U Minsku abmierkavali, jak z dapamohaj novych technałohij raźvivać biełaruskuju movu — kruhły stoł
Pavodle čaho vyznačajecca žyćciadziejnaść i žyćciazdolnaść toj ci inšaj movy? Jašče hadoŭ piatnaccać tamu asnoŭnymi kryteryjami ličyłasia kolkaść vučniaŭ, jakija atrymlivajuć na joj adukacyju abo vyvučajuć jaje, najaŭnaść knihavydańnia, prysutnaść movy ŭ dziaržaŭnych instytucyjach… Siońnia ŭsio heta taksama, biezumoŭna, važna, ale novyja technałohii i tut dyktujuć svaje praviły: pra toje, nakolki mova žyvaja, miarkujuć u pieršuju čarhu pa jaje prysutnaści ŭ virtualnaj prastory — u kampjutarnym zabieśpiačeńni, u roznaha kštałtu dadatkach, u sacyjalnych sietkach, uvohule ŭ Siecivie, piša Źviazda.
Chtości tut ža, pryhadaŭšy biełaruskuju raskładku kłavijatury, u tym liku i dla mabilnych pryład, biełaruskamoŭnuju «Vikipiedyju», «Vajbier» dy «Fejsbuk», jakija buduć kamunikavać z karystalnikam pa-biełarusku — było b tolki jaho žadańnie, — skaža, što ŭ hetym płanie z našaj movaj usio ŭ paradku. Ale ci tak heta nasamreč? U hramadstvie, dzie bolšaść nośbitaŭ mienavita žyvoj movy dažyvajuć viek u vioskach ci pasialilisia na knižnych staronkach u tvorach kłasikaŭ, a moładź tolki pačynaje movaj cikavicca, ci nie pryjdziem my ŭrešcie da movy pierakładčyka Googlie — i jana budzie ličycca etałonam?
Pra heta i pra inšyja ryzyki i prablemy, a taksama pra stanoŭčyja momanty va ŭpłyvie infarmacyjnych technałohij na raźvićcio biełaruskaj movy viałasia hutarka padčas kruhłaha stała ŭ redakcyi «Źviazdy».
U dyskusii ŭdzielničali Alaksandr Łukašaniec, doktar fiłałahičnych navuk, akademik, namieśnik dyrektara Centra daśledavańniaŭ biełaruskaj kultury, movy i litaratury Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi, Ihar Kapyłoŭ, kandydat fiłałahičnych navuk, dyrektar Instytuta movaznaŭstva imia Jakuba Kołasa, Mikałaj Pryhodzič, doktar fiłałahičnych navuk, zahadčyk kafiedry biełaruskaha movaznaŭstva fiłałahičnaha fakulteta BDU, Alena Anisim, staršynia hramadskaha abjadnańnia «Tavarystva biełaruskaj movy imia Franciška Skaryny», Uładzimir Koščanka, zahadčyk siektara kampjutarnaj linhvistyki Instytuta movaznaŭstva imia Jakuba Kołasa, Juraś Hiecevič, zahadčyk łabaratoryi raspaznavańnia i sintezu maŭleńnia Abjadnanaha instytuta prablem infarmatyki Nacyjanalnaj akademii navuk, Alaksandr Šastakovič, kiraŭnik prajekta «SAY.BY. Płatforma padtrymki žyvoj biełaruskaj movy», Aleh Kunicki, dyrektar pryvatnaha pradpryjemstva «Novy pavarot».
Adna mova — dźvie «Vikipiedyi». A naviny — pa-rusku…
«Źviazda»: Temu našaha kruhłaha stała sumiesna ź Instytutam movaznaŭstva imia Jakuba Kołasa my abaznačyli jak «Rola infarmacyjnych technałohij u zachavańni i papularyzacyi biełaruskaj movy». Słova «rola» tut uźnikła nievypadkova — jana moža być i stanoŭčaj, i admoŭnaj. Ci źjaŭlajecca siońnia zaŭvažnaja prysutnaść movy ŭ virtualnaj prastory śviedčańniem taho, što mova žyćciazdolnaja, kali ŭ žyvoj, niepasrednaj kamunikacyi jana ŭžyvajecca nie tak časta? Datyčna biełaruskaj movy, zdajecca, pytańnie možna stavić mienavita tak…
Alaksandr Łukašaniec: Mienavita ŭ takim svaim hučańni tema vielmi svoječasovaja i aktualnaja. My letaś byli ŭ Jakucku na vielmi cikavaj mižnarodnaj kanfierencyi «Zachavańnie moŭ narodaŭ śvietu i raźvićcio moŭnaj raznastajnaści ŭ kibierprastory». U joj udzielničali pradstaŭniki 63 krain z usich kantynientaŭ. Asnoŭnaja ideja hetaha nadzvyčaj cikavaha mierapryjemstva — prysutnaść toj ci inšaj nacyjanalnaj movy ŭ internet-prastory siońnia stanovicca hałoŭnym faktaram jaje zachavańnia ŭ epochu hłabalizacyi i mižnarodnaj intehracyi… U daśledavańni vienhierskaha linhvista Andraša Karnaja «Ličbavaja śmierć moŭ», apublikavanym niekalki hadoŭ nazad, skazana pra toje, što tolki čatyry pracenty z usich isnujučych žyvych moŭ u śviecie pradstaŭleny ŭ internecie.
Hetyja movy jon dzielić na try hrupy: vielmi šyroka pradstaŭlenyja, dastatkova šyroka pradstaŭlenyja i vielmi mała pradstaŭlenyja. Biełaruskaja mova, pavodle Karnaja, adnosicca da druhoj hrupy. Heta značyć, što biełaruskamoŭnaha kantentu ŭ siecivie šmat, i jon intensiŭna papaŭniajecca. Bo internet-prastora — heta nie tolki aficyjnyja partały, ale i błohi, i sacyjalnyja sietki. Heta dobra, što biełaruskamoŭnyja materyjały raznapłanavyja, i mova sacyjalnych sietak žyvaja i zapatrabavanaja. Ale kantent pavinien papaŭniacca nie tolki stychijna, ale i metanakiravana, kab heta byli źmiastoŭnyja, infarmatyŭnyja teksty i materyjały.
Ihar Kapyłoŭ: Pavodle Karnaja, realnaje źniknieńnie pahražaje tym movam, jakija stračvajuć svaju asnoŭnuju funkcyju — kamunikatyŭnuju. Tut, kali havaryć pra našu movu, — prablema davoli surjoznaja. Jašče adzin kryteryj — prestyžnaść u maładoha pakaleńnia. Moładź stała cikavicca movaj bolš, u tym liku i dziakujučy virtualnaj prastory, dzie pa-biełarusku možna svabodna kamunikavać i znachodzić patrebnuju infarmacyju… Jašče z kryteryjaŭ Karnaja — uzrovień pradstaŭlenaści ŭ internet-prastory i najaŭnaść «Vikipiedyi» na nacyjanalnaj movie. U apošnim naša mova ledź nie napieradzie va ŭsich — u nas ažno dva varyjanty «Vikipiedyi» — u aficyjnym pravapisie i na «taraškievicy». U nas jość vialiki virtualny knihazbor «Biełaruskaja palička» (knihi.com), dzie pradstaŭleny tysiačy knih — ad mastackaj litaratury da vučebnych. Biełaruskaja mova pradstaŭlena i ŭ sacyjalnych sietkach. Z adnaho boku, dla raźvićcia movy heta dobra — źjaŭlajucca novyja słovy, novy maładziožny słenh, ź inšaha — u hetym asiarodździ niama nijakich aŭtarytetaŭ, niaredka napisańnie naŭmysna skažajecca, razburajucca normy pravapisu i maŭleńnia.
Alaksandr Łukašaniec: Ad taho, nakolki paŭnavartasna biełaruskaja mova budzie pradstaŭlena ŭ kibierprastory — i va ŭnutrynacyjanalnaj, i ŭ suśvietnaj, — nakolki budzie zabiaśpiečana jaje pašyreńnie, buduć zaležać i adnosiny da biełaruskaj movy ŭ inšaj kamunikatyŭnaj prastory — u žyvych znosinach pamiž ludźmi. U nas mnohaje ŭpirajecca ŭ dziaržaŭnaje dvuchmoŭje, i havaryć treba jašče i pra toje, kab biełaruskaja mova była pradstaŭlena ŭ internecie naroŭni z ruskaj. U pryvatnaści, usie aficyjnyja sajty pavinny paralelna stvaracca na abiedźviuch dziaržaŭnych movach. A heta patrabuje peŭnaj aficyjnaj padtrymki, centralizavanaj i sistemnaj dziejnaści.
Juraś Hiecevič: Aficyjnaja padtrymka ŭžo ŭ peŭnym płanie źjaviłasia. 23 kastryčnika 2017 hoda Savietam Ministraŭ była vydadziena pastanova № 797 «Ab uniasieńni źmien i dapaŭnieńniaŭ u Pałažeńnie pra paradak funkcyjanavańnia internet-sajtaŭ dziaržaŭnych orhanaŭ i arhanizacyj», jakaja ŭniesła źmieny ŭ pastanovu № 645 ad 29 krasavika 2010 hoda «Ab niekatorych pytańniach internet-sajtaŭ dziaržaŭnych orhanaŭ i arhanizacyj i pryznańni straciŭšymi siłu pastanovy Savieta Ministraŭ Respubliki Biełaruś ad 11 lutaha 2006 h. № 192». Źmieny, uniesienyja ŭ pastanovu, całkam ustupili ŭ siłu 1 studzienia 2019 hoda. Najbolš značnym novaŭviadzieńniem z punktu hledžańnia pierakładčyckaj dziejnaści nazvanaj pastanovy źjaŭlajecca novy punkt 72, jaki śćviardžaje, što «prymianieńnie ruskaj i biełaruskaj moŭ źjaŭlajecca abaviazkovym pry raźmiaščeńni na internet-sajtach infarmacyi, jakaja ŭkazanaja ŭ padpunktach…». My jaje razumiejem tak, što viersii veb-sajtaŭ dziaržaŭnych ustanoŭ pavinny być na dźviuch dziaržaŭnych movach, prynamsi, asnoŭnaja infarmacyja na ich. U płanie vykanańnia hetaj pastanovy nazirajecca stanoŭčaja tendencyja, asabliva ŭ miedycynskaj śfiery. Da nas pačali rehularna źviartajucca z prośbaj jakasna pierakłaści, adaptavać, łakalizavać sajt toj ci inšaj ustanovy.
Dadatkova zaznaču, što hetaja pastanova, u svaju čarhu, jašče raz aktualizavała zadaču adaptacyi internet-sajtaŭ dziaržaŭnych arhanizacyj dla invalidaŭ pa zroku (taja ž pastanova, punkt 3, abzac 4). Łabaratoryjaj raspaznavańnia i sintezu maŭleńnia AIPI NAN Biełarusi była raspracavanaja piłotnaja viersija sistemy sintezu maŭleńnia pa tekście dla ahučki sajtaŭ dla słabaviduščych, u tym liku i na biełaruskaj movie.
Alaksandr Łukašaniec: Heta dobra, ale naŭrad ci dastatkova. Mahčyma, naśpieŭ čas dla raspracoŭki i pryniaćcia dziaržaŭnaj prahramy pa pašyreńni biełaruskaj movy ŭ kibierprastory, u raźvićcio Kancepcyi infarmacyjnaj biaśpieki, dzie mova nazvanaja adnym z najvažniejšych faktaraŭ hetaj biaśpieki. Rola biełaruskaj movy zaraz uzrastaje — jana atrybut našaj dziaržaŭnaści i suvierenitetu. U biełaruskamoŭnaj infarmacyjnaj prastory možna budavać uvieś kantent, padavać infarmacyju z pazicyj mienavita našaj dziaržavy. A siońnia niaredka žychar Biełarusi pieršasna atrymlivaje naviny z pazicyj dziaržavy inšaj.
Mikałaj Pryhodzič: U nas pakul nie vypracavany miechanizm zabieśpiačeńnia dvuchmoŭja, u tym liku i ŭ aficyjnaj, kali možna tak skazać, kibierprastory. U nas niama na hety kont zakanadaŭčaj inicyjatyvy.
Dakumienty — jość, jurydyčnaj siły — niama
«Źviazda»: Kali zahavaryli pra zakanadaŭčuju śfieru… Pravavaja infarmacyja, u tym liku i narmatyŭnyja akty, roznaha kštałtu jurydyčnyja dakumienty ŭ IT-dziaržavie pavinny abaviazkova być u elektronnaj viersii ŭ admysłovaj bazie. Nie sakret, što amal usie zakony, akramia, badaj što, Kodeksa ab kultury, prymalisia ŭ adnym varyjancie — ruskamoŭnym. Atrymlivajecca, pierakład na biełaruskuju, nie zaćvierdžany na vysokim uzroŭni, navat kali jaho zrabić, nie maje jurydyčnaj siły…
Juraś Hiecevič: Atrymlivajecca mienavita tak. Kali dziaržaŭnaja ŭstanova choča pradstavić na biełaruskaj viersii svajho sajta vytrymki ź niejkaha zakona ci inšaha narmatyŭnaha akta, uźnikaje pytańnie: dzie jaho ŭziać na biełaruskaj movie nie ŭ advolnym pierakładzie, a ŭ aficyjna zaćvierdžanym, jaki maje jurydyčnuju siłu?
Alena Anisim: I na praktycy dla tych, chto choča karystacca ź dźviuch dziaržaŭnych mienavita biełaruskaj movaj, uźnikajuć prablemy. Naprykład, firma Aleha Kunickaha stvaryła mahčymaść zdavać na biełaruskaj movie ekzamien pa Praviłach darožnaha ruchu. Mahčymaść u čałavieka jość, ale ŭzakonienaha prava niama.
Aleh Kunicki: Tak, naša biełaruskamoŭnaja prahrama pa testavańni viedaŭ Pravił darožnaha ruchu dastupnaja i dla budučych kiroŭcaŭ, i dla aŭtaškoł. Pa vodhukach viedaju, što ludzi joj karystajucca, navat u aŭtaškołach u ich prymajuć ekzamien pa-biełarusku biez prablem. Kali ž sprava dachodzić da ekzamiena ŭ DAI — skarystacca biełaruskamoŭnaj prahramaj nie atrymlivajecca. DAI nie maje prava vykarystoŭvać testavyja zadańni na biełaruskaj movie i prymać pa ich ekzamien. Ekzamieny ŭ DAI — mierapryjemstva, pa vynikach jakoha vydajecca dakumient na prava kiravańnia aŭtamabilem, a Praviły darožnaha ruchu — narmatyŭny akt, prymaŭsia jon pa-rusku, i jaho aficyjnaha pierakładu na biełaruskuju na siońniašni dzień niama.
Uładzimir Koščanka. Toje samaje, darečy, i z Praviłami karystańnia mietrapalitenam. Čamu jany ŭ vahonach nie tak daŭno stali ruskamoŭnymi? Jany byli pryniatyja na biełaruskaj movie ŭ 90-ch, paśla Saŭmin pryniaŭ novuju redakcyju tolki pa-rusku, i ciapier mietrapaliten, kab i chacieŭ, nie maje nijakaha prava viešać u vahonach biełaruskamoŭnuju viersiju biez aficyjna zaćvierdžanaha pierakładu…
Ihar Kapyłoŭ: Ale heta prablema ŭžo pačała vyrašacca. Paśla Vialikaj razmovy z prezidentam, kali kiraŭnik dziaržavy padtrymaŭ ideju pierakładu zakanadaŭčych aktaŭ na biełaruskuju movu, Nacyjanalny centr pravavoj infarmacyi vielmi apieratyŭna adhuknuŭsia i pačałasia kankretnaja rabota. Była sfarmiravana ekśpiertnaja hrupa, u jakuju ŭvajšli i movaznaŭcy, i jurysty, i žurnalisty. Vykanańnie hetaj raboty daručyli Instytutu movaznaŭstva, na bazie jakoha pracuje Respublikanskaja terminałahičnaja kamisija, supracoŭniki jakoha majuć davoli vialiki vopyt. Padklučylisia taksama viadučyja śpiecyjalisty z movaznaŭčych kafiedraŭ BDU i BDPU.
Praca akazałasia niaprostaj, chacia biełaruskamoŭnaja jurydyčnaja terminałohija vielmi staražytnaja — faktyčna biare pačatak z CHIII stahodździa, z vydańniaŭ hramat, a pieršy piśmovy pomnik («Sudziebnik Kazimira») źjaviŭsia ŭ 1468 hodzie. Ale my pry pierakładzie dakumientaŭ sutyknulisia z peŭnymi ciažkaściami, tamu što terminy, jakija vykarystoŭvajucca ŭ zakanadaŭstvie, pavinny być adnastajnymi i sistemnymi. Uźnikli pytańni ź sinonimami: naprykład, «riezultaty» i «itohi», «tovariŝiestvo» i «obŝiestvo» — było pytańnie, u jakim vypadku pierakładać «rezultaty», u jakim — «vyniki», «tavarystva» ci «supołka». Kali b tekst pisaŭsia adrazu pa-biełarusku, prablem było b mienš. A kali my pryviazanyja da ruskaha śpiecyfičnaha tekstu, jaki ŭžo maje status zakona, treba rabić usio vielmi aściarožna, vyviarajučy kožnaje słova. Tym nie mienš u nas užo pierakładzieny, zaćvierdžany i źmieščany na sajcie rravo.bu Kodeks ab šlubie i siamji, Vybarčy kodeks, zaraz pracujem nad pierakładam Hramadzianskaha kodeksa… Kali my naładzim miechanizm pierakładu i ŭzhadnieńnia, užo nie budzie vialikaj ciažkaściu pradstaŭlać deputatam dla razhladu i pryniaćcia zakonaprajekt na dźviuch dziaržaŭnych movach adrazu.
«Prablema na tvar»
«Źviazda»: Usie pryviedzienyja tut fakty — i pra naša nie apošniaje miesca pavodle linhvistyčnych daśledavańniaŭ, i pra stvareńnie na movie zakanadaŭčaj elektronnaj bazy — hučać aptymistyčna. Ale ci nie biassprečny fakt jašče i toje, što vysokija technałohii movu spraščajuć, a to i psujuć. Paradoks: z adnaho boku prysutnaść movy ŭ kibierprastory śviedčyć ab jaje žyćciazdolnaści, ź inšaha — mienavita heta prysutnaść stavić samu movu pad pahrozu kali nie źniknieńnia, dyk spraščeńnia…
Uładzimir Koščanka: Možna skazać, što rola infarmacyjnych technałohij, jakija, zdavałasia b, palahčajuć zadaču taho ž pierakładu, u peŭnym sensie katastrafičnaja. Siońnia nie znojdzieš nivodnaj haziety, nivodnaha sietkavaha vydańnia, jakija b nie karystalisia internet-pierakładčykam, pryčym mienavita z ruskaj movy na biełaruskuju. Ja zajmajusia Korpusam biełaruskaj movy, jaki, jak i va ŭsim śviecie, musić pracavać na pierśpiektyvu, i ŭ płanie pierśpiektyvy ja ŭžo nie maju krynic, ź jakich brać teksty dla hetaha Korpusa, akramia tvoraŭ kłasičnaj biełaruskaj litaratury, ale heta ŭžo «ŭčora», a nie «siońnia» i tym bolš nie «zaŭtra». A «siońnia» tekst, pierakładzieny z dapamohaj prahramy, navat z samym šykoŭnym redahavańniem, — heta tekst z nulavoj vartaściu. Jon pieradaść tolki infarmacyju, ale nie bahaćcie movy. Heta mašynny tekst, jaki paŭtaraje ruski sintaksis, ruskija vyrazy — «pjanyj v stielku» pierakładajecca jak «pjany ŭ vuściłku», «problema nalico» — «prablema na tvar»… I mnohija dumajuć, što tak pravilna! Ludzi ŭžo i havaryć stali, jak pierakładčyk Googlie, i ličać, što heta narmalna.
Alena Anisim: Ale ž admovicca ad novych technałohij pry vykarystańni biełaruskaj movy heta nie vyjście, tamu što jany vialikaja palohka dla śpiecyjalistaŭ u roznych śfierach. Naprykład, ja zajmałasia pierakładam z ruskaj movy na biełaruskuju knihi «Lićviny ŭ armii Napaleona». Niahledziačy na toje što ja prafiesijny fiłołah, ja nie stała nabirać pierakład uručnuju, a skarystałasia pierakładčykam. Heta i chutčej, i davoli jakasna, kali paśla detalova papracavać nad pierakładzienym tekstam jak redaktar. I dobra, što jość płatformy, na jakich možna ažyćciaŭlać padobnyja pierakłady — heta dapamoha, heta vielmi važny instrumient. I čym bolš budzie takich płatformaŭ, u tym liku i navučalnych, na jakich možna budzie movu vykarystoŭvać i atrymlivać adkazy na moŭnyja pytańni — tym budzie lepš dla raźvićcia movy. Nam treba pahladzieć uvažliva na tyja linhvistyčnyja płatformy, jakija isnujuć dla inšych moŭ (naprykład, dystancyjnaje vyvučeńnie movy zamiežnikami) i adaptavać ich pad biełaruskuju.
Mikałaj Pryhodzič: U nas kožnaja z movaznaŭčych kafiedraŭ maje svaju placoŭku ŭ internecie. Tam stolki ŭsiakich roznych dapamožnikaŭ, u tym liku i słoŭnikaŭ, nichto nie zabaraniaje imi karystacca. My vykładvajem u ahulny dostup usie svaje napracoŭki, uvieś čas papaŭniajem svaju bazu.
Pra entuzijastaŭ, zapatrabavanaść i rekłamu
Uładzimir Koščanka: Ale nakolki zapatrabavanaja heta i inšaja baza «ludam paspalitym» — voś u čym pytańnie. Pryviadu prykład. Dziakujučy «Majkrasoftu» my zrabili prahramu pravierki arfahrafii. Zdavałasia b, što jašče treba — biarycie, karystajciesia. Jość viersija dla Word, nastupnaja viersija budzie ŭvohule dla Windows. Usie biełaruskamoŭnyja infarmacyjnyja partały admovilisia, piśmieńniki nie karystajucca, choć jana biaspłatna lažyć u internecie i stvorana na padstavie narmatyŭnych słoŭnikaŭ. I što, patrebien zakon ci ŭkaz, jaki prymusić karystacca hetym praduktam, kab mienš było pamyłak u tekstach?
Juraś Hiecevič: My niaredka ŭ svajoj pracy sutykajemsia z tym, što našy arhanizacyi nie chočuć brać biaspłatna ŭ ahulnym dostupie, jany chočuć, kab zrabili toje samaje mienavita dla ich za hrošy… A što datyčycca prahramnych praduktaŭ, tut vielmi važnaje słova «ŭkaranieńnie». Kali niama mastoŭ, u tym liku, mahčyma, i dakumientalna aformlenych, jakija źviažuć pamiž saboj raspracoŭku i ŭkaranieńnie, tołku budzie niašmat. Bo možna prydumać i napisać na kampjutarnaj movie jaki zaŭhodna cikavy prajekt, ale kali jon nie budzie ŭkaraniony, to jon nie budzie šyroka vykarystoŭvacca na praktycy…
Alena Anisim: A moža, nie chapaje elemientarnaj rekłamy takich praduktaŭ. Čamu b nie raskazać u internecie pra tuju ž prahramu pravierki pravapisu?
Uładzimir Koščanka: Jakaja jašče rekłama ŭ dadzienym vypadku patrebna? Nabraŭ u pošuku «pravierka pravapisu» — i voś tabie spasyłka na prahramy, biary, karystajsia. My navat sustrakalisia z nastaŭnikami biełaruskaj movy, demanstravali im svaju pradukcyju, ale jana nie vyklikała ŭ ich cikavaści.
Mikałaj Pryhodzič: Bo nastaŭniki, u pryvatnaści, nastaŭniki movy, nie pryvučany jašče da hetaha. Mnohija pryvykli vieryć tolki padručniku na papiery. Studenty — sprava inšaja. Jany z achvotaj šukajuć infarmacyju ŭ elektronnych krynicach, u tym liku biełaruskamoŭnych.
«Źviazda»: U virtualnaj prastory moładź cikavicca nie tolki adukacyjnymi prajektami. Voś, naprykład, na partale sau.bu možna znajści ŭstanovy i arhanizacyi, dzie z vami buduć razmaŭlać pa-biełarusku…
Alaksandr Šastakovič: My, stvarajučy hety sajt, rašyli pastavić vysokija technałohii na słužbu raźvićcia mienavita nie virtualnaj, a žyvoj biełaruskaj movy ŭ niepasrednaj mižasabovaj kamunikacyi. Idejaj našaha prajekta «Mova pobač» było paznačyć na karcie krainy miescy, kudy možna pryjści i razmaŭlać pa-biełarusku i biez prablem atrymać absłuhoŭvańnie na biełaruskaj movie. A takich miescaŭ nie tak i mała, praŭda, adrazu «ŭhadać» ich składana. Z ułasnaha dośviedu skažu: kali ty źviartaješsia da čałavieka pa-biełarusku, davoli časta jon tabie pa-biełarusku i adkazvaje. Kali ž ty hetaha nie robiš — uhadać, što małaznajomy surazmoŭca dobra vałodaje biełaruskaj movaj, davoli składana. My źbirajem na svaju interaktyŭnuju kartu ŭsie pradpryjemstvy i ŭstanovy, dzie hučyć biełaruskaja mova. Naturalna, jaje šmat u muziejach, biblijatekach, inšych ustanovach kultury. Ale niaredka jana sustrakajecca i ŭ kamiercyjnych pradpryjemstvach.
Pryčym tut zdarajecca pa-roznamu: dzieści na biełaruskaj movie razmaŭlajuć pa inicyjatyvie i z zaachvočvańnia kiraŭnictva, dzieści mova idzie «ź nizoŭ» — na joj pa ŭłasnaj achvocie razmaŭlajuć sami supracoŭniki. Kaniešnie, u pieršym vypadku stanovišča pradpryjemstva na našaj karcie bolš stabilnaje. Kali ž na movie razmaŭlaje tolki adzin supracoŭnik i jon zvalniajecca — heta pradpryjemstva z sajta davodzicca prybirać. Zaraz na našaj karcie kala dvuchsot paznačanych punktaŭ. Sajt karystajecca papularnaściu: miarkujučy pa kamientaryjach, zacikaŭlenyja ludzi naviedvajuć ukazanyja na im miescy, pakidajuć paśla svaje mierkavańni.
Našy naviedvalniki — heta ŭ asnoŭnym moładź, jakaja vałodaje sučasnymi technałohijami. Z aŭdytoryjaj my kamunikujem u tym liku i praz sacyjalnyja sietki. U nas taksama isnuje mabilny dadatak — dla sistem Android i iOS. Spampavaŭšy jaho na smartfon, karystalnik chutka moža znajści biełaruskamoŭny abjekt pablizu ad svajho miescaznachodžańnia. Da taho ž u dadatku jość prafiesijna ahučanyja biełaruskamoŭnyja razmoŭniki, jakija dapamohuć nie pamylicca ŭ padbory słoŭ i vymaŭleńni samomu haspadaru mabilnaj pryłady. My ich rychtavali z dapamohaj Instytuta movaznaŭstva.
«Źviazda»: Dyk, moža, stvaryć padobnyja dadatki z razmoŭnikami na ŭsie vypadki žyćcia? Kštałtu «Havary pravilna» abo «Pišy pravilna». Spampavaŭ taki dadatak i, kali zasumniavaŭsia nakont niejkaha słova ci vyrazu, — adkryŭ dadatak, padhledzieŭ…
Uładzimir Koščanka: Chaciełasia b skazać, što taki dadatak abaviazkova stanie zapatrabavanym, ale… Zaraz u biełaruskamoŭnym asiarodździ isnuje takaja, na žal, papularnaja dumka: maŭlaŭ, davajcie spačatku pačniom havaryć na movie, a paśla ŭžo budziem vučycca havaryć pravilna… Kali stvarać padobnyja dadatki — uźniknie da taho ž pytańnie ich lehitymnaści. Jak isnuje dźvie biełaruskija «Vikipiedyi», tak u biełaruskamoŭnym asiarodździ isnuje niekalki viersij «pravilnaj movy», i kožny ličyć, što racyju maje mienavita jon. I nie ŭsie, kali nadumajuć stvaryć padobny dadatak, pojduć pa kansultacyju ŭ naš Instytut…
Ihar Kapyłoŭ: My ž sami možam raspracavać jakija zaŭhodna daviedniki — materyjału i śpiecyjalistaŭ chapaje. A dalej — patrebna padtrymka mienavita ad IT-śfiery: ad napisańnia prahramy da ŭkaranieńnia. Pakul, na žal, asablivaj padtrymki mienavita ŭ hetym pytańni my nie majem. Prynamsi, vychodzili z padobnaj prapanovaj na adnaho z mabilnych apierataraŭ, ale naša ideja tak i nie atrymała vodhuku…
Alaksandr Łukašaniec: Kab mova zachavała svaju paŭnavartasnaść u kibierprastory, adnym ci dvuma mabilnymi dadatkami nie abydziešsia. Patrebna najaŭnaść dastatkovaj dabrajakasnaj linhvistyčnaj bazy i jaje poŭnaja prezientacyja — u internecie pavinny prysutničać u svabodnym dostupie asnoŭnyja słoŭniki, hramatyki, śpiecyjalnyja daviedniki. Taksama pavinny stvaracca i ŭdaskanalvacca dapamožnyja prahramy. I jašče vielmi važna, kab u internet-prastory było jak maha šyrej pradstaŭlena nacyjanalna-kulturnaje biełaruskamoŭnaje pole — ad litaraturnych tvoraŭ, pomnikaŭ biełaruskaha piśmienstva da histaryčnych narysaŭ. Jašče vielmi važnaja dziaržaŭnaja padtrymka entuzijastaŭ u hetaj śfiery, bo mnohaje pakul što trymajecca mienavita na ich.
Kamientary