Biełaruś placiecca ŭ chvaście pa zbory zbožža. Śpiecyjalisty tłumačać, čamu tak adbyłosia
Susiedzi Biełarusi sioleta sabrali rekordnyja ŭradžai. Nievialikaja Litva, dzie jakaść pryrodnych resursaŭ i płošča vornych ziemlaŭ značna mienšyja za biełaruskija, prahnazuje zbor 6,93 miljona ton ziern. A ŭ nas pa aficyjnych źviestkach u siarednim — usiaho 6,3 miljona ton. Realnaja statystyka moža być jašče nižejšaj.
Biełaruskaja situacyja na praktycy demanstruje niežyćciazdolnaść ekstensiŭnaha šlachu raźvićcia (z zasiejvańniem vialikich płoščaŭ pry nizkaj uradžajnaści) na fonie abranaj zachodnimi susiedziami intensifikacyi.
Tak, Litva niadaŭna ŭvohule admoviłasia ad častki byłych paloŭ, pryznaŭšy bieśpierśpiektyŭnaść vyroščvańnia na ich kultur, ciapier tam vyroščvajuć les.
Biełaruskija haspadarniki z hetaha kpili i krytykavali kurs na ŭmacavańnie pryvatnaha fiermierstva ŭ Litvie i Polščy — jak zabiaśpiečvać charčovuju biaśpieku bieź dziaržpłana?
«Naša Niva» pasprabavała razabracca, čamu Biełaruś stała apošniaj u rehijonie. My sabrali mierkavańni mnohich ludziej. Siarod ich kiraŭnik kałhasa ŭ Mahiloŭskaj vobłaści, funkcyjanier struktury Ministerstva sielskaj haspadarki, zakupščyki karmoŭ, fiermiery.
Sioleta syšłosia adrazu niekalki istotnych prablem. Praź finansavy kryzis banki nie zdoleli vydzielić dastatkova srodkaŭ dla praviadzieńnia pasiaŭnoj kampanii, i słabyja haspadarki z małym abjomam abarotki praviali jaje kiepska — nie ŭnieśli jak maje być uhnajeńniaŭ, nie pasadzili dosyć nasieńnia.
Inviestycyi kałhasaŭ samyja vialikija, a prybytki samyja nizkija
Najpierš, sielskaja haspadarka — heta šmatpaviarchovy praces, jaki pačynajecca z uniasieńnia ŭ ziamlu ŭhnajeńniaŭ, pasiaŭnoj, chimičnaha prapołvańnia, zboru ŭradžaju, pierapracoŭki jaho na furaž dla kormu žyviołam, jakija taksama pojduć na hetak zvanyja «pradukty z dadatkovaj vartaściu» — miasnyja i małočnyja vyraby, jakija pastaŭlajucca za miažu i prynosiać valutu.
«Pramiežkavyja» vyniki sielskaj haspadarki, takija jak zbožža, my ŭ čystym vyhladzie za miažu nie pradajom — bolš za toje, zaraz dziejničaje zabarona na vyvaz.
U hetaj schiemie asnoŭny prybytak u vyhladzie valuty atrymlivaje kancavy łancužok schiemy — pierapracoŭščyki žyviolnych praduktaŭ, jak praviła, heta dziaržaŭnyja pradpryjemstvy. Ich inviestycyi ŭ ahulny praces samyja maleńkija. A voś inviestycyi niepasrednych vykanaŭcaŭ amal usiaho pracesu — kałhasaŭ (ciapier ich nazyvajuć SPK), — samyja vialikija, adnačasova pry samych nizkich prybytkach.
Biełaruskaja sielskaja haspadarka jak by isnuje ŭ vielmi sproščanym vyhladzie, a dziaržava ničoha aproč valutnaj vyručki ad jaje nie maje, ale i hetaja vyručka ŭ suchoj rešcie dasiahajecca koštam vielizarnych strat u kałhasach, jakija kožny siezon usio hłybiej załaziać u kredytnuju kabału, spadziejučysia na čarhovaje śpisańnie daŭhoŭ.
Hetaja madel značna adroźnivajecca ad Litvy, što prybrała sa svajoj terytoryi «kałhasy» i addała ziamlu fiermieram, jakija ciapier pakazvajuć uradžajnaść u 56 c/ha, płaciać padatki nie z adnaho, a z usich prybytkovych etapaŭ viadzieńnia haspadarki, i stvarajuć pracoŭnyja miescy, nie kažučy pra ekspart.
Takim čynam, pieršym punktam biełaruskaj biady surazmoŭcy nazyvajuć sam pryncyp funkcyjanavańnia sielskaj haspadarki — pry płanavaj ekanomicy haspadarki viečnyja bankroty i zaležać ad abjomaŭ kredytnych ulivańniaŭ.
«U Biełarusi nieadnarazova ratavali haspadarki ilhotnymi kredytami z adterminoŭkaj, jakija ŭsio roŭna nie pahašalisia, bank pry hetym musić stvarać rezierv na ŭsiu ryzykovuju sumu. U vyniku prydumali schiemu — abłvykankamy vypuścili ablihacyi, i «pahasili» abaviazki pierad bankami z novym terminam viartańnia srodkaŭ. Terminy viartańnia — da 2027 hoda, ale nakolki mnie viadoma, niekatoryja vobłaści praź vialiki ŭnutrany doŭh nie płaciać pa hetych kredytach. Heta prosta ilustracyja zakredytavanaści, kali prablemy haspadarak stanoviacca prablemami ŭsioj vobłaści, što pahašać ich daŭhi pavinny padatkapłacielščyki.
U ramkach hetaj ža prahramy, ale i nie tolki, mocnyja haspadarki abviešvali słabymi, pakul byli hrošy — trošačku «lahčej» hetamu bałastu stanaviłasia, kali hrošy pierastali davać — usim razam stała kiepska», — kaža adzin z apytanych śpiecyjalistaŭ.
Zakredytavanyja haspadarki nie mohuć kupić jakasnyja nasieńnie, uhnajeńnie i techniku
Pryčynami pravału nazyvajuć toje, što vyciakaje z chraničnaha niedachopu hrošaj i niezacikaŭlenaści vykanaŭcaŭ u pracesie.
«Zakredytavanyja haspadarki nie ŭ stanie zakupić ni jakasnaje nasieńnie, ni srodki abarony raślin, ni ŭhnajeńni, ni techniku. Viadoma, što dla taho, kab pasiejać u zonie ryzykoŭnaha ziemlarobstva, treba ŭnieści arhaniku. Ale za što kupić azot, fosfar i kalij? Realnaść takaja, što ŭhnajeńniaŭ unosicca ŭsio mienš — raniej pa raznaradcy razdavała dziaržava, ciapier treba płacić svaimi srodkami, tamu siejuć užo aby siejać. Heta viadzie nie tolki da nievialikich uradžajaŭ, ale i da taho, što jany kožny hod buduć usio mienšymi — plonnaść hleby kožny siezon źnižajecca, pakolki my nie kampiensujem uhnajeńniami vynas charčovych elemientaŭ z hleby», — tłumačyć dyrektar haspadarki.
«Zajmajusia aptovym handlem s/h pradukcyi, u asnoŭnym zierniem. My pracujem tolki ź fiermierskimi haspadarkami, i ŭvieś hety hod našy partniory, navat majučy peŭnuju finansavuju tryvałaść, časta skardzilisia na padaražańnie ŭhnajeńniaŭ, asabliva vytvorčaści «Hrodna Azot».
U pryvatnych hutarkach my pradbačyli, što kali ciažkaści ŭźnikajuć u pryvatnikaŭ, to što tady ŭ dziaržaŭnych kałhasach?
U sielskuju haspadarku ŭsie hetyja hady ŭlivałasia vialikaja kolkaść finansaŭ, ale sioleta pryjarytety, vyhladaje, źmianilisia, abo prosta nie było čaho ŭlivać.
Pa maich nazirańniach, u pasiaŭnuju ŭvajšli kiepska: technika nie ramantavanaja, haruča-zmazačnych materyjałaŭ vobmal, pytańnie da jakaści nasieńnia i kolkaści ŭhnajeńniaŭ, nie jasna ŭ jakim abjomie ŭnosilisia srodki abarony raślin.
U pryvatnych haspadarkach, u jakich my zakupajem pradukcyju, takoj katastrofy niama, za vyniatkam vypadkaŭ, źviazanych ź vidavočnymi pryrodnymi kataklizmami.
U Homielskaj vobłaści, naprykład, u adnoj ź dziaržaŭnych haspadarak siaredniaja ŭradžajnaść azimaha žyta była 4 centniera z hiektara, ni ŭ adnaho pryvatnika niama takich ličbaŭ», — tłumačyć «Našaj Nivie» zakupščyk.
U abhruntavańnie nizkaha zboru ŭradžaju čynoŭniki kažuć, što vinavaty sancapiok. Ci sapraŭdy heta tak?
«Nadvorje sapraŭdy miescami było vielmi suchoje. U nas niekalki haspadarak, tam dzie prajšli dva daždžy — uradžajnaść na 15% vyšejšaja čym tam, dzie daždžoŭ nie było, ale ŭsio roŭna ŭ nas sabrana pabolej, čym u susiednich haspadarkach dziaržaŭnaj formy.
Ja rablu vysnovu, što jany nie kiravalisia technałohijaj, jakaja ŭklučaje šmat etapaŭ, u tym liku ŭniasieńni ŭhnajeńniaŭ i srodkaŭ abarony raślin, nie viedaju jakoje ziernie jany siejali», — kaža pryvatny fiermier.
«Pracuju na traktary ŭ Viciebskaj vobłaści. My zaŭsiody byli adstajučymi praz hlebu ź piaskom, kamianiami i hetak dalej. Sioleta było kiepska z uhnajeńniami, bo nie było hrošaj na pasiaŭnuju.
U adnoj ź viosak, dzie ja pracuju, letaś unosili 13 ton «huana» (azotna-fosfarnaje ŭhnajeńnie) u ziamlu, sioleta ŭnieśli adrazu 4 tony, potym u červieni jašče 2 tony.
Z pryborkaj uradžaju trochu zatrymalisia pa pryčynie techniki, ale ŭsio ž taki paśpieli. Za try miesiacy leta nabiahaje zarobak 4800 rubloŭ, u majoj śfiery leta kormić hod, a heta mała — raniej tolki za svaju rabotu atrymlivaŭ 6000, kali z padpracoŭkami i ramontam, to možna było daciahnuć da 10 tysiač», — kaža traktaryst adnoj z haspadarak.
Kiraŭnik dziaržaŭnaj haspadarki kivaje na toje, što časam niama jak unosić nasieńnie i ŭhnajeńni tak, jak taho patrabuje technałohija.
«Isnuje prablema tatalnaj znošanaści mašynna-traktarnaha parku, praz što niemahčyma pravilna ŭnieści ŭhnajeńni, pasiejać, pravieści chimičnuju apracoŭku i sabrać uradžaj. U bolšaści haspadarak technika daviedziena da stanu žalu z-za nizkaj jakaści kadraŭ, jakija staviacca da jaje aby-jak, a taksama praz adsutnaść srodkaŭ na jaje pravilnuju ekspłuatacyju.
Prykład: paśla pryborki ziernia novy kambajn treba pačyścić ad liškaŭ i brudu, robicca heta pa technałohii z dapamohaj ścisnutaha pavietra — usio śmiećcie vydźmuvajecca kampresaram. Ale takoj techniki ŭ kałhasaŭ niama, na jaje niama hrošaj, tamu myjuć vadoj z dapamohaj myjek vysokaha cisku.
Jak vynik — mnohija zapčastki iržaviejuć i vychodziać z ładu, što adnaznačna nie moža traktavacca jak harantyjny vypadak, kambajn zdymajecca z harantyi i pry inšych pałomkach haspadarcy treba abo płacić jašče bolšyja hrošy servisu za ramont, abo ramantavać svaimi siłami, abstalavańniem i kadrami. Vynik zrazumieły.
Viadomyja vypadki, kali haspadarki prosta nie siejali ziernavyja ŭ zapłanavanych abjomach, ale spravazdačylisia, što siejali. Čamu? Bo niama hrošaj, techniki, siamian, uhnajeńniaŭ — možna padkreślić patrebnaje. Abo haspadarka spravazdačycca ab namałočanych tonach ziernia, ale zanižaje kolkaść prybranych płoščaŭ. Adpaviedna, uradžajnaść u centnierach z hiektara «raście», — tłumačyć surazmoŭca.
Vielmi časta, pa słovach surazmoŭcy, kali ŭ haspadarki jość ułasnyja hrošy i žadańnie abnavić techniku, jana zakuplajecca pa vielmi dziŭnych ałharytmach, z padkazak načalstva i pa zavyšanych cenach.
Cikava, što na tuju ž samuju nieprazrystaść zakupak u 2019 hodzie ŭ razmovie z «Našaj Nivaj» źviartaŭ uvahu były kiraŭnik Hłybockaha rajona Aleh Morchat.
«Zakupili z abarotnych srodkaŭ MKK 7 kambajnaŭ New Holland daražeznych, rasijskaj techniki z Kirava jašče 22 adzinki na miljony, «Jahuary»-źmialčalniki kupili. Ale jak možna kuplać takuju techniku darahuju, z takoj darahoj amartyzacyjaj, kali ŭ našym rehijonie samaja małaja ŭradžajnaść?! Dzieviać mietraŭ žatka! New Holland — jon minimum na 40 centnierach z hiektara pracuje, a nie na našych 25! Možna na słovach skazać, što ŭ nas tut zaŭtra 70 centnieraŭ vyraście, ale jany nie vyrastuć. Technika darahaja, uziataja ŭ lizinh u pierakupaŭ, jakija pahražajuć: nie budziecie płacić — adbiarom. Moj siabra na im chodzić i za dzień namałočvaje 6 bunkiernych ton — heta što takoje? My kidajem hetuju dalikatnuju siejałku na hlinistyja ziemli: ramy hnucca, sašniki rvucca, žaleza kryšycca. U tysiačach dalaraŭ vymiarajecca cana ramontu adnoj detali! Nu i toje, što New Holland pracuje na rapsie 5—8 centnieraŭ — heta ŭžo złačynstva! Asobnaja tema rasijskija «kiraŭcy»: łamajucca, azimyja kiepska siejuć, syravatyja, słovam. I ja jašče nie lezu ŭ takija pytańni, naprykład, a čamu kuplali ŭ pryvatnych struktur na miljony?», — kazaŭ jon tady.
Niedabor kambajnieraŭ pa krainie — paŭtary tysiačy
Jašče adna prablema — kałhasam davodziać płany pa pasievach biez uliku hlebna-klimatyčnych asablivaściaŭ i mahčymaściaŭ kankretnaj haspadarki, adznačaje krynica sa struktury Ministerstva sielskaj haspadarki. Ličby zaćviardžajuć i spuskajuć «źvierchu». U vyniku zaviedama nievykanalnyja pakazčyki prymušajuć staršyniaŭ haspadarak krucicca.
Ahulnaja depresija ŭ śfiery naradžaje i prablemu z kadrami. Pracavać u sielskaj haspadarcy, kažuć surazmoŭcy, štohod choča ŭsio mienš ludziej. Tolki niedabor kambajnieraŭ pa krainie — paŭtary tysiačy.
«Čałaviečy faktar i nizkaja jakaść kadraŭ taksama važny aśpiekt. Što datyčyć nizkakvalifikavanych rabotnikaŭ, to ich asnoŭnaja prablema — pjanstva, aby-jakoje staŭleńnie da abaviazkaŭ. Pryciahnuć lepšyja kadry ŭ viosku niemahčyma, bo niama hrošaj. Ahranamičnaja słužba ŭ bolšaści haspadarak pradstaŭlena śpiecyjalistami hłyboka piensijnaha vieku ź siarednie-śpiecyjalnaj adukacyjaj, jakija razbaŭlajucca maładymi śpiecyjalistami biez dośviedu i žadańnia źviazvać sa śfieraj svajo žyćcio, a z žadańniem tolki adbyć raźmierkavańnie. Z kirujučymi kadrami taksama biada — staršynioj kałhasa moža stać asudžany za karupcyju, jakomu sud zabaraniŭ zajmać kirujučyja pasady na piać hadoŭ», — kaža čynoŭnik.
Pa mierkavańni apytanych śpiecyjalistaŭ, sioletniaja niaŭdača — nie vynik pryrodnaj niałaski, a śledstva sistemnaj dehradacyi sielskaj haspadarki. Miljardy, jakija dziaržava štohod ulivaje ŭ stratnyja dziaržaŭnyja pradpryjemstvy, možna dać fiermieram u vyhladzie subsidyj i ilhotnych kredytaŭ na raźvićcio. Ale heta pryncypova inšy padychod da raźvićcia sielskaj haspadarki, jaki na dziaržaŭnym uzroŭni pakul nie padtrymlivajuć.
U Biełaruskaj pravasłaŭnaj carkvie abnavili ceńnik? Voś jakija buduć rekamiendavanyja taryfy5
Kamientary