Novym hościem Aleksijevič staŭ režysior Arcius Biertran — pra što jon havaryŭ u Minsku
«Mova mastaka značna vyšejšaja i daskanalejšaja, čym mova palityka», — pierakanany čarhovy hość intelektualnaha klubu nobeleŭskaj laŭreatki Śviatłany Aleksijevič Jan Arcius-Bertran, vydatny francuski dakumentalist i fatohraf, kavaler ordena Hanarovaha lehijonu i ŭładalnik mnostva inšych uznaharod. Jahony vystup adbyŭsia ŭviečary 1 červienia ŭ Miensku.
U 21 hod jon zachapiŭsia «pavietranaj» fatahrafijaj ź viertalota, pavietranaha šara, staŭ surjozna zajmacca aerafotazdymkaj roznych abjektaŭ. U 1995 hodzie pad patranatam ekalahičnaha navukovaha adździełu UNESCO Arcius-Bertran uziaŭsia za hrandyjozny prajekt — stvareńnie navukovaha banku dadzienych zdymak planety z vyšyni.
Try hady režyser źbiraŭ realnyja historyi 2000 žančyn i mužčyn z 60 krainaŭ, jakija emacyjna havorać na temy, jakija abjadnoŭvajuć usich ludziej planety: baraćba ź biednaściu, vojny, hamafobija, kachańnie, śmierć, ščaście. I stvaryŭ film «Human» («Čałaviek»). Ciapier spadar Bertran pracuje nad novym prajektam — «Woman» («Žančyna»).
Aleksijevič: «Heta niemahčyma słuchać biaź śloz»
«Heta maja samaja lubimaja piśmieńnica», — skazaŭ režyser, uvajšoŭšy ŭ zalu i pacałavaŭšy ruku Śviatłanie Aleksijevič.
«Ja adčuła soram, što nia viedaju francuskaj, bo mnie vielmi chaciełasia havaryć ź im na adnoj movie. My paznajomilisia ź im šmat hadoŭ tamu. Meśje Bertran skazaŭ, što jon zrabiŭ niekalki filmaŭ i jahonaja praca ŭ niečym padobnaja na maju: jon razmaŭlaje ź ludźmi. I što ŭ jaho bryhady pracujuć u roznych krainach. Ja pamiataju, što my navat krychu paspračalisia. Ja skazała: «Chiba heta mahčyma, kab chtości zamiest ciabie pytaŭsia ŭ ludziej?» I kali ja ŭbačyła pieršyja kadry filma, ja była ŭzrušanaja: voś hety karavan, jaki idzie — heta takaja fantastyčnaja metafara! A potym ja znajšła tam dokaz taho, što, napeŭna, i jon čuje, i ja čuju: što «ŭ mianie vielmi pryhoža havorać ludzi, takoha nia moža być», maŭlaŭ, ja ich pierapisvaju. A potym, kali ja hladzieła filmy Bertrana, ja była ŭzrušanaja: maleńkija-maleńkija ludzi, jakija vyłaziać ź niejkich anuč, ź niejkaj zvałki, Boža, jak jany havorać pra kachańnie, jak jany havorać pra žyćcio! Užo nakolki ja zahartavany čałaviek, ale heta niemahčyma słuchać biaź śloz, heta asablivaje praniknieńnie ŭhłyb čałaviečaha žyćcia. Heta dokaz taho, što ŭ kožnaha z nas jość niejki boskaja zaduma», — pradstaviła nobeleŭskaja laŭreatka hościa svajho intelektualnaha klubu.
10 razvažańniaŭ Bertrana pra palityku, ekalohiju, prablemy ŭciekačoŭ i teraryzmu, vehietaryjanstva, tvorčaść, žančyn, misiju čałavieka na Ziamli
«Ja pamianiaŭ navuku na fatahrafiju, jakaja dazvalaje zrazumieć śviet pa-inšamu»
«Džejn Hodu — žančyna z Anhlii, jakaja vyvučała šympanze, i jana dała im imiony. Jana pieršaja, chto pakazaŭ vielmi blizkija adnosiny pamiž žyviołami i ludźmi. Heta moj kumir. Joj 85 hadoŭ, ale jana praciahvaje jeździć pa ŭsim śviecie i havaryć pra ekalohiju i pra toje, što adbyvajecca. Heta pieršaja žančyna, jakaja tak blizka padyšła da žyviołaŭ i dała inšym zrazumieć, nakolki my padobnyja i źjaŭlajemsia častkaj adnaho cełaha.
Ja sa svajoj žonkaj En pajechaŭ žyć u Kieniju, tam ja napisaŭ doktarskuju pracu pra lvoŭ. Kožny dzień my nazirali za adnoj siamjoj lvoŭ, jakuju ja zdymaŭ. Takim čynam ja adkryŭ dla siabie fatahrafiju, jakaja dazvalaje nam zrazumieć śviet pa-inšamu. Heta było dapaŭnieńnie da majoj doktarskaj pracy.
A potym ja pačaŭ vazić turystaŭ u Kieniju. I pastupova ja zaŭvažyŭ, nakolki śviet vyhladaje pa-inšamu z vyšyni ptušynaha palotu, nakolki cikavy i važny hety pohlad na śviet. Kali viarnuŭsia ŭ Francyju, vyrašyŭ stać fatohrafam, a nie zajmacca navukaj dalej. I ciaham 10 hadoŭ ja fakusavaŭsia na temie ŭzajemaadnosinaŭ pamiž ludźmi i žyviołami».
«Kali ja zdymaju planetu, ja starajusia pakazać, jak čałaviek upłyvaje na Ziamlu»
«U 1992 hodzie adbyłasia faktyčna pieršaja mižnarodnaja kanferencyja pa ekalohii (ciapier jany pravodziacca štohod). Ja tady vyrašyŭ ablacieć uvieś śviet i źniać jaho ź viertalota — i kožnaj fatahrafijaj ja chacieŭ pakazać pryhažość śvietu, a taksama pakazać toj upłyŭ, jaki akazvaje čałaviek na navakolnaje asiarodździe. Bolš za pałovu karałaŭ śvietu vymierła praz hlabalnaje paciapleńnie… Fatazdymki, źniatyja ź viertalota, vielmi padobnyja da taho, što bačym u mikraskop.
Kali ja zdymaju planetu, ja starajusia pakazać, jak my ŭpłyvajem na Ziamlu. Naprykład, na pačatku XX stahodździa na ziamli było 20 miljonaŭ słanoŭ, a ciapier zastałosia 350 tysiač. Kožnyja 20 chvilin u Afrycy zabivajuć słana — faktyčna vajskovaj zbrojaj, i nia dziela taho, kab ich jeści, nia dziela miasa, a kab pradać biŭni kitajcam. I, na žal, navukoŭcy kažuć, što nia ŭdasca paźbiehnuć źniščeńnia słanoŭ. Nas 7 miljardaŭ 400 miljonaŭ. I my nie pakidajem nijakaha miesca dla dzikich žyviołaŭ.
Kali ja fatahrafavaŭ ružovych flaminha, ich było 800 tysiač, ciapier ich 200 tysiač. Usie ružy, jakija kuplajecie zimoj, — z Afryki (Kienii, Etyjopii albo jašče z Čyli). Štodnia ŭ Amsterdam prylatajuć dziasiatki samalotaŭ z Afryki, i taja «chimija», jakoj nadajuć koler kvietkam, pryvodzić da taho, što ružovyja flaminha vymirajuć.
U 2000 hodzie vyjšła maja kniha fota, zroblenych z vyšyni ptušynaha palotu, jakaja mieła šalony pośpiech — mahčyma, tamu, što my prydumali dastupnyja ŭsim vuličnyja vystavy. Mnie chaciełasia pakazać svaje fatazdymki biaspłatna dla ŭsich, i my rabili takija vystavy pa ŭsim śviecie».
«Kali ja rabiŭ fota, mnie nie chapała hałasoŭ ludziej. Tak źjaviŭsia film «Čałaviek»
«My paznajomiŭsia ź Lukam Besonam i vyrašyli zrabić pieršy film — «Dom», jaki atrymaŭsia vielmi paśpiachovym. Ale, kali ja rabiŭ hetyja fota, zdymaŭ ź viertalota, mnie nie chapała hałasoŭ ludziej — mnie chaciełasia pačuć, što ŭ ich u sercach.
Papraŭdzie ideja majho filmu «Čałaviek» pryjšła ŭ hałavu paśla naviedvańnia adnoj vioski, kali ŭ nas złamaŭsia viertalot. Ja try dni pravioŭ u vioscy, i mnie zachaciełasia pačuć historyi žycharoŭ. U 2000 hodzie ja sabraŭ kamandu, jakaja jeździła pa śviecie i źbirała historyi, zdymała ludziej i pryrodu. I historyi, što my sabrali, akazalisia ŭ 100 razoŭ macniejšyja za toje, što ja rabiŭ raniej. Kožnaja historyja robić ciabie lepiej, kožnaja historyja ŭnikalnaja. Mnie chaciełasia zrazumieć, ci ŭsie my marym pra kachańnie, prahniem svabody, pryznańnia.
My naviedali 65 krainaŭ, zdymali ludziej i pryrodu. Chacieli paznajomicca z tymi, z kim razmaŭlajem, i z tymi, pra kaho nikoli nie havorym. Treba było zdymać vielmi šmat, kab znajści cikavyja historyi. U filmie «Čałaviek» my vykarystali adno interviju z tysiačy. I 8 tysiač hadzin vykłali ŭ internet — toje, što nie ŭvajšło ŭ film.
Tut tolki siła słovaŭ — u filmie niama kamentaroŭ, tolki słovy ludziej. Vajna, kachańnie, homaseksualizm, emihracyja… Kali my słuchali interviju, my płakali».
«Prysłuchoŭvajučysia da žančyn, my zrazumiejem i zmožam źmianić hety śviet»
«Kali vyjšaŭ film «Čałaviek», my šmat dumali, jaki ž film budzie nastupnym. I vyrašyli pryśviacić naš nastupny film žančynam. Kali my zdymali interviju dla filmu «Čałaviek», pierakanalisia, nakolki žanočy pohlad na śviet adroźnivajecca ad mužčynskaha. My adčuvali, nakolki žančyny byli hatovy skazać, što nabaleła, jany hatovyja padzialicca hetym. My vierym, što, prysłuchoŭvajučysia da žančyn, my zrazumiejem hety śviet.
Siarod samych biednych ludziej u śviecie 70% — žančyny. 90% svajho zarobku žančyny addajuć svajoj siamji, mužčyny ž tolki 30%. Kožnaja treciaja žančyna cierpić hvałt. Siarod nieadukavanych ludziej — 900 miljonaŭ žančyn, dźvie traciny. Ale 10% prezydentaŭ krainaŭ — žančyny.
Ja da taho, jak pačaŭ pracavać nad novym filmam, nie asensoŭvaŭ, jak ciažka być žančynaj u hetym mužčynskim śviecie.
I dziakujučy tamu, što my ŭžo źniali sotni interviju pa ŭsim śviecie, heta całkam źmianiła majo staŭleńnie da majoj maci, da majoj žonki. Kali ja mahu źmianicca, moža, i inšyja taksama zmohuć?
Tak što naš novy film — pra žančyn. I my taksama chočam zdymać u Biełarusi. Tak što padkazvajcie, chto moža stać našymi hierainiami, jakija nam dapamohuć».
«Nam vykładajuć vyklučna daty vojnaŭ, byccam heta hałoŭnaje ŭ historyi»
«Heta mohiłki vajskovych samalotaŭ — źniščalnikaŭ u Aryzonie. Ź ich niekali źniščalniki lacieli bambavać Vijetnam.
1 tysiača 600 młrd dalaraŭ tracicca štohod na vajskovyja ŭzbrajeńni — možna było b 100 razoŭ źniščyć usich biednych na planecie.
Usie asnoŭnyja daty, jakija zastajucca ŭ historyi, źviazanyja z vojnami. Čamuści nam vykładajuć vyklučna daty vojnaŭ — byccam heta hałoŭnaje ŭ historyi. Čamuści zła zastajecca bolš u historyi. Tyja hrošy, jakija my tracim na vajnu, dla mianie vialikaje pytańnie. Ja niadaŭna byŭ u Italii, i tam była kanferencyja, dzie vystupiŭ adzin z samych bahatych ludziej planety, jaki vałodaje vieličeznymi fondami. I jon pytajecca: čamu AAN nie zabaronić vajnu? Ja słuchaŭ i dumaŭ: pra heta možna tolki maryć…»
«Toje, što ciapier adbyvajecca z uciekačami — heta tolki pačatak»
Biezumoŭna, tema ŭciekačoŭ dla mianie — adna z centralnych, uličvajučy prablemy, ź jakimi Eŭropa sutyknułasia siońnia.
Samy vialiki lahier uciekačoŭ u śviecie znachodzicca ŭ Kienii na miažy z Samali — tam znachodzicca 470 tysiač čałaviek.
Toje, što ciapier adbyvajecca z uciekačami — heta tolki pačatak, sytuacyja budzie ŭskładniacca. I heta treba razumieć. Tamu što ŭ hetych ludziej niama inšaha vybaru, akramia taho, kab pryjechać da nas. Kali vy žyviacie ŭ krainie, dzie niama demakratyi, dzie niama pracy, niama narmalnaj medycyny, niama adukacyi, a ŭ internecie vy bačycie žyćcio inšaje, vy bačycie raj… Ja dumaju, ja taksama b zrabiŭ usio, kab trapić u hety raj…
Ja žyvu ŭ šostaj pavodle bahaćcia i dabrabytu krainie (choć francuzy lubiać skardzicca), i ja razumieju, što treba vučycca dzialicca«.
«U nas tyja palityki, jakich my zasłužyli»
«Mianie časta pytajucca, čamu ja nie zajmajusia palitykaj. Mnie zdajecca, ja na heta nia zdolny. Ja nasamreč nia vielmi cikaŭlusia palitykaj. Ja dumaju, što ŭ nas tyja palityki, jakich my zasłužyli. My žyviom u demakratyi — prynamsi, u majoj krainie. Kali ja rablu svaje filmy, kažuć, što ja zajmajusia palitykaj. Ale, mabyć, pa-svojmu. Niedastatkova być dobrym fatohrafam i režyseram, kab być palitykam. Ale dla mianie film «Čałaviek» — palityčny film.
My havorym pra ŭciekačoŭ, my havorym pra hamafobiju, my havorym pra vojny, jakija my nia možam spynić. My nie dajom adkazaŭ na hetyja pytańni, čamu my nia možam hetaha spynić. Ale mnie zdajecca, moj film daje ludziam žadańnie bolš lubić adno adnaho i štości rabić.
Viadoma, my robim kino ŭ pieršuju čarhu dla siabie. Mnie heta cikava. Ja vielmi lublu toje, što rablu. I heta takaja ŭdača — mieć mahčymaść rabić toje, što ja lublu! Mnie zdajecca, što mova mastaka značna vyšejšaja i daskanalejšaja, čym mova palityka. Mastak bačyć śviet z kosmasu — i heta cud».
«Musulmanski śviet taksama pakutuje, i dosyć doŭha my nie davali jamu dastatkovaj uvahi»
Mnie dumajecca, što ŭsie ludzi adnolkavyja. Usio adnolkavaje siońnia — aeraporty, kramy, moładź apranutaja adnolkava, hulaje ŭ tyja ž samyja hulni, u ich adnolkavyja telefony… Mnie zdajecca, što ŭsio stanovicca vielmi adnolkavym.
Ale, z druhoha boku, kali my havorym pra terarystyčnyja ataki ŭ Francyi, treba kazać pra musulmanski śviet, jaki taksama pakutuje i jakomu my dosyć doŭha nie davali dastatkovaj uvahi. Źjaviłasia nadta vialikaja roźnica pamiž vielmi bahatymi i vielmi biednymi. I, viadoma ž, vialikija relihijnyja prablemy. U vyniku, kali vy zadumvajeciesia pra tyja ž terarystyčnyja ataki ŭ Francyi, jany tyčacca małoj kolkaści ludziej. Terarystaŭ niašmat: 100—200 čałaviek, jakija hatovyja pamierci, ale jany mohuć destabilizavać krainu z 50 miljonami čałaviek. Chto moh heta pradbačyć?
«Asnoŭnyja katastrofy buduć źviazanyja z ekalohijaj»
Kali ja naradziŭsia, na ziamli žyło 2 miljardy čałaviek. Tolki za majo žyćcio nasielnictva planety pavialičyłasia bolš jak u 3 razy. I što b my ni kazali, my žyviom u śviecie, dzie mienš kanfliktaŭ, mienš vojnaŭ, čym raniej.
Nasamreč asnoŭnyja katastrofy, jakija nastupiać, buduć źviazanyja mienavita z ekalohijaj. Ja bajusia taho, što adbudziecca. Ale my nia chočam heta razumieć, my žyviom u admaŭleńni. I hlabalnaje paciapleńnie, pra jakoje nibyta ŭžo ŭsie viedajuć, ale nie staviacca surjozna, pryviadzie nas u śviet, jakoha my nia viedajem. I ja hetaha bajusia, što ničoha nia možam zrabić. U zaŭtrašnim śviecie budzie našmat bolš cyklonaŭ, ale my nia viedajem, jak z hetym zmahacca.
Ja tolki što pračytaŭ knihu «Sakretnaje žyćcio drevaŭ», u jakoj raspaviadajecca pra toje, jak drevy pamiž saboj razmaŭlajuć. Ja ŭžo nie zmahu vysiekčy dreva, jak raniej. Mienavita tamu ja staŭ vehietaryjancam. Dla mianie jość vielmi vialiki razryŭ etyčny — śmiarotnaje pakarańnie ŭ mnohich krainach zabaranili, a žyviołaŭ čamuści my źniščajem. My ich kožny dzień zabivajem, nie zadumvajučysia. Byccam jany nie pakutujuć, byccam u ich niama nijakich pačućciaŭ…
Kali vy choć krychu chočacie dapamahčy ekalohii, treba mienš jeści miasa. Praz vytvorčaść miasa ŭ atmasferu vychodzić bolš SO2, čym jaho vydzialaje ŭvieś transpart śvietu.
Viadomy baksior Łenaks Ljuis — vehietaryjaniec; tenisist Novak Džokavič — vehan. Ja doŭha dumaŭ, jak stać vehietaryjancam. Choć ja mała jeŭ miasa, ale jeŭ, bo heta smačna… Vielmi prosta stać vehietaryjancam. Adnojčy ja pahladzieŭ film, jaki nazyvajecca «Alma» — u im niama tekstu, niama kamentaroŭ, ale vielmi prosta, praz karcinki jon usio tłumačyć, jak hadujuć žyviołaŭ.
Tych śviniej, jakija hadujuć u Biełarusi, kormiać sojaj, jakuju pryvoziać z Brazylii. Ja nie mahu hladzieć, jak žyvioła ŭ 100 kilahramaŭ vahi žyvie na 1 kvadratnym metry i nia moža navat ruchacca. Ja nie chaču być častkaj śvietu, jaki stvaraje takija rečy».
«Ja nienavidžu abyjakavaść»
«Dla mianie być siarod abyjakavych aznačaje być častkaj drennych ludziej. Ja aptymist, pa čałaviečaj pryrodzie ja chaču bačyć va ŭsich lepšaje.
Pamiataju, u Izraili my brali interviju ŭ adnoj žančyny. I jana kazała, što jana adnačasova i izrailcianka, i izrailski sałdat, jaki zabivaje palestynskaje dzicia; jana taksama žančyna, jakaja padryvaje siabie ŭ škole — «usie hetyja ludzi žyvuć va mnie».
Ukraina, Ruanda, Kambodža — kali ludzi nienavidziać adzin adnaho, pačynajuć zabivać adzin adnaho — usio heta śviedčyć: nichto nie zastrachavany… Zło jość u kožnym z nas. Ale treba rabić vybar…
U filmie čałaviek jość chłopčyk z Kinšasy, jaho vyhnali ź siamji, jon žyvie na vulicy, nia ŭmieje čytać, ličyć. My zadali chłopčyku pytańnie: «Što takoje sens žyćcia?» Jamu tolki 13 hadoŭ, i jon adkazvaje: «U Boha jość misija, i nam treba jaje znajści». Mnie vielmi padabajecca hety adkaz. Ja chaču bačyć lepšaje ŭ čałavieku. U nas u kožnaha jość misija, i jaje treba znajści.
Ja słuchaju ludziej. Mnie zdajecca, što ŭsie jany cudoŭnyja i razumnyja, i adkazy na ŭsie pytańni jość va ŭsich 7 miljardaŭ, što žyvuć na Ziamli.
Kali ludzi paśla prahladu filmu padychodziać da mianie, całujuć i kažuć: «Ja lublu ludziej krychu bolš», ja ščaślivy».
Kamientary