Культура22

Прыбралі з музея, бо людзі працягвалі на яго маліцца. Выкупленыя беларусамі эскізы праліваюць святло на невядомы раней абраз з Чырвонага касцёла

Выяўленыя эскізы дапамаглі ідэнтыфікаваць алтарны абраз, які фігуруе на старых фотаздымках, і прасачыць яго гісторыю да вайны. І хоць сляды абраза губляюцца, застаецца вялікая верагоднасць, што ён не страчаны і нават дагэтуль знаходзіцца ў Беларусі.

Выстаўленыя на днях на аўкцыён некалькі эскізаў мастака Юзафа Тэафіла Смалінскага (1865—1927) з прыватнай берлінскай калекцыі, звязаных з мінскім Чырвоным касцёлам, былі па закліку актывістаў за палову дня выкуплены беларусамі замежжа.

Кожны з іх каштаваў нямала — ад 1400 да 2000 еўра. Раней такая аператыўнасць у справе захавання спадчыны была немагчыма, сёння становіцца добрым тонам для забяспечаных беларусаў. Гэтая падзея сведчыць у тым ліку пра шырокае абуджэнне нацыянальнай самасвядомасці.

Усе эскізы належалі да аднаго твора, як лічылася, да роспісу інтэр'ераў касцёла. Адзін з эскізаў паказваў кампазіцыю цалкам, даючы разуменне да якіх частак адносяцца іншыя эскізы.

Адзін з эскізаў алтарных роспісаў касцёла Святых Сымона і Алены

«Па цэнтры ў нябёсах намаляваны Хрыстос (ці Божая Маці — невыразна бачна), пад ім — выява Чырвонага касцёла. Хлопчык з дзедам — гэта Сямён Вайніловіч і ягоны заступнік Святы Сымон. Насупраць укленчаная дзяўчына гэта Алена Вайніловіч. Шматлікія партрэты жанчыны ў масіўнай кароне — гэта пошук вобразу Святой Алены, маці імператара Канстанціна, якая адшукала Труну Божую і Жыватворны Крыж, які трымае ў руках», — так апісваў яе тэлеграм-канал «Спадчына».

Здымак левага нефа з алтаром у 1918 годзе. Фота: фэйсбук Рамана Забелы

На гэтым гісторыя эскізаў не скончылася. Архітэктар-рэстаўратар Раман Забела з Навукова-праектнага цэнтра «Рэстабіліс» па слядах знаходкі адшукаў архіўнае фота інтэр'ераў касцёла 1918 года, якое апублікаваў у фэйсбуку.

Як адзначае архітэктар, касцёл стылістычна быў аформлены іначай, чым эскізы Смалінскага. Усе сцены і скляпенні алтарнай часткі, нефа і трансепта храма былі пакрыты адметнымі арнаментальнымі трафарэтнымі паліхроміямі ў стылі мадэрн, якія яшчэ нядаўна можна было пабачыць. Гэта выклікала ў яго сумненні ў тым, што эскізы зроблены для алтарных роспісаў.

На выяўленым фота паказаны бочны алтар, які ўпрыгожвае абраз, які мае ідэнтычную кампазіцыю з адным з эскізаў Смалінскага. Алтар месціўся ў канцы левага нефа, то-бок злева ад галоўнага алтара.

Як выявілася, гэты абраз быў вядомы таксама па апісаннях у літаратуры і ўспамінах менчукоў.

Алтарная карціна на здымку 1918 года і адзін з эскізаў Смалінскага

У 1923 годзе касцёл быў разрабаваны бальшавікамі, але канчаткова яго зачынілі толькі ў 1932 годзе.

Забраны савецкімі ўладамі ў музей абраз, выклікаў праблемы, бо і там людзі на яго хрысціліся і маліліся. Праз гэта абраз давялося схаваць на гарышча.

У час нямецкай акупацыі вернікам дазволілі службы ва ўсіх храмах, якія раней былі адабраныя. З Беларускага гістарычнага музея Антонам Шукелойцем, які кіраваў ім у час акупацыі, былі перададзены ў касцёл абраз у стылі мадэрн, што некалі там быў: абраз Божай Маці з краявідам Мінска з касцёлам і ўкленчанымі дзецьмі Вайніловіча. Гэтае апісанне дакладна супадае з абразом з бочнага алтара і эскізамі Смалінскага.

У час акупацыі час службы ў касцёле праводзіў Вінцэнт Гадлеўскі, пробашч кафедральнага касцёла. Нямецкім уладам не падабалася папулярнасць ксяндза Гадлеўскага, увечары 24 снежня 1942 года ён быў адвезены са сваёй кватэры службістамі СД і расстраляны каля ўвахода ў канцэнтрацыйны лагер Малы Трасцянец. Яшчэ адзін ксёндз Чырвонага касцёла, Станіслаў Глякоўскі, таксама быў закатаваны нацыстамі.

Месца на плане касцёла, дзе знаходзіўся алтар з абразом Смалінскага.

Актывісты адзначаюць, што сказаць цяжка, што адбывалася з касцёлам і абразом у гэты час і што з творам мастацтва стала пасля вызвалення. Але ёсць некалькі імаверных варыянтаў.

Па-першае, у Беларусі дзейнічалі групы Аператыўнага штаба рэйхсляйтара Розенберга, якія займаліся разрабаваннем і вывазам у Германію культурных каштоўнасцей на акупаваных тэрыторыях. Лёс гэтых каштоўнасцей мог паўтарыць і абраз. Актывісты не выключаюць, што перадача Шукелойцем абраза з музея ў касцёл, мела адну з мэтаў зберагчы яго ад вывазу.

Праўда, значная частка каштоўнасцей усё ж пасля вайны была вернута ў СССР. Менавіта ў СССР, бо вернутым дабром распараджаліся на саюзным узроўні, таму шмат чаго, што належала да беларускіх збораў, было перададзена зусім не ў Беларусь.

Гэта адкрывае перад намі тры варыянты таго, што магло стацца з абразом: ён мог быць вывезены нацыстамі і страчаны, мог вярнуцца ў СССР, але асесці па-за Беларуссю, і, нарэшце, самы аптымістычны — ён быў вернуты назад і сёння захоўваецца ў фондах аднаго з музеяў, але ніколі не выстаўляўся.

Чырвоны касцёл больш як год зачынены мясцовымі ўладамі пасля таго, як пры падазроных абставінах у ноч на 26 верасня 2022 года ў ім адбыўся пажар. Многія называюць гэтае рашэнне палітычным і звязваюць з адплатай беларускіх уладаў Касцёлу за нелаяльнасць у 2020 годзе. Афіцыйнай жа прычынай называецца рэканструкцыя, другая чарга якой ужо распачалася і мусіць закрануць інжынерыю касцёла, асабліва яго велізарнай падземнай часткі.

«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны

ПАДТРЫМАЦЬ

Каментары2

  • Дзядзька ў Вільні
    02.12.2023
    Калі чую слова "абраз", то толькі з "абразай" ассацыяцыі.
    Артыкул цікавы, дзякуй.
  • Antahon
    02.12.2023
    Усё вернецца, як было! Навала спадзе нарашце
 
Націсканне кнопкі «Дадаць каментар» азначае згоду з рэкамендацыямі па абмеркаванні.

Цяпер чытаюць

У Расіі гучны скандал з пластычным хірургам з Беларусі — яе статусная пацыентка амаль аслепла пасля шараговай аперацыі5

У Расіі гучны скандал з пластычным хірургам з Беларусі — яе статусная пацыентка амаль аслепла пасля шараговай аперацыі

Усе навіны →
Усе навіны

18-гадовую расіянку ў Турцыі асудзілі на 15 гадоў за тое, што яна пакінула немаўля ў прыбіральні аэрапорта4

Беларускую 20-рублёвую манету прадаюць на аўкцыёне за 15 тысяч рублёў

Хлопец спявае пад дзвярыма былой дзяўчыны серэнады. Кепска ўсім1

У Польшчы беларуса судзяць за перавозку мігрантаў, што была 25 гадоў таму

Зяленскі: Крокам да завяршэння вайны можа стаць вызваленне ўсіх украінскіх палонных

Стала вядома пра арышт журналісткі Паліны Піткевіч4

Старэйшы сын Надзеі Скардзіна пачаў займацца біятлонам ФОТА7

Стала вядома, як будзе вяшчаць «Белсат» з сакавіка5

Прэзідэнт Літвы лічыць магчымым уступленне Украіны ў ЕС праз пяць гадоў6

больш чытаных навін
больш лайканых навін

У Расіі гучны скандал з пластычным хірургам з Беларусі — яе статусная пацыентка амаль аслепла пасля шараговай аперацыі5

У Расіі гучны скандал з пластычным хірургам з Беларусі — яе статусная пацыентка амаль аслепла пасля шараговай аперацыі

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць