Сталінскія рэпрэсіі ў Беларусі былі бязлітаснымі і да блізкіх рэпрэсаваных: жонак «ворагаў народа» ссылалі ў лагеры, а дзяцей аддавалі ў дзіцячыя дамы, дзе ў іх гадавалі нянавісць і агіду да сваіх бацькоў. Многія з іх пачулі дзіўнае слова «Беларусь» толькі ў досыць свядомым узросце, але ўсё роўна вярнуліся на незнаёмую радзіму, каб адрадзіць памяць пра сваіх бацькоў і іншых ахвяраў тэрору. Адна з такіх гісторый — гісторыя дачок беларускага паэта Тодара Кляшторнага, які быў забіты ў «Чорную ноч» з 29 на 30 кастрычніка 1937 года.
Творчасць беларускага паэта Тодара Кляшторнага была мінорна-меланхалічнай, але пры гэтым дзіўным чынам спалучалася з іроніяй. Ён парадзіраваў, яўна ці прыхавана, творы іншых творцаў, дражніў іх, не дбаў пра свой выгляд і гэтак жа не адшліфоўваў кожны свой радок. Да ўсяго ж быў членам аб’яднання з жартаўлівай назвай Таварыства аматараў выпіць і закусіць.
Але сам Кляшторны гэтай сістэмай пагарджаў і адкрыта пісаў у сваёй паэме, што «Ходзім мы пад месяцам высокім, а яшчэ — пад ГПУ». Арыштаваны Тодар Кляшторны быў 3 лістапада 1936 года ў Менску.
Дапытвалі і жонку Яніну, якая засталася адна з дочкамі. На момант допыту маці старэйшай дачцэ Тадзіяне (яе імя складзена з пачаткаў імёнаў Тодара і Яніна) было 6 гадоў, сярэдняй Весналіне — 4 гады. Малодшая дачка Мая нарадзілася ў апошні дзень мая 1937, праз паўгода пасля арышту бацькі, але ягонай жонцы ўдалося дабіцца спаткання. «Мама бачыла бацьку, бацька бачыў неданошанае, але жывое немаўля», — распавядала пасля Мая Кляшторная. На момант допыту маці ёй было ўсяго 3 месяцы.
«Маме казалі: 10 год без права перапіскі, і яна верыла ў гэта — і ў Акмалінскім лагеры, і пасля на пасяленні ў Сібіры, здзіўлялася, чаму бацька нас не шукае, 10 гадоў жа прайшло, «ён, напэўна, ужо дома і нас чакае».
Яніну забралі разам са слабым ад нараджэння немаўлём на руках. Адразу трапіла ў вагон са зняволенымі, дзе толькі і даведалася пра завочны свой прысуд, стандартны для членаў сям’і рэпрэсаваных — 8 гадоў папраўча-працоўных лагераў.
«Пры любой магчымасці беглі ў дзіцячы барак, каб абняць, прылашчыць, падкарміць, пагуляць ці са сваім дзіцем, ці з чужым — залежала ад таго, на колькі дзяцей хапала іх жаночага цяпла».
Адчуваўся пастаянны холад, голад і варожае, здзеклівае стаўленне з боку супрацоўнікаў. «Вы, вылюдкі, дзеці ворагаў, чаго вас і карміць? Падохніце — ніхто не пашкадуе».
Дзецям змянялі імёны і прозвішчы, прымушалі адракацца родных.
Аднойчы ў дзіцячы дом прыйшла незнаёмая жанчына, якая вызвалілася з Карлага і ведала яе бацьку Тодара Кляшторнага. Яна адмыслова адшукала васьмігадовую Маю, каб перадаць ёй сціплы гасцінец — шкляначку семак і два маленькія яблычкі, з якімі дзетдомаўскае дзіця нават не ведала, што трэба рабіць.
«Твае бацькі цудоўныя людзі, яны ні ў чым не вінаватыя — ты нікому не вер і нікога не слухай! Ты павінна любіць і ганарыцца сваімі бацькамі. Твой бацька — вядомы беларускі паэт. Твае тата і мама родам з Беларусіі. Запомніла? З Бела-рус-сіі».
Праўда, гэтага магло ніколі не адбыцца. Ад нараджэння слабая Мая ў лагерным дзіцячым доме канчаткова падарвала сваё здароўе. Маці забрала яе толькі ў 1947 годзе, бо да 8 гадоў лагераў ёй дакінулі яшчэ два гады. У Беларусь, знішчаную вайной, яны тады не вярнуліся, жылі ў пасёлку ў Омскай вобласці. У Маі былі вялікія праблемы з хрыбтом, сем гадоў яна была прыкаваная да бальнічнага ложка. Пасля цяжка перанесла менінгіт, паўгода правяла без прытомнасці. Калі аднойчы дзяўчынка папрасіла вынесці яе на паветра, дактары палічылі, што гэта апошняя яе просьба.
Яна была ўражана багаццем мясцовай прыроды і дзіўнымі беларускімі словамі. Яна любіла гэтую зямлю яшчэ да таго, як упершыню ўбачыла.
Тут, на радзіме, Мая больш не хварэла, скончыла за два гады школу, пасля Мінскі архітэктурна-будаўнічы тэхнікум, паступіла ў Маскоўскі інжынерна-будаўнічы інстытут. Ізноў вярнулася ў Беларусь ужо дыпламаванай спецыялісткай-архітэктаркай, працавала ў «Белпрампраекце» ў аддзеле генеральнага планавання, дзе займалася пытаннямі горадабудаўніцтва.
Адной з яе галоўных мэтаў жыцця, было даведацца пра свайго бацьку, Тодара Кляшторнага, як мага больш. У бібліятэках кніг рэпрэсаванага паэта адшукаць было немагчыма.
Маці, якая моцна хварэла, выхаду кнігі не дачакалася і памерла ў 1959 годзе, у 49 гадоў. Маі ва ўшанаванні і папулярызацыі творчасці свайго бацькі заўсёды дапамагала яе родная сястра Тадзіяна.
Першым яго старшынёй быў Зянон Пазняк.
У дзейнасць «Мартыралогу Беларусі» актыўна ўключылася і Мая Кляшторная. Яна працавала ў камісіі, якая збірала звесткі пра рэпрэсаваных. Да яе ішлі людзі, якія імкнуліся высветліць лёс рэпрэсаваных родных, якія шукалі і збіралі адпаведныя дакументы. Пасля пераходу Пазняка ў палітыку менавіта Кляшторная ўзначаліла таварыства.
«Цяжкія нягоды выпалі на наша жыццё, на жыццё сям’і «ворага народа», але варта было іх цярпець і жыць хоць бы дзеля таго, каб дажыць да гэтых дзён — дзён Праўды і Справядлівасці. Курапаты — гэта кавалачак шматпакутнай нашай Радзімы, гэта наш боль, наш смутак, наша горкая непазбыўная памяць…»
Як навуковы кіраўнік мемарыяльнага комплексу «Курапаты» Мая Кляшторная заклікала Лукашэнку спыніць будаўніцтва скандальнага «Бульбаш-Хола», але гэтыя просьбы пачутыя не былі.
Імкненне таталітарнай сістэмы знішчыць нязгодных, памяць, спадчыну і мінулае, іхніх блізкіх, а дзяцей перабіць на манкуртаў у выпадку сясцёр Кляшторных не спрацавала. Праўда і справядлівасць мацнейшыя за любое зло. Адно цёплае слова незнаёмкі пра бацькоў і радзіму, разбурылі тое, што гадамі ўбівалася дзецям у галовы пра «ворагаў» і «здраднікаў».
Закаханыя ў Мінску хацелі сабраць з падпісчыкаў $10 тысяч на вяселле мары. Колькі ж у выніку ім заданацілі?11
Каментары