіламетраў) не збіраюцца. Перапрацоўваць яго будуць, хутчэй за ўсё, на месцы і запланавалі будаўніцтва новага малочнага комплексу.
Як дзеліцца работнік СААТ «Белавежскія сыры» Сяргей, працоўныя рукі патрабуюцца і на асноўным прадпрыемстве.
«Не тое, каб кадраў не хапае, але моладзі заўсёды хочацца большага, — разважае суразмоўца. — Ёсць вакансіі — ад рабочых да спецыялістаў. Сыраробам, кіроўцам, масларобам гатовыя плаціць да 1500 рублёў і нават дворнік можа атрымліваць тысячу. А хто працуе ўжо шмат гадоў — зарабляюць і 2000 рублёў. Гэта прыстойныя грошы для нашага горада».
Калі вывучыць дзяржаўны банк вакансій, то пераконваешся: перабіць прапановы «Белавежскіх сыроў» у Высокім могуць нямногія. Хіба што камунальным і дарожным службам патрабуюцца кіроўцы на заробак да 2000 рублёў.
Быў перыяд, калі эканамічнае становішча і на прадпрыемстве «Белавежскія сыры» выклікала трывогу. Па словах Сяргея, падалі продажы, а з імі і заробкі рабочых, што адбівалася на вытворчасці.
«Але гадоў з пятнаццаць таму змяніўся расійскі ўладальнік, правялі мадэрнізацыю і справы сталі наладжвацца», — адзначае работнік прадпрыемства.
«Фішкай» лічыцца той факт, што вытворчасць знаходзіцца ў экалагічна чыстым рэгіёне Беларусі. Зараз гэта дапамагае арганізаваць збыт сыроў не толькі ў Расіі, але і за межамі СНД.
Як збор подпісаў дапамог звярнуць увагу на праблемы
Пенсіянерка Яўгенія Іванаўна яшчэ памятае часы, як да з'яўлення «Белавежскіх сыроў» у Высокім працаваў малаказавод. А яшчэ сам горад меў статус райцэнтра, які страціў у 1962 годзе.
«Я мяркую, што зрабілі вельмі дрэнна, калі падпарадкавалі Камянцу, — мяркуе суразмоўца. — Там таксама раён не багаты, і грошай на развіццё ды добраўпарадкаванне Высокага выдзялялася ўсё менш. Тады людзі і пачалі выязджаць».
Да таго ж абвастрылася праблема з грамадскім транспартам: дабрацца па справах у Камянец можна толькі аўтобусам. Хадзіць яны сталі радзей, а цягнікоў няма — чыгунка да райцэнтра не пракладзеная.
«Калі няма сваёй машыны, а трэба ў райвыканкам, у бальніцу ці яшчэ куды, то было вельмі нязручна», — расказвае Яўгенія Іванаўна.
Жанчына ўспамінае, што дзесяць гадоў таму жыхары Высокага нават сталі збіраць подпісы, каб горад вывелі са складу Камянецкага раёна і далучылі да Брэсцкага.
«Тады проста крыўдна было за родныя мясціны, што горад прыходзіць у заняпад», — кажа пенсіянерка.
Яна перакананая, што менавіта пасля той ініцыятывы на праблемы Высокага ўлады звярнулі ўвагу. У горадзе пачалі мяняць асфальт на дарогах, рамантаваць камунікацыі, упарадкоўваць зялёныя зоны. Работы вяліся ў тым ліку і за кошт грантаў на прыгранічнае супрацоўніцтва, выдзеленых Еўрасаюзам.
Знакавай падзеяй мясцовыя жыхары лічаць і правядзенне ў Высокім у 2018 годзе абласнога фестывалю-кірмашу «Дажынкі». Тады змяніўся цэнтр горада, абнавілася сацыяльная інфраструктура — дзіцячая музычная школа, гарадская бальніца і шмат чаго яшчэ.
Жыхар Высокага Сяргей прызнаецца, што горад у той час моцна змяніўся.
«Хто прыязджаў на «Дажынкі», проста не пазнавалі тэрыторыю каля Дома культуры, царквы і гарвыканкама, са сцен якога яшчэ нядаўна абсыпалася тынкоўка», — з усмешкай успамінае мужчына.
Славутасці, якія маглі б прыцягваць турыстаў
Тады ж змяніўся і старадаўні пейзажны парк сядзібы Сапегаў-Патоцкіх, які размясціўся на тэрыторыі ў 20 гектараў. Парк лічыцца не толькі галоўнай славутасцю Высокага, але і прыроднай жамчужынай Беларусі. Тут расце шмат рэдкіх дрэў і раслін, а каштанавая алея — адна з самых доўгіх у краіне.
«У парка вельмі цікавая гісторыя, і калі яго пачалі прыводзіць да ладу, былі вялікія надзеі, што гэта прыцягне турыстаў», — расказвае мясцовы краязнаўца, вымушаны з'ехаць за мяжу.
Суразмоўца са шкадаваннем адзначае, што ўпарадкаванне ператварылася ў разавую акцыю, хоць парк заслугоўвае сталага догляду. І не толькі парк: па сваім турыстычным патэнцыяле Высокае цалкам магло б параўнацца з Косавам ці нават з Нясвіжам.
«У горадзе быў і замак, і палац Сапегаў-Патоцкіх, і манастыр баніфратраў — усе яны маюць вялікую гістарычную каштоўнасць», — адзначае краязнаўца.
Аднак цяперашні лёс аб'ектаў незайздросны. Напрыклад, будынак былой сядзібы, які знаходзіўся ў аварыйным стане, у 2015 годзе на аўкцыёне купіў прадпрымальнік з Мінска. У яго планах — аднаўленне гістарычнага аблічча і выкарыстанне ў якасці гатэля з рэстаранам і спа. Цяпер асаблівых работ на аб'екце не заўважна, а доступ на тэрыторыю абмежаваны.
Яшчэ больш туманныя перспектывы ў былога манастыра. Хоць будынак уключаны ў спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Беларусі, ён нагадвае руіны. Раней тут былі і хлебанарыхтоўчы пункт, і машынна-трактарная станцыя, і склады. Цяпер ёсць ідэя прыстасаваць тэрыторыю пад патрэбы музея, але пакуль гэтыя планы ўспрымаюцца з недаверам.
Хоць за дванаццаць кіламетраў ад Высокага знаходзіцца вёска Воўчын, і там мясцовую знакамітасць удалося выратаваць. Гаворка пра Траецкі касцёл, дзе, паводле падання, хрысцілі апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага — ураджэнца гэтых мясцін.
Касцёл будавалі ў перыяд барока, ён лічыцца адным з самых незвычайных у Беларусі з пункту гледжання архітэктуры. Зрэшты, як расказвае жыхар Воўчына Іван, захапляцца прыгажосцю храма цяперашнім сучаснікам не давялося.
«Касцёл моцна пацярпеў падчас Другой сусветнай вайны, а потым стаў выкарыстоўвацца як збожжасховішча і склад ядахімікатаў», — расказвае Іван.
У 70-я гады мінулага стагоддзя будынак быў у настолькі кепскім стане, што ягоны дах абрынуўся. Тады будынак забілі і закінулі. Надзеі на аднаўленне з'явіліся ў 2007 годзе, калі храм вярнулі вернікам. Была распачатая рэстаўрацыя святыні, якую праводзілі польскія спецыялісты.
Завяршыць яе цалкам яшчэ не паспелі, але касцёл ужо цяпер выглядае велічна і ўрачыста. Пра такі ж рэнесанс для славутасцяў свайго горада напэўна мараць і ў Высокім.
У Магілёве збіраюць подпісы супраць знішчэння замчышча пад музей цара
Як выглядала і хто стварыў надмагілле для дачкі Вайніловіча
У Магілёве знішчаць гістарычную электрастанцыю пад праект забудоўшчыка. Знос ізноў выдаюць за рэканструкцыю
У Полацку імкліва разбураюцца руіны касцёла. Абвалілася яшчэ частка мура
«З гэтымі гмахамі ад нашага горада нічога не застанецца». Гродзенцы не ў захапленні ад ідэі ўзвесці квартал з высоткамі
Вучылася на настаўніцу беларускай мовы, строіла палкоўнікаў. Шэсць фактаў пра Вольгу Чамаданаву, якая ідзе на выбары19
Каментары