Фільм «Шнар» — адна з самых спрэчных і значных кінападзей года. Фаціх Акін, нямецкі рэжысёр і этнічны турак, зняў свой сёмы па ліку фільм, абраўшы для яго небяспечную тэму — генацыд армянаў у Асманскай імперыі. І нечаканы для сябе жанр — мікс эпічнай драмы з прыгодніцкім раманам. Іна Дзянісава сустрэлася з рэжысёрам напярэдадні маскоўскай прэм'еры і абмеркавала наступствы такога выбару.
— Учора прыляцеў ноччу і пайшоў гуляць па Маскве. Дайшоў адсюль (мы знаходзімся ў Lotte Plaza на Арбаце — заўвага аўт.) у Крэмль. Усяго хвілін дваццаць ішоў, нядоўга. Мяне палохалі маскоўскімі адлегласцямі, а ў вас усё апынулася блізка.
— Адзін? Па Маскве ноччу шпацыравалі?
— Так, а што такога? Па-мойму, бяспечны горад. Вам так не здаецца? Ну, у параўнанні з Мексіка-сіці, напрыклад.
— Вы чалавек адважны! Гэтая выснова наогул вынікае з вашай апошняй работы. Вы не толькі ўзнялі складаную тэму, але яшчэ і асвоілі новы жанр — двух зайцоў адным стрэлам. Ад сціплых драм аб чалавечым самаразбурэнні вы перайшлі да эпічных — аб масавых катастрофах?
— Мне падабаецца эксперыментаваць. І змешваць мой уласны аўтарскі стыль з жанрам. Я ўжо некалькі разоў дазваляў сабе такія эксперыменты ў мінулым.
— Так, ваш папярэдні гульнявы фільм «Душэўная кухня» быў камедыяй.
— Вось! Я паспрабаваў сябе ў камедыі. Але яшчэ ў «На краі раю» я дакрануўся да такога жанру, як фільм-расследаванне, фільм-пошук. Усё адбываецца як у квэсце, трэба пераадольваць усе новыя абставіны. Я яшчэ тады задумаўся, што хачу зняць нейкае такое кіно, у пошуках, нешта ў духу гісторый Раймонда Чандлера.
У фільме «Шнар» мне адкрылася магчымасць падняць тэму, важную для мяне і маёй краіны, і раскрыць гэтую тэму сродкамі таго кіно, на якім я вырас. А вырас я на вестэрнах. Фільмах Дэвіда Ліна, «Доктар Жывага», напрыклад. І вядома, фільмах Элія Казана, якія паўплывалі на мяне больш за ўсё. Я вельмі люблю адкрываць праз кіно свет. Для мяне кіно не толькі мастацтва, гэта яшчэ і шлях да новых ведаў.
— А што новага вы даведаліся гэтым разам? І што аказалася самым складаным у здымцы эпічнай драмы?
— Мне па-сапраўднаму спадабалася працаваць над гарнітурным гістарычным фільмам. Разглядаць фатаграфіі, чытаць архівы. А потым аднаўляць і падрабляць, бо фільм — гэта падробка рэальнасці. І гэта было так выдатна!
Вы спыталі, які быў галоўны вывучаны ўрок? Усё роўна, робіш ты вялікі фільм ці маленькі, з кучай устаўных эпізодаў або без іх, ты не павінен страціць інтымнасць сваёй гісторыі, сваю ўласную з фільмам блізкасць.
— Я якраз хацела спытаць вас, што прасцей: зрабіць вялікі фільм з вялікім бюджэтам (бюджэт «Шнара», пры ўдзеле «Марс Медыя» Рубена Дішдзішана, склаў 16 мільёнаў даляраў — заўвага. аўт.) Або маленькі — з маленькім?
— Кожны фільм цяжкі. Не, вядома, кожны можа зняць сваё кіно на айфон. Проста, паколькі гэта мой сёмы фільм, для мяне гэта ўжо было б дзіўна, я ўжо павінен прыдумаць што-небудзь больш сур'ёзнае. Але наогул і з большымі, і з малымі формамі аднолькавыя праблемы. Табе трэба дакладна ведаць, што ты хочаш зняць, чаму і для каго.
— А чаму вы знялі «Шнар» і для каго вы яго знялі?
— Таму што тэма генацыду армян у 1915 годзе ў Турцыі хвалявала мяне ўсё жыццё. Я турак, мая краіна здзейсніла злачынства і не адрэфлексавала яго. У кожнай культуры і кожнай нацыі ёсць злачынствы, пытанне ў іх здольнасці прызнацца і папрасіць прабачэння за зробленае.
— Але вы ж выраслі ў Гамбургу? Вы ніколі не хадзілі ў турэцкую школу, дзе вас вучылі, што ніякага генацыду не было? Як вы падышлі да гэтай тэмы?
— Так, я вырас у Германіі. Але я ўсё роўна заўсёды быў цесна звязаны з Турцыяй: мае бацькі туркі, найбліжэйшы асяроддзе, дыяспара. І я бачыў, як туркі баяцца казаць пра гэты генацыд. Чаму я зняў такі фільм? Гэта выклік іх маўчанню. Я частка грамадзянскага руху, мэта якога — вывесці генацыд армян з спісу табуіраваных тэм.
— Вы можаце ўспомніць, калі ўпершыню пачулі пра генацыд армян?
— Даволі позна. Я быў падлеткам. Пачуў ужо не памятаю адкуль — і не паверыў. Туркі маглі зрабіць такое? Мы, душэўныя, цёплыя, адкрытыя людзі? Мы так не падобныя да немцаў, якія забівалі габрэяў? Але калі я ўбачыў, як маё найбліжэйшае асяроддзе рэагуе на мае пытанні, я зразумеў, што тут ёсць падвох …
— І нават вашы бацькі?
— І нават яны. Хоць пасля фільма яны больш не адмаўляюць факт генацыду.
— То бок вы памянялі меркаванне ўласных бацькоў? Гэта дорага каштуе!
— Дорага! Мне каштавала 16.000.000! (Смяецца.)
— Усё гэта вельмі падобна на тое, што зараз адбываецца ў нас у краіне: ва Украіну адпраўляюць расійскіх салдат, афіцыйна гэта адмаўляючы. І што ж, вашы бацькі зразумелі, што іх ўсё жыццё падманвалі?
— Так, зразумелі. Не толькі дзякуючы фільму, зрэшты. Яны цяпер жывуць у Турцыі: калі яны выйшлі на пенсію, вярнуліся дадому. Палітычны клімат у Турцыі паступова мяняецца да лепшага. Трошкі. Крок за крокам. Змены пачынаюцца з размоў людзей на вуліцах. Хоць гэта ўсё роўна адбываецца вельмі павольна. І рэакцыя большасці на «Шнар» была дрэннай.
— Праўда? Фільм ужо выйшаў у Турцыі?
— Так, ён быў у пракаце. У самым, па-мойму, абмежаваным з усіх абмежаваных пракатаў. Улады разважалі так: «Мы, так і быць, пакажам фільм, паколькі, калі мы забаронім яго, будзе міжнародны скандал, а нам гэтага не трэба». Але дыстрыбутарам прыйшлося цяжка: фільм ніхто не хацеў браць. Ён прайшоў наогул без рэкламы. Без постараў. Фільм, якія так лёгка ўздзейнічае на гледача на эмацыйным узроўні, такі даходлівы, не паказалі шырокай публіцы. Гэта быў самы ціхі рэліз майго фільма ў маёй краіне за ўсю маю кар'еру. Многія туркі нават не ведаюць, што я яго зняў. Гэта пры тым, што ў Турцыі мяне ведаюць усе. Ведаюць і любяць. Раней я не мог выйсці на вуліцу ў Стамбуле: мяне спынялі кожныя пяць хвілін і прасілі сфатаграфавацца. Пасля выхаду «Шнара» сітуацыя змянілася: цяпер я магу шпацыраваць спакойна (смяецца).
— Так ёсць вы цяпер персона нон грата?
— Нешта накшталт таго. Але ведаеце, што самае цікавае? Што больш за ўсіх мяне незалюбілі тыя, хто ніколі не бачыў ні аднаго майго фільма. Проста пачулі, пра што «Шнар», і незалюбілі. Калі раней, па іх меркаванне, я паказваў еўрапейцам, якая выдатная Турцыя, то зараз я ўзяўся ганьбіць краіну. Мне, зрэшты, пляваць. Бо любоў гэтых людзей патрэбна мне яшчэ менш чым іх нянавісць. Яны большасць, маса, натоўп. А я ніколі не стану з большасцю. Такі ў мяне лёс.
— Ваша сітуацыя дзіўна падобная да гісторыі з «Левіяфанам» Андрэя Звягінцава: калі пасля выхаду фільма большасць, замбаваная дзяржаўнымі тэлеканаламі, кінулася вінаваціць яго ў тым, што ён зняў «антырасейскі фільм».
— На жаль, я зусім не ведаю, што ў вас тут, у Расіі, адбываецца. Я нават «Левіяфан» яшчэ не бачыў, ён не выходзіў у Германіі. Мяркуючы па ўсім, гэта чарговае «няма прарока ў сваёй айчыне». Я магу казаць толькі пра сябе. Я люблю Турцыю. Па-сапраўднаму. А сёння ўжо з'явіліся супольнасці, якія заяўляюць, што я заўсёды ачарняў краіну і што нават фільм «Галавой аб сцяну» — «антытурэцкі». Жанчыны кінуліся крычаць: «Мы не такія! Мы не прастытуткі!» Увогуле, што тут скажаш: я здымаю кіно не для таго, каб дагадзіць камусьці. Калі б я хацеў толькі ашчаслівіць гледача, то стаў бы камедыёграфам.
З іншага боку, у Турцыі людзям прамывалі мазгі і абалваньвалі апошнія сто гадоў. Так што дзякуй хоць бы за тое, што сёння са мной не змагаецца ўрад: фільм не забараняюць, а не ўводзяць афіцыйных абмежаванняў, мяне ніхто не пераследуе. А кансерватыўная большасць — так, яна мяне зненавідзела. Але я паўтару тое, што ўжо сказаў. Ёсць радкі з турэцкай паэмы: «Мы ніколі не будзем належаць большасці, мы ніколі не станем яе часткай. Мы заўсёды будзем меншасцю». Звягінцаву пажадаў бы казаць тое ж самае.
— У выніку для каго вы зрабілі гэты фільм?
— Напэўна, для тых, на каго ён ўздзейнічае. Чыё меркаванне змог памяняць. Як ён памяняў меркаванне маіх бацькоў. Хтосьці ўрэшце прызнаў: «Так, генацыд армян быў». Гэта ўжо важна. А фільм здольны на большае: калі б яго прасоўвалі як блокбастар, ён мог бы наогул змяніць сітуацыю ў краіне. Я зрабіў спробу змяніць свет. Гэта аказалася складаным, таму што свет не хоча мяняцца.
— Але, з іншага боку, вы атрымалі любоў і падтрымку такой колькасці армян па ўсім свеце. (Прадзюсары фільма з расейскага боку — Рубен Дзішдзішан і Арам Маўсясян; акцёр Сімон Абкаран — француз армянскага паходжання — заўвага. аўт.)
— А я і ад армян чуў шмат крытыкі. Шмат каму чагосьці не хапіла, нейкія мае армянскія знаёмыя пыталіся: «А чаму вы не згадалі гэтую акалічнасць?» Не ведаю нават, як патлумачыць людзям, што фільм не дакументальны і не быў зроблены як дапаможнік для вывучэння генацыду армянаў у 1915 годзе.
— Але вы цяпер у курсе жыцця армян, іх праблем?
— Не, не магу так сказаць. Так, у мяне ёсць сябры-армяне, сябры-туркі, сябры немцы, я не вылучаю армян у нейкую адмысловую катэгорыю.
— А вы чулі пра тое, што здарылася ў Гюмры?
— Не, а што здарылася?
— Бачыце, як атрымліваецца: вам ніхто нават пра гэта не сказаў. Салдат з расійскай ваеннай базы расстраляў армянскую сям'ю з сямі чалавек. Расія таксама спрабуе схаваць абставіны трагедыі — ад вас, напрыклад.
— І насамрэч дзіўна, што я нічога пра гэта не ведаю. Што я тут магу сказаць? Жахліва. Я толькі што прыляцеў у Маскву пасля прэм'еры ў Ерэване. Там было вельмі цёпла і ўтульна. У Турцыі, дарэчы, усе былі шакаваныя фактам ерэванскай прэм'еры. Але ніяк не пракаментавалі. У ранейшыя часы быў бы скандал. Мне прыемна, што сітуацыя ў маёй краіне мяняецца ў лепшы бок. Зычы і вам таго ж
Алексіевіч нарэшце выказалася пра Ізраіль і Палесціну28
Каментары