Na siońniašni dzień u Biełarusi jak minimum 655 čałaviek asudžanyja pa palityčnych kryminalnych spravach da abmiežavańnia voli z nakiravańniem u papraŭčuju ŭstanovu adkrytaha typu, tak zvanaj «chimii», nahadvajuć pravaabaroncy. Na jakija asablivaści pobytu na «chimii» varta raźličvać asudžanamu pavodle palityčnych artykułaŭ?
Adbyvańnie terminu na «chimii» ŭklučaje ŭ siabie abaviazkovuju pracu na dziaržaŭnym pradpryjemstvie abo ŭ inšaj ustanovie i pražyvańnie ŭ ciesnym pakoi internata. A ŭ volny čas — jašče i prahlad prapahandysckich filmaŭ i navinaŭ.
Były palitviazień Hienadź (imia źmieniena ŭ metach biaśpieki), jaki całkam adbyŭ termin u adnoj ź biełaruskich «chimij» i niadaŭna źjechaŭ z krainy, raskazaŭ «Viaśnie», jak palitviaźniaŭ nie adpuskajuć damoŭ na vychodnych i zabaraniajuć vychodzić u volny čas u horad, pra niaroŭnyja zarobki palityčnych i zvyčajnych rabočych. Taksama jon raspavioŭ, ci prymušajuć viaźniaŭ vykonvać dadatkovuju pracu, jak zavadčanie staviacca da palityčnych i kolki razoŭ na dzień treba dasyłać inśpiektaru svaju hieałakacyju.
«Varyjant uciokaŭ z chimii nie razhladaŭ»
Hienadź kaža, što adrazu byŭ nastrojeny jechać na «chimiju». Heta byŭ jaho pieršy dośvied źniavoleńnia i mužčyna nie ŭjaŭlaŭ, što jaho tam čakaje.
Varyjant uciokaŭ z «chimii» jon nie razhladaŭ, tamu što paśla abviaščeńnia prysudu jamu nie viarnuli pašpart. A abskardžańnie prysudu ŭsprymaŭ, jak marnavańnie času i adciahvańnie momantu adpraŭki na «chimiju».
«Maje dakumienty — vajenny bilet i pašpart — adrazu nakiravali pa miescy adbyvańnia pakarańnia. I ja jašče nie sustrakaŭ nivodnaha palityčnaha, jakomu b paśla apielacyi źmianili prysud».
U papraŭčaj ustanovie mužčyna čakaŭ łahodnych umovaŭ i mahčymaści samastojna rasparadžacca volnym časam.
«Ščyra kažučy, ja dumaŭ, što na «chimii» budzie značna praściej. Ja spadziavaŭsia, što prosta ŭładkujusia na pracu i spakojna budu tudy chadzić, jak usie zvyčajnyja ludzi. A ŭ volny čas chacieŭ chadzić na kursy mastackaha malavańnia. Adzin ź niepalityčnych viaźniaŭ jašče ŭ SIZA ź minułym dośviedam «chimii» raspavioŭ mnie pra tamtejšyja paradki. Što, maŭlaŭ, možna pa zajavie vychodzić na čatyry hadziny ŭ horad, niekatorych viaźniaŭ na vychodnyja adpuskajuć damoŭ da svajakoŭ. Ja dumaŭ, što ŭsio prykładna tak i budzie».
«Balić zub? Pacierpiš». Umovy na «chimii»
Hienadź kaža, što ad prymianieńnia fizičnaj siły z boku administracyi ŭstanovy ratuje toje, što jana adkrytaha typu. Zaŭsiody jość mahčymaść patelefanavać. Ale na «chimii» mužčyna adčuvaŭ na sabie maralny i psichałahičny cisk: abrazy i inšaje.
Viaźniaŭ na «chimii» adrazu staviać na prafiłaktyčny ŭlik jak «schilnych da ekstremizmu». Im zabaraniajuć vychodzić u volny čas u horad, pazbaŭlajuć roznych zaachvočvańniaŭ. Naprykład, nie adpuskajuć damoŭ na vychodnych. Pavodle praviłaŭ vyjści ŭ horad možna tolki pad nahladam supracoŭnika papraŭčaj ustanovy.
«Ale pry zapycie pajści ŭ horad tabie kažuć, što ŭ ich zaraz niama volnaha čałavieka. To bok, navat kali ty napišaš zajavu na vychad, to pa fakcie nikudy nie pojdzieš», — raspaviadaje Hienadź.
Viedajučy ab hetym mužčyna staraŭsia ničoha nie prasić u administracyi. Ale jon pryhadvaje vypadak, kali ŭ inšaha palitviaźnia mocna razbaleŭsia zub. Na prośbu advieści jaho da stamatołaha, supracoŭnik «chimii» jamu skazaŭ: «Što ty, chiba nie pacierpiš?».
Hienadź kaža, što pastajanna sutykaŭsia z padobnym staŭleńniem da palityčnych.
«Naprykład, nadyšoŭ zimovy siezon i treba kupić ciopły abutak i adzieńnie, bo nam jaho nie vydavali. U kramu taksama nie vadzili. Kazali, kab pačakaŭ. Hetaje čakańnie raściahvałasia ad niekalkich tydniaŭ da miesiaca».
Kali Hienadziu było patrebnaje ciopłaje adzieńnie, jon zamaŭlaŭ jaho ŭ svajakoŭ pa pošcie. Chacia pavodle zakona maje volny čas, kab vyjści ŭ horad u kramu.
«U adroźnieńnie ad kramy, na poštu nas vadzili rehularna kožnuju niadzielu. Tam my mahli apłacić za pražyvańnie ŭ internacie, zabrać pasyłku i inšaje».
«Dniom siadzieć na łožku nielha»
Budynak internata naležyć Departamientu vykanańnia pakarańniaŭ. U im ahulnaja kuchnia, maleńkija pakoi pa 4 i 8 čałaviek, u jakich źmiaščajucca tolki dvuchjarusnyja łožki i adzin na ŭsich stoł. Hienadź kaža, što kali mieć nieabchodny minimum rečaŭ, to možna niejak raźmiaścicca. U internacie paŭsiul tarakany. Apłata za pražyvańnie składaje 30 rubloŭ u miesiac.
«A 22 adboj, a 6 padjom. Dniom spać nielha. Navat siadzieć na łožku zabaroniena. Kali ŭbačać, vypišuć parušeńnie režymu ŭtrymańnia. Za try parušeńni — 10 sutak ŠIZA. Prysieści možna tolki na zedlik», — raspaviadaje Hienadź.
Ramont u budynku internata robiać sami asudžanyja. Padčas apošniaha abnaŭleńnia ŭ žyllovym korpusie vyrašyli pasłać linoleum. Jaho kupili za hrošy zavoda, na jakim pracujuć «chimiki». Ale paśla heta ŭsim asudžanym rabočym skaracili zarobki ad 300 rubloŭ.
Kožnyja dźvie hadziny dasyłać hieałakacyju. Dva razy na dzień — videazvanok inśpiektaru
Palitviaźni na «chimii» musiać kožnyja dźvie hadziny adpraŭlać u Telehramie inśpiektaru svaju hieałakacyju. A taksama dva razy za pracoŭnuju źmienu treba adznačacca pa videasuviazi. Hienadź kaža, što kali zapracuješsia i zabudzieš dasłać svajo miescaznachodžańnie, inśpiektar sam pačynaje tabie pisać ci telefanavać. Akramia hetaha ŭ viaźniaŭ z prafulikam ładziać častyja vobšuki ŭ pakojach.
«Zdaralisia vypadki, kali padčas vobšuku praviarajučy znachodziŭ na batarei pamytyja škarpetki. Ich tudy viešać zabaroniena. Za heta jon pieravaročvaŭ uvieś pakoj».
Palitviaźni robiać bolš, a atrymlivajuć mienš
U internacie było niepryjemna znachodzicca. Były palitviazień staraŭsia jak maha mieniej tam bavić času, a bolšaść pravodziŭ na pracy.
Hienadź pracavaŭ pa 10 hadzin u dzień 6 dzion na tydzień. Časam zastavaŭsia i ŭ načnuju źmienu. Za heta jon atrymlivaŭ u miesiac 1500 rubloŭ. Ale kali suadnieści kolkaść pracoŭnych hadzinaŭ z hrašyma, to zarobak nie vyhladaje takim vialikim, miarkuje surazmoŭca.
«Kali prybrać usie pierapracoŭki i pracu ŭ vychodnyja, zarobak budzie kala 800 rubloŭ».
Zvyčajnyja rabočyja zavoda atrymlivali bolšyja zarobki, čym palitviaźni, kaža surazmoŭca.
«U raźlikovym arkušyku jość hrafa «fond načalnika padraździaleńniaŭ», adličeńni ź jakoha va ŭsich mohuć być roznaha pamieru. Z hetaha fondu ŭvohule mohuć ničoha nie naličyć. Palitviaźniam jaho mahli ŭvohule nie davać, a zvyčajnym rabočym naadvarot. Tamu ŭ ich i zarobki byli bolšyja. Načalstva tłumačyła roźnicu tym, što niby zvyčajnyja supracoŭniki dolej pracujuć i im naličvajecca premija za staž. Ale pry čym tut premija za staž, kali na zavodzie ździelnaja apłata pracy i ja vidavočna zrabiŭ bolšy abjom pracy? Z hetym biessensoŭna było spračacca. Usim było ŭsio roŭna», — dzielicca nazirańniami Hienadź.
Niekatorym palitviaźniam paśla ŭsich vylikaŭ naličvali 100 i navat 60 rubloŭ zarobku. Mužčyna kaža, što mohuć vyličvać da 75% zarobku.
«Ale ŭ 2022 hodzie byŭ vypadak, kali čałaviek atrymaŭ na kartu ŭsiaho 12 kapiejek».
Za nieisnujučuju pazyku vyličvali 50% zarobku»
Buchhałteryja taksama nie dapamahała palitviaźniam vyrašać sprečnyja pytańni.
«Adnojčy ja tudy pajšoŭ pa pytańni hramadzianskaj pozvy ad «Minsktransa» za «pierakryćcio darohi». Dla jaje pahašeńnia ŭ mianie z zarobku štomiesiac vyličvali 50 adsotkaŭ. Paśla taho, jak pozvu całkam pahasili, na mnie jašče pamyłkova zastavałasia «visieć» 9000 rubloŭ pazyki. Ale ŭ buchhałteryi zavoda skazali, što ja ŭsio adno pavinien jaho vypłacić. Ja paprasiŭ patelefanavać u Adździeł prymusovaha vykanańnia (APV) i spraŭdzić infarmacyju. Supracoŭnica kateharyčna admoviłasia i nakryčała na mianie. U vyniku mnie daviałosia samastojna vyrašać hetaje pytańnie. U APV mnie sfatahrafavali dakumient, u jakim paznačana ab pahašeńni pazyki. Ja znoŭ pryjšoŭ u buchhałteryju z hetym fotazdymkam i jašče raz paprasiŭ patelefanavać va ŭstanovu. Buchhałtarka na mianie znoŭ nakryčała i papraknuła mianie, što nas takich tut zašmat i jana nie paśpiavaje rabić pracu».
Takim čynam u Hienadzia jašče dva miesiacy vyličvali 50% ad zarobku za nieisnujučuju pazyku. U vyniku mužčyna zmoh damovicca ź inśpiektaram, toj dasłaŭ adpaviednyja papiery na zavod i pazyku skasavali. Paźniej Adździeł prymusovaha vykanańnia ŭsio ž taki viarnuŭ pamyłkova śpisanyja hrošy Hienadziu.
«Adździeł taksama nie vielmi achvotna idzie z nami na kantakt. Jany zaŭsiody spasyłajucca na ŭstanoŭlenyja zakonam terminy adkazu na zapyty i tamu padobnaje. Viadoma, čysta farmalna pa zakonie jany ničoha nie parušajuć, ale faktar čałaviečnaści adsutničaje całkam».
Abo na zavod, abo ŭ zaapark
Praz toje, što ŭsie palitviaźni stajać na «ekstremisckim» prafuliku, im dazvalajecca pracavać tolki ŭ tych miescach, dzie jość prapusknaja sistema.
«Ekstremisty musiać być zaŭsiody pad kantrolem. Tamu my možam pracavać na niekatorych pradpryjemstvach ci ŭ zaaparku. Tam taksama jość takaja sistema. Była praca ŭ škole pa kompleksnym absłuhoŭvańni budynka. Tam choć i mienšy zarobak, ale dobryja ŭmovy, narmalnaje staŭleńnie i lohkaja praca. Ale mnie tudy jak ekstremistu zabaroniena».
Hienadź kaža, što pradpryjemstva, na jakim jon pracavaŭ, było vielmi škodnym, a tyja srodki abarony, jakija vydavała administracyja zavoda, nie dapamahali.
«Zimoju ŭ cechach trochu ciaplej, čym na vulicy, i tolki tamu, što niama vietru. Niama nijakaj vyciažki i ty ŭvieś čas dychaješ pyłam i jadavitymi vypareńniami».
Rabočyja stavilisia da palityčnych dobra i z razumieńniem niespraviadlivaści pakarańnia, vykazvali słovy padtrymki, kaža mužčyna.
«Tam pracuje prosty narod. Jany ŭsio cudoŭna razumiejuć».
Paśla skančeńnia terminu palityčnym nielha zastacca pracavać na zavodzie. Chacia razam z Hienadziem pracavali mužčyny, jakija chacieli praciahnuć pracu na hetym pradpryjemstvie.
«Va ŭsich našych asudžanych pa palityčnym artykule staić zabarona na pracu ŭ dziaržaŭnych ustanovach. Sa mnoju pracavaŭ adzin palityčny mužyk ź vioski, jaki jakraz chacieŭ zastacca na zavodzie. Dla jaho heta była jašče i mahčymaść i niejak začapicca ŭ horadzie. Da taho ž ad pradpryjemstva vydajuć internat. Ale jamu nie dazvolili».
«Ja na zavodzie, a nie na dopycie ŭ śledčaha»
U administracyi zavoda pracuje admysłovy ideałahičny supracoŭnik, jaki praviaraje rabočych i sočyć, kab palityčnyja nie zastavalisia pracavać pa vyzvaleńni.
«Jon vyklikaŭ mianie dva razy. Pieršy raz pakłaŭ asadku z papieraj i kaža: «Pišy, jak tam usio było». To bok, kali i z kim ja ŭdzielničaŭ u pratestach. Skazaŭ, što heta nam abaim treba. Viadoma, ja admoviŭsia. Skazaŭ, što ŭ majoj spravie ŭžo ŭsio napisana i niachaj źviartajecca da śledčaha».
Praz paru miesiacaŭ Hienadzia znoŭ vyklikaŭ da siabie toj samy ideołah, ale tak i nie atrymaŭ nijakaj infarmacyi.
«Jon mnie znoŭ kaža, što ja mušu dać pakazańni. A ja ž navat nie zatrymany. Jon uvohule nie razumieje, što robić. Ja jamu skazaŭ, što znachodžusia na zavodzie, a nie ŭ orhanach i pisać ničoha nie budu. Maksimum, što jamu prapanavaŭ, heta napisać, što ja ničoha nie pamiataju. Na tym my i syšlisia. Ale šmat jakija palitviaźni ad strachu i niaŭpeŭnienaści davali pakazańni».
Jak kaža Hienadź, hety supracoŭnik pachodzić z byłych kdbšnikaŭ i pracuje na pasadzie namieśnika načalnika pa biaśpiecy.
«Adzin z načalnikaŭ, ź jakim ja dobra kamunikavaŭ, raspavioŭ, što ideołaha ŭziali nie praz sumoŭje. Na zavod pryjšli ludzi i skazali, što ciapier jon budzie adkazvać za biaśpieku».
Hienadź padtrymlivaje kantakty ź niekatorymi viaźniami na «chatniaj chimii» i kaža, što jaje hałoŭnaja pieravaha — adsutnaść nastolki strohaha režymu.
«Naprykład, ja prychodžu viečaram vielmi stomleny z zavoda. Ale nie mahu banalna prylehčy na łožak. A paśla źmieny jašče i na ideałahičnuju lekcyju treba iści».
«Pa niekatorych chłopcach ja razumieŭ, što prapahanda pracuje»
Viaźni na «chimii» ŭ budnyja dni musiać chadzić na ideałahičnyja lekcyi. U vychodnyja — z 9 ranicy da 13 hadziny. I paśla 18 hadzinaŭ — znoŭ na lekcyi. Taksama ŭ ich jość abaviazkovy prahlad dziaržaŭnych navinaŭ. Za niekalki hadoŭ źniavoleńnia Hienadź paśpieŭ niekalki razoŭ pa kole prahladzieć prapahandysckija filmy i pieradačy, jakija tam pakazvajuć.
«Na lekcyjach my hladzieli dakumientalnyja filmy časoŭ ad 40-ch da 80-ch hadoŭ. Bolš novych u ich nie było. Sami lekcyi byli na temu škody ałkaholu i narkotykaŭ. Hetyja lekcyi paŭtaralisia. Supracoŭnik prosta čytaŭ jaki-niebudź tekst ź internetu. Apošnim časam stali pakazvać prapahandysckija pieradačy, jak KDB niby vykryvaje złačynstvy i inšaje padobnaje. Apošni, jaki pomniu, heta «Paralel Polšča». Hledziačy na niekatorych chłopcaŭ ja razumieŭ, što prapahanda niachaj i drenna, ale spracoŭvaje. U nas byŭ adzin chłopiec, jaki vieryŭ va ŭsio, što pakazvali ŭ hetych pieradačach.
Na lekcyjach nielha spać, nielha zajmacca čymści svaim. Treba siadzieć i ŭvažliva hladzieć. Za hetym sočać. Adnojčy ja na lekcyju prynios knihu, jakuju ŭ mianie adrazu adabrali».
Aścierahaŭsia novaha zatrymańnia
Za niekalki dzion da vyzvaleńnia ŭ papraŭčuju ŭstanovu pryjechali supracoŭniki KDB i zatrymali niekalki palitviaźniaŭ, jakim akazvali dapamohu praź inicyjatyvu IneedhelpBY. Aścierahajučysia i svajho zatrymańnia, surazmoŭca vyrašyŭ źjazdžać ź Biełarusi.
Na nastupny dzień paśla vyzvaleńnia Hienadź, nie zachodziačy ŭ milicyju, adrazu vyjechaŭ z krainy, kab nie patrapić na prafiłaktyčny ŭlik i nie atrymać zabaronu na vyjezd.
«Kali viazień vyzvalajecca z «chimii», jamu zdymajuć zabaronu na vyjezd z krainy. Z adpaviednymi dakumientami jon musić źjavicca ŭ miascovaje adździaleńnie milicyi, dzie jaho staviać na prafiłaktyčny ŭlik i znoŭ staviać zabaronu na vyjezd. Choć hetaja zabarona i niezakonnaja», — kaža surazmoŭca.
Ciapier mužčyna znachodzicca ŭ biaśpiecy za miažoj.
«Dzicia na emocyjach pačało kazać «Ty nas kinuŭ». Palitviazień raskazaŭ, jak vyžyvałasia ŭ navapołackaj kałonii
«Pieramovy ab vyzvaleńni palitźniavolenych treba ŭžo vieści nie z Łukašenkam, a z Kramlom» — Stryžak
Ci realna abmianiać biełaruskich palitviaźniaŭ na rasijskich vajennapałonnych? Tłumačyć Kabančuk
Kamientary