Фота з асабістага архіву Максіма
— Як вы сталі афіцэрам унутраных войск?
— Колькі я сябе памятаю, заўжды хацеў быць вайскоўцам. Мабыць, справа ў тым, што на мяне вельмі ўплывалі бацькі. Я нарадзіўся ў вёсцы каля Нясвіжа і бацькі заўсёды казалі: «Вось, будзеш першым афіцэрам у вёсцы». І я падумаў, што трэба паспрабаваць.
У нейкі момант у мяне быў выбар — паступаць у Акадэмію МУС ці ў Вайсковую акадэмію. Прааналізаваўшы ўсе факультэты, я заўважыў, што яскрава выдзяляецца менавіта факультэт унутраных войск у Вайсковай акадэміі, бо ён каля 10 год па ўсіх паказчыках лічыўся найлепшым — і па спорце, і па навучанні. Таму вырашыў ісці туды.
— У чым заключалася вашая праца ва ўнутраных войсках? Чым яны ўвогуле займаюцца ў час, калі ў краіне няма выбараў?
— Што тычыцца задач, гэта ахова грамадскага парадку, усё, што звязана з асуджанымі — канваіраванне, ахова і гэтак далей, — ахова асабліва важных аб'ектаў і грузаў.
А на практыцы гэта ад капання бульбы ў рэзідэнцыі Лукашэнкі да аховы БелАЭС.
Вайсковая часць 3310, дзе я служыў, удзельнічала амаль ва ўсіх мерапрыемствах, калі трэба была ахоўваць Лукашэнку. Унутраныя войскі ачапляюць месцы, дзе ён з’яўляецца.
Фота з асабістага архіву Максіма
— Пра бульбу не жарт?
— Так. Я ўдзельнічаў у такіх мерапрыемствах, быў камандзірам групы. Не атрымалася нармальна пасадзіць бульбу ў рэзідэнцыі — выклікаюць ваеннаслужачых унутраных войск. Аднойчы, напрыклад, мы прыехалі, а некаторыя клубні ляжалі амаль на сонцы — трэба было запхаць іх у зямлю. Вось такая «суперзадача». Калі раптам вам цікава, якія гатункі бульбы саджаюць у рэзідэнцыі, то гэта «Мастак» і «Палац».
— Колькі прыкладна чалавек трэба, каб арганізаваць ахову Лукашэнкі, калі ён кудысьці едзе?
— Ахоўваюць яго не толькі ўнутраныя войскі, а ў першую чаргу служба бяспекі прэзідэнта. Колькасць задзейнічаных людзей каласальная.
Але ўсё залежыць ад таго, якое мерапрыемства. Летам, напрыклад, у Лукашэнка ёсць хобі — сесці ў трактар і паехаць касіць траву. Але ніхто ж не ведае, стрэльне яму сёння касіць траву ці не. І таму кожны дзень (бо жаданне такое з'яўлялася дастаткова часта) вайскоўцы з часткі 3310 выязджалі на той маршрут і цалкам ачаплялі раён, дзе Лукашэнка любіць касіць траву. Называюць мерапрыемства «касьба» — яно лічыцца адным з самых простых, таму задзейнічана мінімальная колькасць людзей. Мінімум 30 чалавек з унутраных войск, плюс недзе стаіць бусік з АМАПам, плюс служба бяспекі прэзідэнта са зброяй нясе варту, плюс ДАІ.
А калі Лукашэнка, напрыклад, едзе з рэзідэнцыі ў аэрапорт, што бывае даволі часта, то задзейнічана, мне падаецца, каля тысячы чалавек. Ахоўваецца ўвесь маршрут — масты, эстакады, трубы, дарогі…
Я ўжо не кажу, што бывае, калі ён едзе ў нейкую іншую вобласць — там нават 100% ПВА ў гэты момант падключана. У гэтым плане ў Лукашэнкі ўсё толькі развіваецца — з кожным годам трэба ўсё больш людзей для яго аховы.
Фота з асабістага архіву Максіма
— Самы вялікі маразм, з якім вы сутыкаліся ў беларускім войску.
— Ён усюды, гэты маразм. Беларускае войска абсалютна небаяздольнае. І гэта прычына таго, што я хвалююся, што Беларусь можа цалкам страціць незалежнасць.
У войску ўсё накіраванае на нейкую гаспадарчую працу, а не баявую падрыхтоўку. Але ж ты павінен заўжды пісаць план-канспект для правядзення заняткаў, яго правяраюць. У тэорыі ты, калі з’яўляешся камандзірам, павінен з ранку да вечары кожны дзень праводзіць для сваіх падначаленых заняткі па баявой падрыхтоўцы. У 95% заняткі ніхто не праводзіць, але канспект правяраюць. Не будзе яго — атрымаеш вымову. А які сэнс пісаць нейкі план, калі вайскоўцы будуць у выніку бульбу ў зямлю пхаць?!
Вось, напрыклад, якая сітуацыя была ў мяне, калі я выпускаўся з факультэта. У мяне быў даволі высокі сярэдні бал. Але нейкаму афіцэру стрэльнула ў галаву: «Падраўняй газон нажніцамі для валасоў». І што зробіш? Стрыжэш, вядома. Самае цікавае, калі гэта пабачыць іншы афіцэр, ён нават не здзівіцца. Некаторыя нават не пасмяюцца з бязглуздзіцы, бо для іх такое норма.
Маразм усюды. Смешны выпадак быў у 2019 годзе. Мяне тады выклікалі і сказалі: «Ты адказваеш за ўсе КПП, трэба зрабіць лаўкі для наведнікаў, а па цэнтры, напрыклад, клумбу, каб было прыгожа». У мяне спачатку была шалёная ідэя зрабіць гармату з вялікай «Пагоняй». Але зразумеў, што выразаць Пагоню будзе цяжка. Таму знайшоў зваршчыка і папрасіў зрабіць гармату, а на ёй «Калюмны» бела-чырвоныя.
Потым мяне выклікалі як камандзіра ўзводу. Я падумаў, што, мабыць, у нацыяналізме абвінавацяць. Прыходжу, там стаіць палкоўнік: «Што гэта за х*ня? Мы што, артылерысты?!» Усё, што яго цікавіла, — чаму паставілі зброю, якую не выкарыстоўваюць унутраныя войскі.
Самае смешнае, што я нядаўна бачыў фоты адтуль — і здаецца ўсё засталося на сваім месцы.
Фота з асабістага архіву Максіма
— Давайце перанясёмся ў 2020 год. Што адбывалася перад выбарамі? Як увогуле рыхтуюць да гэтага ўнутраныя войскі?
— Звычайна перад любымі выбарамі праводзяцца вучэнні па вайсковым зладжванні. Унутраныя войскі трэніруюцца разам з АМАПам і іншымі падраздзяленнямі.
Але вернемся да таго, што я казаў раней — беларускае войска абсалютна небаяздольнае. Калі б на іншым баку былі б радыкальна настроеныя хлопцы, мне падаецца, яны б проста змялі ланцугі вайскоўцаў.
Бо на вучэннях ніхто не ўжывае супраць вайскоўцаў рэальную сілу — максімум можна падысці і пагладзіць гэты шчыт, забараняецца нават біць па ім рукой ці нагой.
Калі б у 2020 годзе народ паказаў сілу — асабліва ў першыя тры дні — то здабыў бы перамогу, я перакананы ў гэтым. Першыя тры дні ў сілавым блоку была каласальная паніка, ніхто не разумеў, што рабіць. Сілавікі сапраўды баяліся, бо не разумелі, што будзе далей. У камандзіраў трэсліся рукі, яны нават не маглі інфармацыю нармальна перадаваць.
Не павінна было быць такога, што ты бяжыш за адным чалавекам, а пужаецца тысяча. Не робіцца так. Я для сябе зразумеў, што, калі не будзе сілавога супраціву, то нішто не зменіцца.
— Казалі, быццам бы за некалькі месяцаў да выбараў у вайскоўцаў забралі сродкі сувязі і яны жылі ў інфармацыйным вакууме…
— Гэта, мабыць, нейкая спроба абяліць войска. Што датычыцца сродкаў сувязі, то яны былі ва ўсіх афіцэраў і кантрактнікаў дакладна — яны былі нават падчас выканання той ці іншай задачы. Мы мелі такі самы доступ да навін, як і астатнія — вось калі ў жніўні глушылі інтэрнэт, дык і ў нас яго не было. Вось у тыя дні да нас даходзілі нейкія чуткі.
Памятаю, як мы сядзелі ў сталоўцы, а да нас прыходзілі палкоўнікі, якія расказвалі пра забойства Тарайкоўскага: «Вы ведаеце, што забілі пратэстоўца, які дастаў зброю, пасля чаго яго застрэлілі? Калі б ён у нас цэліўся, дык мы б таксама выкарысталі б зброю».
А так я яшчэ за некалькі месяцаў да выбараў размаўляў з афіцэрам, дык ён мне расказваў пра Ціханоўскага, колькі ў яго прыхільнікаў, і сцвярджаў: «Нешта цікавае будзе».
Фота з асабістага архіву Максіма
— А ў вас у 2020 было прадчуванне таго, што нешта адбудзецца?
— Так. Я напісаў рапарт аб звальненні яшчэ ў канцы ліпеня — разумеў, што нічога добрага не будзе. Але звычайна звальненне займае шмат часу. Патрэбны рапарты, што ты дрэнна нясеш сваю службу. Пасля камісія вырашае, ці адпусціць цябе. Звычайна працэс займае 3-4 месяцы.
— Памятаеце той момант, калі з’явілася жаданне звольніцца?
— Першы раз — калі я трапіў ва ўнутраныя войскі. Але звольніцца сапраўды складана. Кадраў не хапае, ты павінен угаворваць афіцэраў, каб на цябе рабілі рапарты. А потым трэба камісію пераканаць у тым, што трэба дазволіць цябе сысці.
Галоўнае, канешне, што трымае — фінансы. Бо калі ты звальняешся, ты вымушаны заплаціць грошы — чым менш ты праслужыў, тым большую суму вінен дзяржаве. У мяне першапачаткова гэта сума была $20 тысяч.
Зразумела, што большасць гэту суму не пацягне. Я лёгка магу растлумачыць, чаму людзі не звальняюцца. Спачатку ты служыш па кантракце 5 гадоў. Усе думаюць: «Вось даслужу і звольнюся» — так мне казалі 99% знаёмых (большая частка з іх і па сёння служыць). Потым табе кажуць: «Ну падпішы хаця б на 3-5 гадоў кантракт. Ты ўжо ў чарзе на кватэру другі па спісе. Давай, калі ты заключыш кантракт, мы табе яшчэ каля $7 тысяч дамо». І людзі падпісваюць. Праходзяць гэтыя 5 гадоў — і ўжо пачынаюць думаюць, што можна і да пенсіі пачакаць. Сістэма матывацыі добра распрацавана. Слабыя людзі, якія не маюць прынцыпаў, на гэта клююць. Сілавікі зарабляюць у некалькі разоў больш за сярэднестатыстычнага беларуса. Плюс праца такая, што думаць асабліва не трэба. Складанага рабіць — таксама. Дастаткова гучна спяваць гімн і казаць пра любоў да Лукашэнкі — і вось ты ўжо сярод найлепшых.
— Што вы памятаеце пра 9—11 жніўня?
— Як гэта выглядала механічна: мы прыязджалі на пазіцыю прыкладна гадзіне а 10-11-й раніцы і сядзелі ў МАЗах, ВАЗах і гэтак далей да самага вечара — чакалі пратэстоўцаў. Я пакуль сядзеў, то польскую мову вывучаў.
Вечарам пачынаеш працаваць — выконваеш тую ці іншую задачу. Пасля чаго вяртаешся ў частку позна ноччу, спіш літаральна некалькі гадзін і потым зноў едзеш на пазіцыю. Далей графік крыху скарэкціравалі — прыязджаць сталі пазней, з'язджаць таксама.
Фота з асабістага архіву Максіма
— Дык чаму калі вы хацелі звольніцца да выбараў, то пайшлі разганяць пратэсты?
— Цікава было, што будзе адбывацца. Магу сказаць, што 11 жніўня ўсіх затрыманых, якіх перадалі мне, я адпусціў — спадзяюся, некалькі душ уратаваў.
Звольніцца атрымалася прыкладна пасля паўтара месяца пасля таго, як падаў рапарт. Я хацеў усімі сродкамі паскорыць гэты працэс. Ёсць адзін дзейсны метад націснуць на кіраўніцтва — калі нехта прыходзіць п’яны, гэта наносіць вялікую рэпутацыйную шкоду часці, праблемы потым ва ўсіх. Таму калі я падышоў і сказаў, што як мага хутчэй хачу з’ехаць у Польшчу, адзін з камандзіраў мне сказаў: «Ты толькі не пі, мы цябе адпусцім».
— Як чалавек, які знаходзіўся літаральна з іншага боку барыкад, ці не думалі вы зрабіць нешта, што дапамагло б беларускаму народу? Вы маглі б, напрыклад, аддаць загад сваім падначаленым не ўдзельнічаць у разгоне — можа, гэта б натхніла іншых сілавікоў?
— Думаў, шмат думаў, але адказу, як дапамагчы, для сябе не знайшоў. Развівалася ўсё вельмі вяла і павольна. Шмат афіцэраў запісвала відэа і рабіла допісы аб тым, што звальняюцца і не падтрымліваюць дзеянні ўлады — вынік нулявы. Я разумеў, што я далёка не генерал і мае адкрытыя дзеянні ніяк не паўплываюць на развіццё падзей. Наадварот, страчу маіх падначаленых, якія поўнасцю падтрымлівалі мае погляды.
— Існуе, мабыць два галоўныя міфы пра разгоны. Першы — што было шмат расійскіх вайскоўцаў. Другі — што сілавікоў накачвалі наркотыкамі. Што вы думаеце на гэты конт?
— Мне складана сказаць дакладна. 9 жніўня мы працавалі разам з АМАПам. І вось калі на правым флангу ў мяне стаяў АМАП, там выйшаў камандзір і сказаў: «Мы павінны іх забіваць. Бо ці мы іх, ці яны нас». А насупраць іх стаялі нейкія бабуля з дзядулем, а яшчэ праз сто метраў асноўны натоўп. Але людзі не выглядалі як тыя, хто хоча забіваць. Я тады адчуў агрэсію да яго, падумаў: «Як ты, беларус, можаш так ставіцца да свайго ж народа, каму ты служыш?!». Таму я чамусьці для сябе вызначыў, што гэта расіянін.
Пазней я трохі аналізаваў гэту тэму. Чуў, што ў Маладзечне гатэль у тыя дні жніўня быў цалкам забіты расіянамі. Глядзеў некаторыя чат-рулеткі, дзе расійскія вайскоўцы сцвярджалі, ці што прыязджалі ў 2020, ці гатовыя былі прыехаць.
Але галоўны аргумент за гэту тэорыю — мне падаецца, усіх сілавікоў Беларусі не хапіла б, каб перакрыць цалкам Мінск. Не кажу нават пра іншыя гарады. Таму я ўпэўнены, расіяне так ці інакш дапамагалі.
Пра наркотыкі — асабіста я гэтага ніколі не бачыў. Але прыкладна ў сярэдзіне жніўня мяне не было на працы — я тады ажаніўся. Маіх афіцэраў адправілі выконваць задачы разам з АМАПам. І вось калі я вярнуўся ў воінскую часць, да мяне падышоў адзін з падначаленых і сказаў: «Таварыш старшы лейтэнант, мы бачылі, што амапаўцы нешта ўжываюць». Я спытаў, што дакладна, і пачуў: «Адзін нюхаў, другі глытаў нейкія таблеткі, трэці за губу штосьці кідаў». Але сам я сведкам не быў, таму не магу пацвердзіць ці абвергнуць.
Фота з асабістага архіву Максіма
— Вы ажаніліся ў жніўні 2020. А як вашая жонка ставілася да вашай працы?
— Кепска. Навіны ў першыя дні яна глядзела толькі па тэлебачанні, бо інтэрнэту не было. Памятаю, што 11 жніўня яна патэлефанавала мне і спытала: «Што адбываецца?». Я адмовіўся гэта абмяркоўваць па тэлефоне. Але калі мы нарэшце сустрэліся, яна казала, што ёй шкада людзей, пыталася, як мы можам іх разганяць.
— Ці праўда, што ў беларускім войску шмат хто марыць аб аб’яднанні з Расіяй?
— Так, на жаль. Вялікая праблема ў тым, што шмат беларускіх вайскоўцаў вучыліся ў Расіі. Менавіта таму ў арміі столькі рускамірцаў, якія кажуць, што ўкраінцы — нацысты, а расіяне — нашы браты.
— Як вы лічыце, ці магчымы ўдзел беларускай арміі ў вайне ва Украіне?
— Гэта залежыць ад сітуацыі на фронце. Лічу, што беларусаў адправяць ваяваць тады, калі ў Украіны будзе каласальны поспех. Мне падаецца, што ў гэтым выпадку Беларусь адразу ўступіць, бо не будзе іншага выбару.
— І гэты загад будзе выкананы?
— Мне цяжка сказаць, бо я ўжо 4 гады не жыву ў тых умовах. Ведаю, што зараз прапаганда актыўна працуе. Сапраўды ў людзей мала доступу для альтэрнатыўнай інфармацыі. Калі мне пішуць афіцэры, якія займаюць нейтральную пазіцыю, я пытаюся: «Вы чулі што-небудзь пра Беларускі добраахвотніцкі корпус? А пра спецпадраздзяленне «Атам»? А колькі беларусаў ваюе зараз на баку Украіны?». І яны такія: «Не, не чулі». Добра, што хоць пра полк Каліноўскага ведаюць. Таму мне складана нешта прагназаваць.
— Чым вы займаецеся ў Польшчы?
— Цяпер займаюся фарміраваннем свайго стралковага клубу. Да гэтага быў галоўным інструктарам у «Белполе», сфарміраваў спецпадраздзяленне «Атам» — выязджаў ва Украіну, прабыў там прыкладна 4 месяцы.
Зрабіць стралковую школу даволі складаная справа, бо ЦРУ ці нейкія замежныя спецслужбы мне не дапамагаюць, а Еўрапарламент грошы не дае. Усё за ўласныя грошы. Здаў ужо шмат экзаменаў, з’яўляюся ліцэнзаваным інструктарам па стральбе, а таксама афіцыйным польскім спартоўцам па стральбе. Плюс прыйшлося прайсці шмат псіхалагічных тэстаў. Занёс ужо ўсе неабходныя дакументы і чакаю дазвол.
Атрымаў шмат прапаноў ад розных еўрапейскіх ахоўных прадпрыемстваў, каб я прыйшоў да іх на працу інструктарам. Але я вырашыў засяродзіцца на сваім праекце. Мая галоўная задача — каб большасць беларусаў замежжа ўмелі трымаць зброю.
— Праўда, што былыя аднакурснікі просяць вас знайсці працу ў Еўропе?
— Так, і шмат. Самае смешнае, што пішуць у асноўным тыя, хто мяне найбольш актыўна абражаў у розных чатах, калі я звольніўся — мне ж даслалі скрыншоты. Яны раней крычалі: «Мы за Лукашэнку! Пойдзем у АМАП, будзем там працаваць і развівацца!». А зараз пішуць мне: «Дапамажы знайсці працу ў Еўропе». Добра, што пакуль грошай не просяць — але б я не здзівіўся, каб папрасілі заплаціць за візу ці нешта яшчэ.
Фота з асабістага архіву Максіма
— Вы зараз вырашылі балаціравацца ў Каардынацыйную раду. Чаму?
— Па-першае, я бачу ў гэтым сваё развіццё. Па-другое, у мяне ёсць праграма, якую я хачу рэалізаваць. Гэта праграма Дамініка Іераніма Радзівіла для вышэйшых ваенных і паліцэйскіх устаноў. Хачу, каб у нас былі нацыянальнаарыентаваныя беларусацантрычныя афіцэры. Мне баліць гэта тэма. Я разумею, што лукашэнкаўская ўлада трымаецца толькі на нашым страху, таму мы павінны стаць сілай, каб у будучыні вярнуць сваю Беларусь.
— Нядаўна Следчы камітэт паведаміў, што распачаў крымінальныя справы супраць усіх 257 чалавек, які балаціруюцца ў Каардынацыйную раду. Ці спужала вас гэтая навіна?
— Для мяне ўсе гэтыя навіны выглядаюць камічна і агідна. Нават ужо агрэсію яны перасталі выклікаць.
Фота з асабістага архіву Максіма
— Што бы вы зараз хацелі сказаць сваім былым аднавайскоўцам, якія да гэтага часу застаюцца ў арміі?
— Хлопцы, заставайцеся на сваіх месцах. Тут трэба адштурхоўвацца ад таго, што ў кожнага свой лёс. Ёсць людзі, якія не парушалі закон у 2020 — я з імі ў добрых адносінах, яны даюць мне інфармацыю і актыўна супрацоўнічаюць з дэмакратычнымі сіламі. Хочацца, каб яны працягвалі заставацца сабою і рабіць тое, што зараз робяць. Асабліва ад мяне ім пашана. Ну а тыя, хто запэцкаўся крывёй, усё роўна ўжо не адмыюцца.
Чытайце таксама:
«Усе сродкі апраўданыя, калі хочам захаваць дом». Былы супрацоўнік калоніі ідзе ў палітыку
