Pomnik starabiełaruskaha knihapisańnia XVI stahodździa, jaki byŭ pierlinaj pieršaha biełaruskaha muzieja ŭ Vilni, paśla vajny pakinuty savieckaj kamisijaj Litvie i amal nie daśledavaŭsia. Vypravić hetuju situacyju musić pieravydańnie z zachavańniem asablivaściaŭ aryhinała.
Aficyjnaja prezientacyja faksimilnaha vydańnia Žuchavickaha Jevanhiella XVI stahodździa adbyłasia ŭčora, 11 listapada, u partretnaj zale Mirskaha zamku.
Z pryvitalnym słovam vystupili dyrektar muzieja Alaksandr Łojka, sakratar Navahrudskaha jeparchijalnaha ŭpraŭleńnia, protaijerej Dzimitryj Siomucha, biełaruskija śpiecyjalisty ŭ halinie vyvučeńnia rukapisnych pomnikaŭ Iryna Budźko i Alena Pikulik, a taksama dyrektarka Karelickaha rajonnaha muzieja Łarysa Kuźmič.
Faksimilnaje vydańnie Jevanhiella naličvaje 740 arkušaŭ, ale vydadziena tyražom usiaho 99 ekzemplaraŭ. Pieršy ekzemplar vydańnia byŭ pieradadzieny ŭ carkvu Rastva Iaana Pradciečy ŭ Małych Žuchavičach u vieraśni 2023 hoda.
Sapraŭdnaje miesca stvareńnia Jevanhiella dahetul nieviadomaje, ale miarkujecca, što jano było stvorana dla carkvy ŭ siale Małyja Žuchavičy, viadomym z XVI stahodździa. Papiarednie 40-mi hadami taho ž stahodździa datujuć i stvareńnie Jevanhiella.
Pavodle zapisu, jaki zachavaŭsia na adnym z arkušaŭ rukapisu, u kastryčniku 1733 hoda Jevanhielle znachodziłasia ŭ miascovaj carkvie. U pratakole hienieralnaj vizitacyi Cyrynskaha i Navahradskaha dekanataŭ 1798 hoda siarod majomaści carkvy śviatoha Iaana Chryściciela byli dva Jevanhielli — «Ruska i Polska». Pad «Ruskim Jevanhiellem», vidavočna, mieŭsia na ŭvazie nazvany pomnik.
Rukapis składajecca z 347 arkušaŭ, napisanych mastackich paŭustavam ciomna-karyčnievaj i čyrvonaj farbami.
Jevanhielle maje nie tolki histaryčnuju, ale i estetyčnuju kaštoŭnaść, ale jaho daśledavańnie ŭskładniaje drennaja zachavanaść.
Kniha ŭpryhožanaja čatyrma minijaciurami z vyjavami jevanhielistaŭ Maćvieja, Marka, Łuki i Jana, vykananymi na srebnym fonie vochrysta-załacistymi farbami, čatyrma zastaŭkami i čatyrma pa-mastacku azdoblenymi vialikimi litarami-inicyjałami.
Dźvie zastaŭki vykananyja ŭ «bałkanskim styli» z elemientami «placionki», a inšyja, vidać, u narodnaj tradycyi z krychu sproščanaj interpretacyjaj raślinnych matyvaŭ.
Vyrašeńnie minijaciur ź jevanhiella śviedčyć ab ich blizkaści da takich rukapisnych pomnikaŭ, źviazanych ź biełaruskimi terytoryjami, jak Aršanskaje (CHIII stahodzdie) i asabliva Šarašoŭskaje (XVI stahodździe) jevanhielli. Rukapis taksama maje ahulnyja stylistyčnyja rysy z rukapisnymi pomnikami z ukrainskich ziemlaŭ.
Tekst kožnaha ź jevanhiellaŭ adkryvaje pa-mastacku azdobleny knižny razvarot, svojeasablivy «partał», uračysty ŭvachod u knihu, na levym baku jakoha padadziena vyjava adpaviednaha jevanhielista, na pravym — zastaŭka ŭ spałučeńni z tekstam.
U jakim mienavita hodzie Žuchavickaje Jevanhielle apynułasia ŭ Vilni, nieviadoma, ale ŭ 1920-1940-ja hady jano zachoŭvałasia ŭ Biełaruskim muziei imia Ivana Łuckieviča, dzie było pamyłkova datavana XIV stahodździem.
Hetaja pamyłka dała padstavu niekatorym daśledčykam ličyć, što isnavali dva Jevanhielli, jakija pachodzili z Žuchavičaŭ — Žuchavickaje ilustravanaje Jevanhielle XIV stahodździa i Małažuchavickaje Jevanhielle XVI stahodździa.
Rukapisam Małažuchavickaha Jevanhiella zachaplaŭsia Maksim Bahdanovič. Paśla znajomstva ź biełaruskimi staražytnaściami ŭ Vilni paet u 1912 hodzie stvaryŭ cykł vieršaŭ «Staraja Biełaruś», u jaki ŭvajšli vieršy «Letapisiec», «Pierapisčyk», «Słuckija tkačychi» i «Kniha».
U 1944 hodzie biełaruski muziej u Vilni byŭ likvidavany. Kalekcyi byli padzielenyja supolnaj kamisijaj pamiž LitSSR i BSSR. Z boku BSSR u kamisii byli asoby, nie źviazanyja ź Biełaruśsiu, jakija adbirali tolki ekspanaty na biełaruskaj movie, a ŭsio źviazanaje z VKŁ, najbolš važnyja ekspanaty, zastalisia LitSSR abo byli vyviezienyja ŭ Maskvu.
Taki ž los napatkaŭ i Žuchavickaje Jevanhielle, jakoje nie viarnułasia ŭ Biełaruś, a zastałosia ŭ Litvie, dzie nie paźniej za 1947 hod trapiła ŭ zbory Biblijateki imia Urubleŭskich Litoŭskaj akademii navuk.
Praz takuju adarvanaść ad biełaruskaj navuki pomnik knihapisańnia amal nie daśledavaŭsia.
Pa-za ŭvahaj śpiecyjalistaŭ doŭhi čas zastavalisia jak paleahrafičnyja, histaryčnyja, linhvistyčnyja, tak i mastackija asablivaści hetaha rukapisnaha pomnika.
U ramkach pracy kamisii pa vyjaŭleńni, viartańni, sumiesnym vykarystańni i ŭviadzieńni ŭ navukovy i kulturny abarot kulturnych kaštoŭnaściaŭ muziejem «Zamkavy kompleks «Mir» u 2019 hodzie byŭ inicyjavany prajekt «Daśledavańnie i faksimilnaje vydańnie pomnika biełaruskaha piśmienstva Žuchavickaha Jevanhiella XVI stahodździa», vyniki jakoha biełarusy pabačyli tolki ciapier.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆMinčanka pakinuła stanoŭčy vodhuk na sumku — i raptam vykryła zdradu čužoha muža19
Kamientary