Сёлета з падачы Нацыянальнай бібліятэкі адзначаем 400-гадовы юбілей першага буквара. Такі Буквар у 1618 годзе ў Еўі недалёка ад Вільні выпусціла праваслаўнае віленскае брацтва Святога Духа. І хай, па сутнасці, гэта быў не першы ў свеце буквар (раней была, напрыклад, львоўская азбука Івана Фёдарава 1574 года), але ж па назве — першы!
Нацыянальная бібліятэка ўжо паказвала беларускія буквары, а цяпер адкрыла выставу буквароў народаў свету. Зазірніце на паўгадзінкі, яно таго вартае.
Выстава створана на аснове гіганцкай калекцыі буквароў Юрса Цыбульса. Цыбульс — грамадзянін Латвіі, ураджэнец Латгаліі. Карэнне для яго грае першасную ролю, гэта відаць па ўсім. Напрыклад, у сваёй біяграфіі ўказвае дзве формы ўласнага імені: афіцыйную латышскую «Юрыс» (Juris Cibulis) і родную латгальскую «Юрс» (Jurs Cybuļs).
Фота з сайта Нацыянальнай бібліятэкі
«Дыялекты, гаворкі — гэта палітычнае пытанне. Калі нешта аб’яўляюць дыялектам, то далей на падтрымку гэтага дыялекту дзяржава павінна даваць грошы, вось у чым справа», — кажа ён. На думку калекцыянера, усё гэта мовы, якія розняцца адно колькасцю носьбітаў. І ў кожнай мовы, канечне, свой буквар.
У носьбітаў малых моў могуць быць усяго дзве кнігі — буквар і Біблія, кажа Цыбульс. «Для многіх народаў Біблія — гэта нешта чужое, — кажа ён. — Чужыя сюжэты, прынесеныя чужынцамі на іх землі. А буквар — гэта мілае, роднае, сваё».
Фота з сайта Нацыянальнай бібліятэкі
На адкрыцці калекцыянер сыпле фактамі. Самыя складаныя мовы ў свеце: мова індзейцаў чыпева — бо мае 12 тысяч форм дзеясловаў, англійская — бо надта многа у ёй шматзначных слоў, мандарынская — бо сэнс прамоўленага заўжды залежыць ад інтанацыі — Юрс Цыбульс тут жа гэта дэманструе. Самыя кароткія алфавіты ў свеце: напрыклад, гавайскі — з 13 знакаў; у такіх мовах, аднак, надзвычай доўгія словы.
«А ў грузінскай мове няма вялікіх літар! Таму калі мы ўсе вучылі ў савецкай школе, што ў нас ёсць Латгалія — малая радзіма, і мы пішам яе з малой літары, і вялікая Радзіма, якая з вялікай — грузіны гэтага ўсяго не вывучалі!»
Буквар любога народу апісвае паўсядзённасць, традыцыі, звыклае атачэнне. У гэтым яго гістарычная і культурная значнасць. Выстава не дазваляе зазірнуць унутр — кніжачкі пад шклом — аднак і вокладкі самі па сабе ўжо вельмі красамоўныя.
Па буквары — часта нават па вокладцы — можна пабачыць, як у якіх народаў арганізаваны працэс навучання. Так, ёсць народы, весяліцца Цыбульс, у якіх настаўнік перад вучнямі заўжды топлес. Такі звычай — адпаведная і карцінка ў кнізе.
1400 буквароў занялі ўвесь Музей кнігі. Кніжкі расстаўленыя па кантынентах, унутры кантынентаў — па дзяржавах. Усяго прадстаўлена 587 моў і народаў. Сумная бедная Афрыка, яркая адкрытая Індыя, стрыманыя і мінімалістычныя буквары паўночнаамерыканскіх індзейцаў.
Такое падарожжа вакол свету.
Апрача замілавання разнастайнасцю, выстава выносіць навонкі мноства даследчыцкіх пытанняў. Што такое дзяцінства ў вымярэнні розных культур і эпох? Калі ў еўрапейскую культуру прыйшло дзяцінства ў сучасным разуменні? Як выхоўвалі буквары, створаныя метраполіямі для калоній? Як адукацыя становіцца палітычным інструментам пры навучанні дарослых у нашы дні?
Апрача буквароў сусветных, на выставе ёсць сабраныя і буквары беларускія — за апошнія паўтара стагоддзі. Гэта ўжо з фондаў Нацыяналкі. Тут таксама ёсць на што глянуць: настойлівыя 1910-я, дзёрзкія 1920-я, дзікія 1930-я… І зусім нядаўняе школьнае мінулае — наша і нашых бацькоў.
«Сёлета ўжо ў 50-ы раз беларускія школьнікі будуць вучыцца па буквары Анатоля Клышкі», — адзначае намеснік дырэктара бібліятэкі Алесь Суша. Факт прымусіў задумацца: традыцыя традыцыяй, але як жа асноўны букварны прынцып — адлюстроўваць звыклую паўсядзённасць? Ці ж мо ў нас за паўвеку нічога не змянілася?..
Выстава дзейнічае да 15 верасня ў Музеі кнігі (пакой 347) Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.
