«Mama prasiła tatu syści z palityki». Dačka Ryhora Kastusiova pra baćkavu niavolu dy tryvožnyja naviny z-za krataŭ
«Źviartacca da Łukašenki i prasić litaści tata nie budzie. Jon užo stolki naciarpieŭsia za čas niavoli, što moh by daŭno ablehčyć sabie žyćcio, pajšoŭšy na supracoŭnictva sa śledstvam. Ale pryznavacca jamu niama ŭ čym», — kaža Halina Antončyk, starejšaja dačka Ryhora Kastusiova. Siońnia prakuror zaprasiŭ dla palityka 12 hadoŭ kałonii. U hutarcy z «Našaj Nivaj» Halina apaviadaje pra siamju, dziacinstva, baćkavy pryncypy dy tryvožnaje rasstavańnie.
Palityk Ryhor Kastusioŭ — fihurant spravy «ab zmovie z metaj zachopu dziaržaŭnaj ułady». Jaje razhladaje Viarchoŭny sud.
Na adnym z sudovych pasiadžeńniaŭ prakuror začytaŭ «čystasardečnaje pryznańnie» Kastusiova, adrasavanaje staršyni KDB Ivanu Ciercielu. Na sudzie palityk davodziŭ, što toje zrabiŭ praź cisk śledstva, zatrymlivalisia jahonyja dačka i ziać.
«Kali tvaju siamju represujuć, napišaš što zaŭhodna», — tłumačyŭ jon.
Razburanaje hniazdo Kastusiovych
U Ryhora Kastusiova vialikaja siamja. Z žonkaj Łarysaj jon maje traich dziaciej. Jany ŭžo darosłyja.
Starejšaja Halina ciapier u Polščy. Jaje siamja vymušana była zjechać ź Biełarusi paśla aryštu baćki.
Jašče adna dačka Kaciaryna ŭ Mahilovie. Jana apiakujecca źniavolenym baćkam. Syn Andrej daŭno ŭ Polščy i viartańnie ŭ Biełaruś dla jaho niebiaśpiečnaje. Jon udzielničaŭ u moładzievych akcyjach pratestu, byŭ siarod abaroncaŭ namiotavaha miastečka na Kastryčnickaj płoščy ŭ 2006-m.
U Andreja ŭ śniežni 2020 hoda naradziŭsia syn, małodšy ŭnuk Kastusiova. Dzied jaho bačyŭ tolki na fotazdymkach, bo praz kavidnyja abmiežavańni nie moh vybracca z krainy. Nie byŭ na synavym viasielli. Źbiraŭsia ŭ adviedki da jaho ŭletku 2021 hoda, ale trapiŭ u turmu.
Paśla źniavoleńnia Ryhora Kastusiova na dopyt u milicyju vazili jaho žonku Łarysu. Baćkoŭski dom, u jakim žyli Kastusiovy, ciapier pad aryštam.
U domie starejšaj dački Haliny byŭ pieratrus. Pa jaje słovach, «padazrona časta da ich staŭ naviedvacca ŭčastkovy». Jana ličyć, što za baćkam aryštavali b i muža. Źmicier Antončyk u Škłovie byŭ prykmietnaj asobaj, publična vykazvaŭ svaje pohlady.
Halina z mužam navažylisia zjechać ź Biełarusi, nie čakajučy jašče adnoj biady. U ich čaćviora dziaciej.
«Napačatku nam vielmi chaciełasia viarnucca. Ale i praz hod, my nie možam pajechać na Radzimu navat u hości…» — sa skruchaj adznačaje Halina.
Jana skončyła fiłałahičny fakultet Mahiloŭskaha ŭniviersiteta imia Kulašova. Pa adukacyi Halina nastaŭnica.
Pra siabie kaža, što jejnaje žyćcio zaniataje dziećmi i chatnim kłopatam.
Halina z pačatkam sudu nad baćkam stała «miedyjnaj asobaj». Heta rola, jak jana pryznajecca, joj nie padabajecca. Asabliva pytańni pra čakańni ad sudu. Jana kaža, što spadzievaŭ na litaść u jaje niama, bo vyrak tolki ahučyć sud, a napisany jon budzie ŭ inšym miescy.
Kastusioŭ chacieŭ, kab u siamji byli nie tolki dzieŭki, ale i chłopiec…
U Halininych uspaminach ź dziacinstva baćka zaŭždy byŭ u pracy i dadomu viartaŭsia pad viečar. Jana kaža, što «tata šmat času addavaŭ pracy, robiačy ŭ Ciachcinie inžynieram, a kali staŭ dyrektaram saŭhasa i načalnikam škłoŭskaj kamunalnaj haspadarki, to słužbovyja abaviazki jamu naohuł nie davali prodychu».
Uviečary jon prahladaŭ naviny pa telebačańni i ŭ hazietach. Sačyć za padziejami ŭ śviecie było dla jaho abaviazkovaj spravaj.
«Kali žyli na vioscy, to mieli nievialikuju haspadarku z kavałkam ziamli. Kali ž pierajechali ŭ Škłoŭ i abžylisia ŭ kvatery, to tata navat lecišča nie nabyvaŭ. Jahonyja baćki stareli, treba było im dapamahać. Tamu, jak tolki ciapleła, my vypraŭlalisia na viosku da ziamli. Kožnyja vychodnyja da listapada tam prapadali», — zhadvaje Halina.
Ciachcin — rodnaja vioska Ryhora Kastusiova na Białyniččynie. Niepadalok ad jaho pasielišča Krynki, dzie naradziŭsia znakamity mastak Vitold Białynicki-Birula. Kastusioŭ u svajoj vioscy skončyŭ škołu, vypraviŭsia ŭ vojska, a demabilizavaŭšysia, pačaŭ karjeru ahrarnika. U Škłoŭ Kastusiovy pierabralisia paśla avaryi na Čarnobyli. Miaściny, dzie žyli Kastusiovy, nakryła radyjacyja, i ŭ dziaciej stała kiepska sa zdaroŭjem.
Na letnija kanikuły dźviuch siaścior Halinu i Kaciarynu vypraŭlali dapamahać u vioscy babie i dziedu. Dziaŭčatam daviarali pryhladać svojskuju žyviołu i navat žać siarpom, a zžataje składać u snapy. Brat byŭ u školnym letniku, pakul baćki pracavali.
«Ź Biełarusi my amal nikudy nie vyjazdžali. Baćki tolki adnojčy adpačyvali razam u Adesie. Ja ŭpieršyniu pajechała na mora amal u 29 hadoŭ, kali vyjšła zamuž i na ŭzmorji praviała z mužam miadovy miesiac», — apaviadaje Halina.
Pa jaje słovach, baćka choć i byŭ zaniatym, ale znachodziŭ čas na zabavy ź dziećmi. Vaziŭ ich u Chatyń. Halinie, adnak, bolš zapomnilisia špacyry z baćkam na Druć, u jakoj kupalisia paśla dnia sialanskaj pracy. Jon vučyŭ dačku jeździć na rovary i biehaŭ pobač, pakul jana nie asvoiła jaho.
Vadziŭ Kastusioŭ dziaciej u biareźnik pa vieniki i pakazvaŭ, jak ich narychtoŭvać dla łaźni. Uzimku natchniaŭ skakać paśla paryłki ŭ śnieh. Halina ź siastroj upadabali hety zaniatak, a babcia žartavała, što hurbaŭ u dvary mienieła paśla ich uciechaŭ.
«Dla mianie tata, jak i dla inšych dziaciej ichnyja taty, z dobrymi jakaściami i chibami. Taki zvyčajny tata… Da nas traich baćki stavilisia adnolkava, nie vyłučali niekaha adnaho. Kali b trecim naradziŭsia nie doŭhačakany syn, a znoŭ dačka, to nas mahło b być čaćviora, a mo i piaciora», — adznačaje Halina.
«Mama prasiła tatu, kali vyjšaŭ na piensiju, syści z palityki»
Ryhora Kastusiova zabrali sa škłoŭskaj kvatery 12 krasavika 2021 hoda. Jamu nie dali raźvitacca z rodnymi, ale jon paśpieŭ paviedamić pa telefonie starejšaj Halininaj dačce, što «ŭ jaho važnyja hości». Pavodziny dzieda ździvili dziaŭčynku, i jana zapytała ŭ maci, što mahło zdarycca. Sproby dazvanicca da jaho akazalisia marnymi. Dziedaŭ telefon nie adkazvaŭ.
«U kvatery nie było prykmiet pieratrusu. Niby tata vyjšaŭ u kramu i chutka vierniecca. My nie mahli navat ujavić, što čakaje nas napieradzie. Byli spadziavańni, što ranicaj znojdziecca. Ab 11-j viečara mnie pazvanili i paviedamili, što tata ŭ minskim SIZA KDB», — zhadvaje Halina.
Siamja amal tydzień nie viedała, što adbyvajecca. Advakata nie dapuskali, pieradačy nie prymali. Rodnyja daviedalisia pra abstaviny spravy z pakazanaha pa ANT filmu. U im paviedamlałasia, što Kastusiova vinavaciać «u sprobie ŭčynić uzbrojeny miaciež» i «zabić Łukašenku».
«Film pakazali 17 krasavika, akurat na dzień narodzinaŭ taty. Taki padarunak byŭ ad Łukašenki. My zrazumieli, što chutka ŭsio heta nie skončycca. Ja škadavała, što ŭ žniŭni 2020-ha narod nie vystajaŭ. Kali b pieramoh, to Biełaruś nie mieła b stolki viaźniaŭ i ŭciekačoŭ. Škadavała, što tata nie prysłuchoŭvaŭsia da paradaŭ maci», — zhadvaje emocyi ad asensavańnia situacyi z Kastusiovym jaho dačka.
«Da Łukašenki źviartacca nie budzie»
Ryhor Kastusioŭ u 1982 hodzie skončyŭ Horackuju sielskahaspadarčuju akademiju. Padčas vučoby paznajomiŭsia z Alaksandram Łukašenkam. U 1988-m dapamahaŭ stać jamu deputatam Viarchoŭnaha savietu SSSR. U 1990 hodzie dapamoh abracca ŭ Viarchoŭny Saviet BSSR 12-ha sklikańnia, jaki abviaściŭ niezaležnaść Biełarusi.
Praź niesupadzieńnie pohladaŭ na pierśpiektyvy raźvićcia Biełarusi šlachi Kastusiova z Łukašenkam razyšlisia. Kastusioŭ staŭ siabram Biełaruskaha Narodnaha Frontu i ŭznačalvaŭ spačatku škłoŭskuju supołku BNF, a paźniej mahiloŭskuju abłasnuju strukturu hetaj arhanizacyi.
Halina Antončyk ličyć, što «Łukašenka nie moža inačaj kiravać narodam, akramia jak hvałtam, zapałochvańniem i aryštami». Pa jaje słovach, maci papiaredžvała baćku, kab toj z takimi ludźmi, jak Łukašenka, i nabližanymi da jaho čynoŭnikami, nie źviazvaŭsia, bo «ŭ ich niama praviłaŭ». Kali ž baćka vyjšaŭ na piensiju, to naohuł prasiła jaho syści z palityki, adčuvajučy niadobraje.
«Tata byŭ upeŭnieny ŭ zakonnaści svaich słoŭ i dziejańniaŭ. Łukašenka ž, jak staŭ prezidentam, pieraśledavaŭ tatu. Kali byŭ dyrektaram škłoŭskaha kamunhasa, jaho nieadnarazovyja sprabavali pasadzić ci źniać z pasady. Nu, naprykład, za chabar. Ale kampramatu na tatu tak i nie naźbirali. Tady prosta skazali: «Zvalniajsia sam, bo ŭsio adno što-niebudź prydumajem i pasadzim», — apaviadaje Halina.
Sam Ryhor Kastusioŭ kazaŭ, što padčas pieršych prezidenckich vybaraŭ u 1994 hodzie jaho zaprašali ŭ kamandu Łukašenki, ale jon admoviŭsia. Kiravać škłoŭskaj žyllova-kamunalnaj haspadarkaj Kastusiova pryznačyli ŭ 1995 hodzie, kali jon byŭ siabram apazicyjnaj arhanizacyi.
U 2000-m, kali rajcentr rychtavali da «Dažynak», praca Kastusiova była pad asablivym kantrolem. Pa skančeńni fiestyvalu jaho vyklikaŭ śledčy, sprabavaŭ vinavacić u złoŭžyvańniach, ale dokazaŭ tamu nie było.
U 2001 hodzie Ryhoru Kastusiovu ŭsio ž daviałosia zvolnicca. Jon pracavaŭ u roznych kamiercyjnych arhanizacyjach, u jakich uźnikali prablemy z kantrolnymi orhanami i jaho zvalniali.
«Źviartacca da Łukašenki i prasić litaści, dumaju, tata nie budzie. Jon užo stolki naciarpieŭsia za čas niavoli, što moh by daŭno ablehčyć sabie žyćcio, pajšoŭšy na supracoŭnictva sa śledstvam. Ale pryznavacca jamu niama ŭ čym.
Jon nie vinavaty i nie adnojčy sam pisaŭ ab hetym. I ŭ svaich samych pieršych listach paviedamiŭ, što ŭ tym filmie ź nibyta jaho pryznańniami — narezka. Upeŭniena, što i mama budzie suprać takoha zvarotu», — adznačaje Halina.
«Ciešylisia, što žyvy…»
Halina pieršy raz ubačyła baćku za paŭtara hoda niavoli na fotazdymkach z pasiadžeńnia sudu 29 lipienia. Jana nie moža padabrać słovaŭ, kab pierakazać tyja pačućci. Baćka vyhladaŭ duža schudniełym. Niavolnictva asabliva ciažka skazałasia na im i Fiaducie, zaŭvažaje jana.
«Ale ž žyvy… Uličvajučy ŭzrost, umovy źniavoleńnia i, hałoŭnaje, stan zdaroŭja, moh sudu i nie dačakacca… Adrazu adpraviła zdymki mamie. Paśla vyjšła ź joju na videasuviaź. Adna adnu supakojvali, ale strymać śloz było prosta niemahčyma. Pozna ŭviečary, kali dzieci spali, pieračytvała naviny, znoŭku pierahladvała zdymki i płakała. Bo emocyi brali vierch», — zhadvaje Halina.
Najmacniejšy ŭdar siamja Kastusiova atrymała, kali ŭ jaho ŭ niavoli dyjahnastavali ankałohiju. Prośby źmianić mieru strymańnia pakidali biez zadavalnieńnia. Turemnyja miedyki supakojvali, što stan zdaroŭja źniavolenaha pad ichnym kantrolem. Apieracyju admovilisia rabić, bo vyśvietliłasia, što puchlina zavialikaja i kanstatavali: budziem nazirać.
Halina Antončyk upeŭnienaja: kali b svoječasova akazali naležnuju miedyčnuju dapamohu, to dali b rady. Pa jaje słovach, za pieršyja paŭhoda ŭtrymańnia ŭ SIZA baćka zajmieŭ «ceły bukiet chvarobaŭ i naležnaha lekavańnia nie było».
«Dziakujučy ŭkołam, jakija paraili znajomyja daktary, stan zdaroŭja krychu narmalizavaŭsia. U svaich listach apošnich piša, što adčuvaje siabie značna lepš, čym raniej. Chvaroba, viadoma, nikudy nie źnikła. Ale chacia b źnikli mocnyja boli, jakija nie davali jamu spać načami».
Halina pryznajecca, što daviedaŭšysia pra rak byli dumki: «A ci pabačymsia my jašče…»
Kastusioŭ pra betešnyja filmy: Nahavaryli aby čaho, što ažno vušy vianuć!
Halina kaža, što baćkavy listy dachodziać da rodnych duža redka. Byvaje, što ich niama pa niekalki tydniaŭ. Pierad pačatkam sudovaha pracesu listavańnie naahuł pierarvałasia.
«U listach jon cikaviŭsia, jak rastuć unuki, jak mama spraŭlajecca adna z aharodam, žyćciom i zdaroŭjem znajomych», — apaviadaje Halina.
«Najčaściej sam jon pisaŭ, što ŭ jaho asabliva navinaŭ niama, bo nijakich śledčych dziejańniaŭ ź im daŭno nie pravodziłasia, — praciahvaje jana. — Pisaŭ, što «marnuje čas i zdaroŭje, čakajučy nieviadoma čaho».
Adznačaŭ, što staŭ zhadvać niamieckuju movu, jakuju vučyŭ jašče ŭ škole i akademii. Uziaŭsia składać vieršy. Dasyłaŭ vieršavanaje vinšavańnie maci na dni narodzinaŭ».
U SIZA ŭ Kastusiova sieŭ zrok, bo ŭ kamiery amal adsutničaje dzionnaje aśviatleńnie. Palityk staraŭsia najchutčej aznajomicca sa spravaj, kab pieraviali na Vaładarku, bo tam lepiej umovy, dastupny doktar i dzionnaje śviatło. Praź niekatory čas navat zrok adnaviŭsia.
Pra padziei ŭ krainie i śviecie Kastusioŭ daviedvajecca z vypuskaŭ navinaŭ pa BT i haziety «SB».
«Napisaŭ u apošnim liście za 17 žniŭnia: «Biełaruskaje telebačańnie nie zabyvaje pra nas. Amal kožny dzień pakazvaje repartaž. A ŭ minułym nahavaryli zusim aby čaho, što ažno vušy vianuć!» — kaža Halina i dadaje: — Kožny svoj list baćka zakančvaje: «Usio budzie dobra! Prarviomsia! Da sustrečy».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆPamior dzied Koli Łukašenki — były viazień HUŁAHa, asudžany za dapamohu «banderaŭcam»9
Kamientary