Пяць фантастычна класных фільмаў на рэдкіх мовах: бутанская, латгальская, баскская…
Насуперак законам кінарынку, рэжысёры гэтых фільмаў вырашылі зняць іх на мовах, існаванне якіх знаходзіцца пад пагрозай, — і зведалі поспех.
Мовы, на якіх знятыя прыведзеныя стужкі, атрымалі ад ЮНЕСКА статус «уразлівых» — хоць на іх і размаўляе пэўная колькасць людзей, іх выкарыстанне лічыцца абмежаваным. Такі ж статус, дарэчы, мае беларуская мова.
1. «Лунана: Як у класе» (Lunana: A Yak in the Classroom), Бутан 2019
Мова: дзонг-кэ — афіцыйная мова Каралеўства Бутан
У фільме «Лунана: Як у класе» абыякавага маладога настаўніка Уг’ена накіроўваюць у школу высока ў гарах Бутана. Гэта далёка ад таго месца, дзе ён хацеў бы быць — Аўстраліі (Уг’ен марыць туды з’ехаць) – і гэта ў васьмі днях хады ад таго месца, дзе ён цяпер жыве — сучаснага бутанскага горада Тхімпху. Пакуль Уг’ен падымаецца ў горы з двума гідамі, рэжысёр Пава Чойнінг Дорджы паказвае, як на гэтым шляху скарачаецца насельніцтва і расце вышыня.
У Лунане жыве менш за 100 чалавек. У класе няма нават дошкі, электрычнасці і кніг. Некалькіх месяцаў, якія Уг’ен правядзе там, дастаткова, каб прывесці яго да думкі, што ён яшчэ можа шмат чаму навучыцца ў вёскі і яе жыхароў.
Што датычыць «яка» ў назве фільма: гаворка ідзе пра сапраўднага жывога яка — гэта падарунак Уг’ену, і ён стаіць проста ў класе ды жуе свой корм — проста шчаслівы быць побач з дзецьмі. Увесь фільм напоўнены такім настроем лагоднай радасці.
Фільм быў намінаваны на «Оскар» 2022 года як найлепшы міжнародны фільм.
2. «Піранні Неапаля» (Piranhas), Італія 2019
Мова: неапалітанская, распаўсюджаная на поўдні Італіі
Фільм расказвае пра групу падлеткаў з Неапаля, якія страшаць жыхароў на вуліцах горада пісталетамі і аўтаматамі АК-47 — робяць яны гэта па загадзе свайго боса. Галоўныя героі аслепленыя сваімі жаданнямі і мала ўсведамляюць, да чаго можа прывесці злачыннае жыццё. Яны імкнуцца здабыць лёгкія грошы і ўладу ды рамантызуюць вобраз прадстаўнікоў крымінальнага свету.
Слова piranza на неапалітанскай мове абазначае злачынную групоўку маладых людзей і супадае са словам з прыбярэжнага дыялекту, што абазначае касяк маладой рыбы, якую святло прыцягвае ў пастку ў сетках рыбакоў.
На Берлінскім кінафестывалі стужка атрымала «Срэбнага мядзведзя» за найлепшы сцэнар.
3. «Горад ля ракі» (The Sign Painter), Латвія 2020
Мова: латгальская, на якой размаўляюць жыхары ўсходняй Латвіі
Скрыншот з трэйлера: lsm.lv
У Ансіса не дужа заўважная прафесія — ён маляр і лакіроўшчык. Аднак яго сціплае рамяство патрэбнае ўсім уладам: спачатку назвы вуліц у горадзе павінны быць памаляваныя ў зялёны колер у духу перадваеннага латвійскага аўтарытарнага рэжыму, потым за часамі камуністаў усё будзе памалявана ў чырвоны, затым — у іншы колер, які падабаецца ўжо нацыстам.
Сцэнар фільма заснаваны на матывах аднайменнага рамана латышскага пісьменніка-эмігранта Гунара Яноўскіса. Здымкі праходзілі ў асноўным у Латгаліі: Краслава, Лудза, Рэзэкнэ. Жанр стужкі — трагікамедыя, якая адлюстроўвае лёгкасць узаемаадносін і любоў маладых людзей на фоне сур'ёзных гістарычных падзей, калі ў 30-40-я гады мінулага стагоддзя змянілася некалькі палітычных рэжымаў. Таксама гэта фільм пра каханне і страты.
«Горад ля ракі» ўваходзіць у надзвычай кароткі спіс фільмаў, знятых на латгальскай мове. Доўгі час першым і адзіным такім фільмам была стужка «Дзіця чалавечае», знятая ў 1991 годзе. Аднак апошнім часам цікавасць да мовы зноў вырасла: так, у 2022-м на латвійскім тэлебачанні адбыўся прэм'ерны паказ першага латгальскага камедыйнага серыяла FATE. Латгальскую мову факультатыўна вывучаюць у школах, за яе існаванне змагаюцца прафесіяналы-лінгвісты і актывісты.
4. «Анэ» (Ane), Іспанія 2020
Мова: баскская — мова людзей, якія жывуць у паўночных абласцях Іспаніі і сумежных паўднёвых раёнах Францыі
Лідэ працуе ахоўніцай на заводзе па вытворчасці высакахуткасных цягнікоў — дарэчы, гэтая вытворчасць выклікае сацыяльныя пратэсты на вуліцах. Аднойчы жанчына прыходзіць дадому пасля працы і вясёлай бяссоннай ночы ды гатуе сняданак на дваіх — але яе дачкі-падлетка нідзе няма. Не з’яўляецца яна і на наступны дзень. Лідэ не асабліва непакоіцца, мяркуючы, што яе знікненне, верагодна, звязана з іх буйной сваркай напярэдадні. Пераглядаючы рэчы Анэ, Лідэ паступова пачынае разумець, што яна наогул мала што ведае пра сваю дачку.
Рэжысёр Перэс Саньуда — пры добрай падтрымцы сцэнарыста — пераходзіць ад містыкі да палітычнай драмы, малюючы партрэт сям'і, скалечанай няздольнасцю будаваць зносіны і выказваць прыхільнасць. Пошукі Лідэ звязаныя не толькі з яе дачкой, але і з пошукам сэнсу ў яе жыцці і спосабу пераадолець прорву, якая ляжыць паміж ёй і яе дзіцем.
Актрыса Патрысія Лопэс Арнаіс, якая сыграла Лідэ, атрымала некалькі ўзнагарод за найлепшую жаночую ролю.
5. «Ціхоня» (The Quiet Girl), Ірландыя 2022
Мова: ірландская і часткова ангельская
Падзеі фільма адбываюцца ў сельскай мясцовасці Ірландыі ў 1981 годзе. Ціхую, усімі забытую дзевяцігадовую дзяўчынку адпраўляюць на лета з яе не вельмі шчаслівай сям'і да сваякоў свёкра. Спачатку трохі напалоханая сваім асяроддзем, яна паступова пачынае расцвітаць пад іх апекай — але ў гэтым доме, дзе не павінна быць сакрэтаў, дзяўчынка ўсё ж знаходзіць адзін.
Фільм атрымаў прызнанне крытыкаў за эмацыйную вагу, сюжэт і выкананне. На прэміі Irish Film & Television Awards ён атрымаў узнагароду за найлепшы фільм, найлепшую рэжысуру і найлепшую жаночую ролю тагачаснай 11-гадовай Кэтрын Клінч. Пазней стужку выбралі ў якасці заяўкі Ірландыі на «Оскар». Акрамя таго, «Ціхоня» стаў самай касавым фільмам на ірландскай мове за ўвесь час.
Каментары