Raskazvajučy pra relikvaryj ź minskaha kaścioła z moščami Śviatoha Fielicyjana, jaki niečakana ŭspłyŭ na rasijskim aŭkcyjonie «Biełaruski aŭkcyjon: ad staradrukavanych knih i relikvij XVI stahodździa da redkich vydańniaŭ XX stahodździa», my taksama zhadali pra inšyja biełaruskija staražytnyja relikvii, vystaŭlenyja razam ź im u łotach. Siarod ich byŭ univiersał Žyhimonta Staroha da mieścičaŭ Mienska, a taksama asobnik Bieraściejskaj Biblii. Mienavita apošniaja vyvieła nas na niečakany śled.
Radziviłaŭskaja, abo Bieraściejskaja, Biblija — heta hrandyjozny pomnik biełaruskaha knihadrukavańnia XVI stahodździa,
druhi poŭny pierakład Śviatoha Pisańnia na polskuju movu, vydadzieny na srodki kalvinista Mikałaja Radziviła Čornaha ŭ 1563 hodzie.
Radziviłaŭskaja Biblija — samaja vialikaja i bahata aformlenaja drukavanaja kniha XVI stahodździa, vydadzienaja na terytoryi ciapierašniaj Biełarusi. Jana składajecca z kala 1500 staronak falijantnaha farmatu, na jakich, akramia biblejskich tekstaŭ, źmieščanyja pradmovy i pryśviačeńni, kamientaryi i pradmietny pakazalnik (upieršyniu ŭ biełaruskim knihadrukavańni). Nadrukavanaja Bieraściejskaja Biblija hatyčnym šryftam u dźvie kałonki pa 58 radkoŭ u kožnaj.
Vydańnie bahata ŭpryhožana: majucca hraviravanyja tytulnyja arkušy, pryhožyja inicyjały, 14 aryhinalnych hraviur-ilustracyj u technicy ksiłahrafii. Zastaŭki, vińjetki, vialikija litary-inicyjały vykananyja ź vialikim majsterstvam.
Kniha źjaŭlajecca biblijahrafičnaj redkaściu, a voś toje, što pratestanckuju Bibliju spalvali pałymianyja kataliki, knihaznaŭcy ličyli mifam. Na karyść hetaha śviedčyć toj fakt, što
jana zachavałasia ŭ vielmi vialikaj kolkaści asobnikaŭ — siońnia nam viadoma pra bolš za 130 ekzemplaraŭ pa ŭsim śviecie. Heta tolki Biełarusi nie paščaściła.
U toj čas jak u knihaschoviščach Rasii i Litvy zachoŭvajecca kala 20 asobnikaŭ Biblii, u Biełarusi, dzie jana była stvorana, majecca ŭsiaho try asobniki — u Centralnaj navukovaj biblijatecy imia Jakuba Kołasa Nacyjanalnaj akademii navuk i ŭ Muziei historyi horada Bresta, dzie vykupleny pomnik knihadrukavańnia źjaviŭsia ŭ 2019 hodzie jak padarunak da 1000-hodździa horada, a taksama frahmient Biblii, usiaho 69 arkušaŭ, — u Bresckaj abłasnoj biblijatecy imia Maksima Horkaha.
Akramia taho, było nadrukavana bolš za 10 asobnikaŭ faksimile (dakładnych kopij) Biblii, adzin ź jakich znachodzicca ŭ fondach Nacyjanalnaj biblijateki Biełarusi.
Vystaŭleny na rasijskim aŭkcyjonie na prodaž asobnik Bieraściejskaj Biblii taksama zachavaŭsia nie całkam, šerah stračanych arkušaŭ, u tym liku tytulny, adnoŭleny ŭ XX stahodździ faksimilna na vieržyravanaj papiery XVII—XVIII stahodździaŭ.
Jak nam udałosia vyśvietlić, ekzemplar, jaki ciapier pradajuć u Rasii, pachodzić ź Biełarusi i byŭ čaćviortym pa liku ŭ krainie.
Pieravažnaja kolkaść łotaŭ na aŭkcyjonie — heta drukavanyja vydańni XIX — pieršaj pałovy XX stahodździa, ale jość i zusim novyja, apošnich dziesiacihodździaŭ. Siarod ich vyłučajecca vydańnie 2020 hoda «Rarytety z kalekcyi Piatra Kraŭčanki». Na tytulnym arkušy źmieščany daroŭny nadpis z aŭtohrafam, datavany 21 sakavika 2023 hoda:
«S naiłučšimi požiełanijami / intierieśniejšich nachodok / tvorčieskich śvieršienij / na błahorodnoj nivie / kollekcionirovanija vsiehda / Uśpiechov Vam i vo vsiem! / Ministr inostrannych dieł Riespubliki Biełaruś v 1990-1994 hodach / P. Kravčienko».
Piatro Kraŭčanka byŭ pieršym sakratarom Minskaha harkama Kampartyi, a paśla deputatam Viarchoŭnaha Savieta BSSR XII sklikańnia. U 1990 hodzie jon byŭ pryznačany ministram zamiežnych spraŭ BSSR, a paśla staŭ pieršym ministram zamiežnych spraŭ užo niezaležnaj Biełarusi.
Jak člen kamandy Kiebiča, paśla prychodu da ŭłady Łukašenki straciŭ svaju pasadu.
U 1995 hodzie, užo jak sacyjał-demakrat, byŭ vybrany ŭ Viarchoŭny Saviet Respubliki Biełaruś XIII sklikańnia, paŭnamoctvy jakoha byli spynienyja ŭ 1996 hodzie Łukašenkam. Kraŭčanka byŭ adnym z tych, chto padpisaŭ patrabavańnie ab impičmiencie. Tamu, kali Viarchoŭny Saviet razahnali i stvaryli zamiest jaho praprezidenckuju Pałatu pradstaŭnikoŭ, były hałava MZS tudy nie trapiŭ.
U 1998 hodzie Kraŭčanka, adnak, byŭ pryznačany pasłom Biełarusi ŭ Japonii i byŭ na dypłamatyčnaj słužbie da 2002 hoda. Paśla jon zajmaŭsia vykładańniem i kalekcyjanavańniem, najbolš cikaviačysia rečami, źviazanymi z Kaściuškami i Ahinskimi.
Niahledziačy na mały tyraž, usiaho 99 asobnikaŭ, hetaha vydańnia «Rarytetaŭ» byłoha ministra, nie skłała vialikaj prablemy adšukać jaho. U pieršym ža raździele, abaznačanym jak «Radzivilijana», źmieščanaja Bieraściejskaja (Radziviłaŭskaja) Biblija z fotazdymkami tytulnaha arkuša, adnaho z razvarotaŭ z hraviurami, vokładki i ekślibrysa sa šlachieckim hierbam «Poraj» i polskim nadpisam Z księgozbioru Mariana Swinarskiego («Z knihazboru Marjana Śvinarskaha») nad im. Anałahičny ekślibrys hetaha polskaha antykvara i biblijafiła majecca i na Biblii, vystaŭlenaj na aŭkcyjonie. Heta mahło być prosta supadzieńniem, bo my nie viedajem, jakoj kolkaściu asobnikaŭ vałodaŭ Śvinarski.
Ale była i inšaja detal dla paraŭnańnia. Vokładka Biblii, pradstaŭlenaj na aŭkcyjonie, pavodle pryviedzienaha ekśpiertnaha zaklučeńnia, adrestaŭravanaja ŭ XIX stahodździ: aryhinalnaja skura była naleplenaja na draŭlanyja doški. Niahledziačy na rozny rakurs i padzieńnie śviatła na vokładku, pa takich detalach, jak, naprykład, malunak składak skury, možna ŭpeŭniena śćviardžać, što na prodaž vystaŭlenaja Biblija z kalekcyi Kraŭčanki.
Ci maje dačynieńnie da hetaha aŭkcyjonu sam były ministr abo niechta pierapradaje nabytuju ŭ jaho kalekcyju, skazać dakładna niemahčyma. Nakont vybaru rasijskaj placoŭki možna było b zapiarečyć, što ŭ Biełarusi aŭkcyjonnych damoŭ z padobnym achopam paprostu nie isnuje. Ale navošta šyroki achop, kali taki ŭnikat, jak Bieraściejskuju Bibliju, pa dziejnym zakanadaŭstvie prosta nielha vyvozić z krainy? Usie kupcy musiać być tut, u jaje miežach.
Vyhladaje tak, što całkam apraŭdvaje vykarystańnie rasijskaha aŭkcyjonu tolki žadańnie zbyć pomnik knihadrukavańnia zabiaśpiečanym zamiežnym kalekcyjanieram (bo ŭ Biełarusi takich nie znojdzieš).
A jak ža tady vyvieźci kaštoŭnaść ź Biełarusi? Niezakonna — jak chočaš, usim viadoma, što na biełaruska-rasijskaj hranicy da apošniaha času nie było nijakaha kantrolu, dy i ciapier kantralujuć tolki pierasoŭvańni palityčnych praciŭnikaŭ dyktatara. A voś jak vyvieźci zakonna — pytańnie bolš cikavaje, jakoje znoŭ navodzić nas na asobu Piatra Kraŭčanki. Ci atrymlivaŭ były ministr, deputat i dypłamat dazvoł na vyvaz tvora mastactva?
Jak adznačajuć abaznanyja asoby, Kraŭčanka jak kalekcyjanier zaŭziata tarhujecca — kuplaje za biescań, a pradaje pa niejmaviernaj canie. Mienavita taki, zadrany ŭ dziasiatki razoŭ košt, aburyŭ śpiecyjalistaŭ i ŭ vypadku inšaha łota z hetaha aŭkcyjonu — sabranaha z roznych častak relikvaryja Śviatoha Fielicyjana (darečy, paśla našaj publikacyi ekśpiertnaje zaklučeńnie, u jakim heta možna było pabačyć, źnikła z łota). Takim čynam, uvieś aŭkcyjon moža być prosta tatalnym rasprodažam kalekcyi byłoha biełaruskaha ministra.
U handli antykvaryjatam niama ničoha zahannaha, kali hetaja dziejnaść nie pierasiahaje jurydyčnych i maralna-etyčnych hranic. U vypadku ź Biełaruśsiu, tatalna razrabavanaj na praciahu apošnich stahodździaŭ, pytańnie zachavańnia i viartańnia krupinak kulturna-histaryčnaj spadčyny zaŭsiody staić vielmi vostra. Dziaržavy, jakija źbierahli svaju spadčynu (i narabavali čužoj), mohuć dazvolić sabie siońnia handlavać kaštoŭnaściami najvyšejšaha kštałtu, my — nie možam.
Asabliva kryvadušna vyhladaje, kali asoby spačatku ŭzdymajuć prablemu restytucyi kaštoŭnaściej u Biełaruś, a paśla biełaruskija kaštoŭnaści ź ich ułasnaj kalekcyi vyjaŭlajucca na zamiežnych aŭkcyjonach.
Voś što pisaŭ, da prykładu, Piotr Kraŭčanka ŭ časopisie «Biełaruskaja dumka» za 2016 hod:
«Restytucyja kulturnych kaštoŭnaściaŭ, zabieśpiačeńnie svabodnaha ŭzajemadziejańnia kultur, uzajemadziejańnie ź biełaruskaj dyjasparaj za miažoj i, u vypadku nieabchodnaści, abaronu intaresaŭ suajčyńnikaŭ za miažoj.
Adznačym, što niekatoryja z hetych pałažeńniaŭ nie stracili svajoj aktualnaści i značeńnia i na sučasnym etapie raźvićcia biełaruskaj dziaržaŭnaści.
Na adno ź pieršych miescaŭ ja b pastaviŭ prablemu restytucyi, bo, pavodle danych JUNIESKA, apublikavanych u 2001 hodzie, u Biełarusi zastaŭsia ŭsiaho tolki 1 % nacyjanalnych kulturnych kaštoŭnaściaŭ, jakija adlustroŭvajuć intelektualny patencyjał nacyi i stvarajuć umovy dla jaho ŭznaŭleńnia.
Značnaja častka knih, karcin, skulptur, archiŭnych dakumientaŭ i inšych duchoŭnych kaštoŭnaściaŭ zachavałasia, ale znachodzicca ŭ muziejach, biblijatekach ci archiŭnych schoviščach susiednich krain».
Naš karespandent patelefanavaŭ pa mabilnym numary, jaki raniej naležaŭ Piatru Kraŭčanku. Mužčyna, što źniaŭ trubku, nazvaŭsia jaho svajakom i skazaŭ, što Piatro Kuźmič za miažoj. Ale kantakt davać admoviŭsia, skazaŭšy: «Prabačcie, vielmi zaniaty».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary