Uviesnu Kamisija pa radyjo i telebačańni Litvy pastanaviła zabaranić na try miesiacy viaščańnie rasijskaha telekanała «NTV Mir».
Pryčynaju staŭ pakazany dakumientalny film Alaksandra Sładkova «Prysudžanyja: kapkan dla hrupy «Alfa».
U filmie pravodzilisia paraleli miž padziejami na kijeŭskim Majdanie i kala vilenskaj televiežy ŭ 1991. Amierykanskaja vyviedka, davodziać aŭtary filma, spłanavała dźvie adnolkavyja apieracyi, i ŭsie achviary byli zabityja snajpierami, jakija dziejničali pad kiraŭnictvam lidaraŭ apazicyi.
Hałoŭnaja ideja filma — «Pravy siektar» u Kijevie stralaŭ pa svaich dziela pravakacyi, a apisańnie padziej kala vilenskaj televiežy było ŭ filmie nibyta ŭ davažku.
Choć bolšaja pałova stužki jakraz była pryśviečanaja Vilni-1991. Tam było 14 zabitych i 600 paranienych, pry hetym, u adroźnieńnie ad kijeŭskich padziejaŭ, nie zastałosia videadakumientaŭ, pa jakich było b bačna, chto i adkul stralaŭ. Dahetul nieviadomyja akaličnaści hibieli bolšaści achviaraŭ. Heta z samaha pačatku stvarała hlebu dla chłuśni.
Adrazu paśla trahiedyi partyjnyja dziejačy i tyja, chto kamandavaŭ apieracyjaj — pieršy sakratar Kampartyi Litvy Burakiavičus, sakratar pa ideałohii CK KPŁ Jermałavičus, kamandujučy vilenskim harnizonam Uschopčyk i redaktarka haziety «Litva Savieckaja» Juonienie, — zvalili ŭsiu vinu na abaroncaŭ telecentra: maŭlaŭ, u ich tam i zbroja była, i kaktejli Mołatava…
Łareta, zabitaja tankam
Bolej ci mieniej byli viadomyja akaličnaści hibieli tolki 23-hadovaj Łarety Asanavičucie, adzinaj žančyny z achviaraŭ šturmu.
Dziaŭčyna, pachavanaja ŭ šlubnym ubory, stała ŭ niezaležnaj Litvie simvałam mirnaj baraćby litoŭskaha naroda z savieckim tatalitarnym režymam, jak i kovienski student Romas Kałanta, jaki spaliŭ siabie ŭ znak pratestu suprać rusifikacyi i savieckaj akupacyi Litvy. Imiem Asanavičucie nazvanaja vulica ŭ Vilni, jaje imia i fota iduć zaŭsiody pieršymi ŭ śpisach achviar «Studzieńskich padziej». U adroźnieńnie ad inšych zahinułych, Asanavičucie paśla atrymańnia traŭmaŭ la telecentra doŭhi čas znachodziłasia ŭ prytomnaści (i, vierahodna, vyžyła b, kab nie aŭrał, jaki panavaŭ u chirurhičnym adździaleńni vilenskaha «Čyrvonaha Kryža» paśla «naviadzieńnia kanstytucyjnaha paradku» — 600 paranienych za noč), adkazvała na pytańni, što zadakumientavana na videazapisach.
Pavodle viersii paŭstancaŭ, jakaja ciapier źjaŭlajecca aficyjna pryniataj u Litvie, Asanavičucie na momant atrymańnia traŭmaŭ była ŭžo pa-za ačapleńniem, jak i inšyja žančyny i dzieci, jakija vyjšli za łancuh abaroncaŭ viežy i prosta stajali i skandavali łozunhi, zaminajučy tankam padjechać da ačapleńnia (adpaviedna, nie mahła źjaŭlacca kambatantam, navat kali pryniać viersiju Uschopčyka i inšych, što chtości tam akazvaŭ uzbrojeny supraciŭ).
Tank prycisnuŭ jaje bortam, a zatym praciahnuŭ uzdoŭž aharodžy.
U vyniku dziaŭčyna atrymała pierałom kryža i kostak taza, razryvy skury i ciahlic, množnyja krovaźlićci ŭ tazavaj vobłaści i čeraŭnaj paražninie, razryŭ łonnaha zraščeńnia i brušyny… Jana była dastaŭlenaja ŭ balnicu ŭ prytomnaści, była zdolnaja nazvać svajo imia i adras, pytałasia ŭ daktaroŭ, ci zmoža mieć dziaciej paśla takich traŭmaŭ. Toj ža nočču była praapieravanaja, a rana rankam pamierła ad unutranaha krovaźlićcia.
Paškoždańni, charakternyja dla trapleńnia pad ciažki transpartny srodak, taksama mielisia ŭ traich zahinułych: Jankaŭskasa, Kavalukasa i Šymulonisa. Adnak členy Kamiteta nacyjanalnaha vyratavańnia — niekanstytucyjnaha orhana ŭłady, jaki sprabavali stvaryć prychilniki zachavańnia Litvy ŭ składzie SSSR — ź pieršaha dnia śćviardžali, što pad tank trapiła adna Asanavičucie.
«Pradali trup dački za butelku»
Spačatku była prydumanaja zusim brydkaja viersija: maŭlaŭ, Asanavičucie była ź siamji ałkaholikaŭ, pamierła ź pierapoju, baćki jaje cieła padkłali pad traktar i ŭ źniaviečanym vyhladzie padkinuli da telecentra, atrymaŭšy za heta hrošy na harełku ad lidara partyi «Sajudzis» Łandśbierhisa. Tym časam z charaktarystyk viadoma, što Asanavičucie naohuł nie piła i na šviejnaj fabrycy, dzie pracavała, udzielničała ŭ hurtku mastackaj samadziejnaści «Dainavos», ź jakim abjeździła paŭSSSR. Baćki jaje žyvyja i ciapier, maci, Stasiu, časta pakazvajuć pa telebačańni, i jana nie stvaraje ŭražańnia ałkahalički.
Zahinułaha Jankaŭskasa taksama vystaŭlali ałkaholikam, jaki stajaŭ na ŭliku ŭ narkadyspansiery. Raskazvali, što jon trapiŭ pobač z televiežaj pad mašynu, u pjanym vyhladzie pierabiahajučy darohu.
Absurdnaść viersii pra pjanstva Asanavičucie vymusiła prapahandystaŭ źmianić jaje. Pavodle novaj viersii, Łareta ŭ mašynie chutkaj dapamohi kazała šafioru, što jaje šturchnuli pad tank niejkija ludzi, jakich jana viedała. Hetuju viersiju ahučyła, što cikava, adno ź pieršych rasijskich niezaležnych vydańniaŭ «Kommiersant'». Źjavilisia padrabiaznaści: byccam Uschopčyk papiaredžvaŭ u miehafon, kab ludzi adyšli ad aharodžy, bo tanki iduć uślapuju, a Asanavičucie i jaje siabroŭka siadzieli na aharodžy i nie pasłuchalisia. Paśla tank začapiŭsia za płot, i abiedźvie ŭpali prosta pad husienicy. Tolki pavodle toj siabroŭki, Tručylaŭskajcie, dziaŭčaty nie siadzieli, a stajali kala płota. A tank, prycisnuŭšy ich, zdaŭ nazad. Niby śpiecyjalna časaŭ pa płocie, kab skalečyć.
Nie toj kalibr
Što da achviaraŭ z ahniastrelnymi ranieńniami, dyk Uschopčyk i ciapier adstojvaje viersiju, što trupy źvieźli ŭ balnicu z usioj Litvy, a tam užo stralali ŭ miortvych. Druhaja viersija była raspracavanaja paralelna: pakolki ŭvachodnyja adtuliny kulaŭ nakiravanyja źvierchu ŭniz, u abaroncaŭ stralali svaje ž z telecentra. Bolš łahičnaje tłumačeńnie ŭ tym, što kuli rykašecili ad bryla budynka i traplali ŭ cyvilnych asobaŭ, jakija stajali ŭ ačapleńni.
U filmie Sładkova — taksama kamiteckaja łohika. Kali na fota samyja pieršyja bajcy litoŭskich siłavych strukturaŭ uzbrojenyja vintoŭkami Mosina 1930ch hadoŭ vypusku — značyć, ź ich i stralali snajpiery, jakija pracavali pad kiraŭnictvam amierykanskich śpiecsłužbaŭ. Nu, usio ž, Amieryka nie takaja biednaja kraina, kab nie zabiaśpiečyć snajpieraŭ zbrojaj. Dyj u 91m razvał Savieckaj Armii dasiahnuŭ takich pamieraŭ, što možna było i tank na butelku abmianiać, nie toje što snajpierskuju vintoŭku.
Ale hałoŭnaje — u łahičnych niestykoŭkach, jakija ŭźnikajuć u filmie.
Žurnalist Sładkoŭ pierakonvaje, što zahinuły bajec «Alfy», lejtenant Šackich, byŭ zabity ŭ śpinu abaroncami televiežy, a nie svaimi ž, jak dakazała śledstva niezaležnaj Litvy. Maŭlaŭ, svaje zabić nie mahli: Šackich išoŭ zamykajučym. Pry hetym nie asprečvajucca vyniki miedycynskaj ekśpiertyzy, pavodle jakoj Šackich zabili z AK47, a nie z mosinskaj trochliniejki. Šerah śviedkaŭ kazali, što ŭ abaroncaŭ viežy taksama byli aŭtamaty Kałašnikava. Mnohija śćviardžali, što bačyli trasy ad kul z dachaŭ damoŭ nasuprać viežy, ale nivodzin nie kazaŭ pra streły z samoj viežy. Były supracoŭnik 6ha adździeła MUS LitSSR Šulcas skazaŭ na sudzie, što apieratyŭniki mieli prava prachodzić u kvatery cyvilnych asobaŭ i zajmać pazicyi na bałkonach — dla apieratyŭnaj zdymki. Moža, jany i stralali?
Iznoŭ ža: kali ŭ abaroncaŭ viežy byli «kałašy», navošta karystacca dla pravakacyjnych metaŭ vintoŭkami Mosina? Čamu Šackich zabili z AK47, a astatnich — z trochliniejek? Kali b stajała meta zabić kankretnuju asobu, tut «mosinka» budzie lepiej za aŭtamat Kałašnikava. Ale, pavodle filma, stajała zadača dakazać kryvavaść režymu i spravakavać ruski pahrom i ahresiju suprać savieckich vajskoŭcaŭ.
Uzvažanaść «Sajudzisa»
Adnak i Łandśbierhis, i inšyja kiraŭniki «Sajudzisa» razumieli, što savieckaje vojska ŭsio roŭna nievymierna macniejšaje za tahačasnyja litoŭskija siłavyja struktury, i naŭrad ci jany chacieli, kab scenar z etničnymi pahromami pryvioŭ da paŭtareńnia «čornaha studzienia», jaki byŭ u Baku ŭ 1990. Pahromaŭ u Litvie nie było ni paśla šturmu televiežy, ni paśla Miednickaj mytni, raźvitańnie z SSSR adbyłosia mirna: prosta źjechali bieź lišnich emocyj tyja, chto pryncypova nie moh admovicca ad taho, što «ich adries nie dom i nie ulica».
Kiraŭnictva «Sajudzisa» jak mahło paźbiahała ŭdziełu ŭ zanadta radykalnych akcyjach pratestu. Pa telebačańni sapraŭdy było šmat nacyjanalistyčnych łozunhaŭ, ale jano nie zaklikała litoŭcaŭ rezać «ruskich akupantaŭ».
Pierad litoŭskimi nacyjanalistami stajała pytańnie adnaŭleńnia niezaležnaści, a nie etničnaj čystki. Kali b amierykanskaja raźviedka chacieła ruski pahrom — spravakavali b, naiŭna dumać, što ŭ ich nie miełasia vychadaŭ na kryminalnyja hrupoŭki («chiebry») taho času, jakija składalisia z etničnych litoŭcaŭ.
Sładkoŭ u svaim filmie namahaŭsia dakazać, što Łandśbierhis i kiraŭniki siłavych struktur Litvy ŭčynili vajskovaje złačynstva: vystavili biazzbrojnych ludziej na abaronu televiežy. Aŭtar faktyčna pryznaŭ, što mieła miesca vajskovaja apieracyja, a nie padtrymka kanstytucyjnaha ci jašče tam jakoha paradku, a vieža była abjektam niepryjaciela. Pakolki Litva na toj momant aficyjna znachodziłasia ŭ składzie SSSR, vychodzić, što Uschopčyk, hrupa «Alfa» i Kamitet nacyjanalnaha vyratavańnia vajavali z ułasnym narodam. Što na samaj spravie i było. I, adpaviedna, Litva spraviadliva patrabuje ad Biełarusi vydačy vajskovych złačyncaŭ.
Kamientary