U Biełarusi budzie svoj Mandeła, ci svoj Vałensa, ci svoj Haveł? Adkazvajuć Aleksijevič, Łatuška, dobraachvotnik…
Vałensa byŭ rabočym lidaram. Haveł — intelektuałam, lidaram hramadzianskaj supolnaści. Mandeła 25 hadoŭ prasiadzieŭ u turmie, pakul jaho ruch vioŭ uzbrojenuju baraćbu. U toj ža čas dyktaturu ŭ Partuhalii źmiała «revalucyja kapitanaŭ», arhanizavanaja nizavymi aficerskimi čynami. Jaki scenar čakaje Biełaruś? Hetaje pytańnie «Naša Niva» zadała nobieleŭskaj łaŭreatcy Śviatłanie Aleksijevič, kiraŭniku Nacyjanalnaha antykryzisnaha ŭpraŭleńnia Paŭłu Łatušku, piśmieńnicy Śviatłanie Kurs, fiłosafu Piatru Rudkoŭskamu, historyku Cimochu Akudoviču i bajcu-dobraachvotniku Jaŭhienu «Aŭhustu» Michasiuku.
Śviatłana Aleksijevič: «Niama ŭ nas partuhalskich kapitanaŭ, ale jość kalinoŭcy, jość apazicyja»
Nobieleŭskaja łaŭreatka Śviatłana Aleksijevič kaža, što ciapier havaryć pra budučyniu Biełarusi składana, bo žyćcio na radzimie paralizavana. Šmat aktyŭnych biełarusaŭ vymušana pakinuli krainu.
«Staŭ duža aktyŭny Paźniak, ale mnie padajecca, što jaho čas minuŭ. Toje, što jon kaža, jaho ŭjaŭleńni pra budučyniu, — heta ŭsio ź minułaha», — miarkuje jana.
Biełaruskaj lidarkaj moža stać Maryja Kaleśnikava, kaža piśmieńnica. Ale ŭsio budzie zaležać ad taho, ci zastanucca ŭ Maryi siły dla lidarstva.
Aleś Bialacki — mocnaja asoba biełaruskaha supracivu, z hramadzianskim i fiłasofskim myśleńniem, praciahvaje jana.
«Pa tym, jak Aleś myślić, pa ŭzroŭni jaho intelektu jon zmoh by stać lidaram, ale ci zdolny jon budzie na toje fizična pa vyzvaleńni? — zadajecca pytańniem Śviatłana Aleksijevič. — Vy nie zabyvajciesia, što ludzi, pabyvaŭšy ŭ niavoli, vyjduć z padarvanym fizičnym i psichałahičnym zdaroŭjem».
«Maŭčańnie — taksama supraciŭ»
Biełarusy za čas znachodžańnia pry ŭładzie Łukašenki źmianilisia, adznačaje nobieleŭskaja łaŭreatka. Pratesty 2020 hoda, źniavaha ad taho, što tysiačy ludziej prajšli i zastajucca ŭ turmach, dapamahli im uśviadomić, što jany narod.
Ale, zaŭvažaje jana, kraina zastałasia biez duchoŭnaj padtrymki, bo režym Łukašenki źniščaje ŭsio duchoŭnaje, i heta adabjecca na budučyni. Ciapier ludzi dezaryjentavanyja.
Na jaje pohlad, maŭčańnie biełarusaŭ, jakija zastajucca ŭ Biełarusi, varta ŭsprymać jak supraciŭ.
«Tyja biełarusy, što zastalisia ŭ krainie, nie ŭsie na baku ciemry i minułaha. Zastacca — dla hetaha taksama treba mužnaść. Nielha kazać, što tyja, chto zastaŭsia, biazvolnyja, što jany na baku Łukašenki. Nie! Tam šmat ludziej na baku budučyni. Jany maŭčać, ale maŭčańnie — taksama supraciŭ», — razvažaje Śviatłana Aleksijevič.
Dokazy taho, što maŭčańnie — supraciŭ, Śviatłana Aleksijevič znachodzić u repartažach biełaruskaha telebačańnia.
«Kali vystupaje Łukašenka, ja baču ludziej, a jany ŭžo nie jahonyja. Hetyja ludzi viedajuć, što Biełaruś moža być inšaj. Jany bačyli Biełaruś inšaj. Bačyli mnostva ludziej na vulicach», — miarkuje piśmieńnica.
«Nacyja nie daruje źniavahi»
Śviatłana Aleksijevič pamiataje adčuvańni ad narodnaha ŭzdymu 2020-ha hoda. Joj chaciełasia žyć u hetaj krainie i nikudy nie źjazdžać. Jana zhadvaje:
«Ja havaryła z maładymi ludźmi, i jany pryznavalisia, što ŭžo źbiralisia zjazdžać, a ciapier nikoli nie zjeduć. Nastolki maršy paŭpłyvali na žyćcio».
Adčuvańni ad pratesnaha 2020-ha hoda dapamahajuć vyžyć źniavolenym, pierakananaja Śviatłana Aleksijevič. U hetym piśmieńnica ŭpeŭniłasia, čytajučy knihu Aleha Hruździłoviča ź jaho ŭspaminami ab turmie.
«Toje, što jon raskazvaje pra turmu, śviedčyć, što hetych ludziej u turmach nie złamali, a tam pieradusim chočuć złamać. Hetu źniavahu nacyja nikoli nie daruje», — adznačaje nobieleŭskaja łaŭreatka.
Śviatłana Aleksijevič šmat čytaje pra padziei ŭ Biełarusi, zachaplajecca mužnaściu palitviaźniaŭ Paliny Šarendy-Panasiuk, Maryi Kaleśnikavaj, Maksima Znaka.
Pakul ža, na jaje pohlad, biełaruskaja mužnaść razroźnienaja. Kali ž stanie celnaj, to pačniecca aktyŭny supraciŭ.
Śviatłana Aleksijevič ličyć, što ŭ vyniku pieramohi duža vialikaj canoj Ukrainy najpierš palityčnyja zruchi pačnucca ŭ Rasii, a zatym transfarmacyi adbuducca ŭ Biełarusi.
«Biełaruś nastolki źviazanaja ciapier z Rasijaj, što nichto nie skaža, kolki ŭ nas zastałosia biełaruskaha, što pradadziena rasijskim aliharcham. U niejki momant stanie ŭsio vidavočnym i ŭsio vybuchnie. Ale kožny z nas nie tolki musić čakać, ale niešta rabić. Treba patrochu supraciŭlacca. Tak ničoha samo saboju nie adbyvajecca», — ličyć piśmieńnica.
Znachodžańnie ŭ Biełarusi vahnieraŭcaŭ Śviatłana Aleksijevič razhladaje jak pahrozu.
Piśmieńnica nie hatovaja kazać, ci ich prysutnaść paŭpłyvaje na razumieńnie biełaruskimi vajskoŭcami taho, što jany nie rasijskija vajskoŭcy.
«Ja nie viedaju, ci jość tam takaja iniercyja, — kaža piśmieńnica. — Biełaruskija vajskoŭcy — častka naroda, i jany, jak i narod, źniavažanyja. Dumaju, što niama ŭ nas partuhalskich kapitanaŭ».
«Ale, — padsumoŭvaje Śviatłana Aleksijevič, — u nas jość kalinoŭcy, jość apazicyja, i Śviatłana Cichanoŭskaja, i Pavieł Łatuška, jakija zrabili šmat dla taho, kab Zachad adkryŭ dla siabie Biełaruś, jany stali lidarami. I čas na našym baku», — miarkuje Aleksijevič.
Pavieł Łatuška: «Spadzieŭ na abjadnanaje lidarstva»
Palityk Pavieł Łatuška schilny ličyć, što Biełaruś projdzie svoj šlach pieramien, jaki budzie składacca z dvuch asnoŭnych momantaŭ.
«Heta raskoł elity pavodle pryncypu — za niezaležnuju Biełaruś ci vasalstva pad Rasijaj», — miarkuje kiraŭnik Nacyjanalnaha antykryzisnaha ŭpraŭleńnia.
Druhi momant palahaje na abjadnanym lidarstvie.
«Heta kali kožnaja z asob, jakaja maje aŭtarytet, hramadskuju i palityčnuju vahu, budzie ŭ stanie abjadnacca dziela hałoŭnaj mety — źmien u Biełarusi i zachavańnia niezaležnaści krainy», — padkreślivaje Pavieł Łatuška.
Piotra Rudkoŭski: «Pieramoha Cichanoŭskaj adkryvała mahčymaści dla demakratyzacyi»
Fiłosaf i palitołah Piotra Rudkoŭski kaža, što zjaŭleńnie ahulnanacyjanalnych lidaraŭ — heta zaŭsiody vynik supadzieńnia troch faktaraŭ: najaŭnaści jarkaj charyzmatyčnaj asoby, hramadskaha popytu na adzinaha lidara i paŭstańnia akaličnaściaŭ, u jakich lidarskaja charyzma moža prajavicca.
Paŭstańnie akaličnaściaŭ — heta łatarejny faktar, jaho niemahčyma sprahnazavać, zaŭvažaje jon.
«Ci jość u Biełarusi ludzi z mocnaj charyzmaj? — pytajecca surazmoŭca i sam adkazvaje: — Dumaju, što jość!»
Pytańnie: ci isnuje ŭ Biełarusi hramadski popyt na takoha lidara?
«Biełarusy ŭ cełym charaktaryzujucca vysokaj adukavanaściu — heta raz. Ciaham apošniaj dekady taksama ŭzrasła viera va ŭłasnyja siły (pierakanańnie, što nie źniešnija siły, a mienavita sam čałaviek u pieršuju čarhu ŭpłyvaje na toje, jak składvajecca jaho žyćcio) — heta dva. Unutry hramadstva taksama, prynamsi, da 2021 hoda, ros siaredni kłas. Heta try», — razvažaje Rudkoŭski.
Voś z hetych troch pryčyn u mianie jość sumnievy nakont taho, što ŭ hramadstvie jość popyt na ahulnanacyjanalnaha lidara, zaŭvažaje jon.
«Ščyra kažučy, mnie vielmi impanuje toje staŭleńnie biełarusaŭ da lidarstva, jakoje prajaviłasia ŭ 2020 hodzie. Biełarusy masava padtrymali Śviatłanu Cichanoŭskuju. Uskosnyja danyja śviedčać, što heta padtrymka była nie tamu, što pabačyli ŭ joj niejki zvyšaŭtarytet, a prosta rabili heta zhodna z łohikaj imaviernaściaŭ: pieramoha Cichanoŭskaj adkryvaje paprostu mahčymaści dla demakratyzacyi, a ŭ ramkach demakratyi jany zajmiejuć bolš šancaŭ upłyvać na palityčnyja pracesy ŭ krainie», — miarkuje Rudkoŭski.
«I tut vialiki taksama reśpiekt samoj spadaryni Cichanoŭskaj, — praciahvaje jon, — što jana vydatna ŭłaviła hety momant i nikoli nie sprabavała pazicyjanavać siabie jak supiermiena / supiervumien, a zaŭždy funkcyjanavała jak «časovy lidar», jak taja asoba, jakaja paprostu choča viarnuć biełarusam prava vybaru».
Pavodle Rudkoŭskaha, toje, što pakul biełaruski pratest nie dasiahnuŭ žadanaha vyniku, zaminaje ŭbačyć pieravahi biełaruskaha staŭleńnia da lidarstva.
«Ale jano maje vyraznyja pieravahi, — padsumoŭvaje jon. — Heta staŭleńnie maralna stałych, adukavanych i racyjanalnych ludziej, jakija nie imknucca luboj canoj zajmieć jakoha-niebudź pravadyra, za jakim možna ślepa iści «ŭ ahoń i vadu», a chočuć — jak prykmieciŭ Viktar Babaryka — dobraha «mieniedžara», jakoha — u vypadku patreby — možna ŭ ramkach prazrystych pracedur źmianić na inšaha».
Cimoch Akudovič: «Paśla Łukašenki moža pryjści horšaja asoba z horšymi represijami, ale heta moža być i šaniec»
Prykłady Mandeły i Haveła — heta nie tolki pra rolu asob u historyi, ale i pra źmieny hieapalityčnaj situacyi, kaža historyk Cimafiej Akudovič. Jany zmahli pryjści da ŭłady, bo čas pamianiaŭsia.
«Ich maralny aŭtarytet, viadoma ž, adyhraŭ rolu, ale ŭ ich historyi pieršapryčyna — razvał sistemy», — ličyć Cimafiej Akudovič.
U nas niama impieryi, my nievialikaja dziaržava, tamu Biełaruś čakaje inšy scenar, miarkuje Akudovič.
Bolš realistyčny varyjant — prychod da ŭłady palityka kštałtu Madury.
«Da ŭłady prychodzić asoba horšaja za Łukašenku ŭ praŭleńni, tamu z horšymi represijami. Heta, z adnaho boku, budzie šaniec, a z druhoha — paharšeńnie situacyi», — prahnazuje Cimafiej Akudovič.
Śviatłana Kurs: «Biełarusy — kalektyvisty»
«My, biełarusy, nie majem patreby ŭ Havele, Mandele ci Vałensie, bo my kalektyvisty ŭ dobrym sensie. My tałakoŭcy. Kab nie Maskva, biełarusy ŭsio zrabili b užo ŭ 1996 hodzie», — nastojvaje piśmieńnica Śviatłana Kurs.
«Lidary zaŭždy tut, z nami», — kaža jana.
«U patrebny čas jany prosta vyłučajucca, častkova sami, častkova histaryčnym momantam, častkova ich narod siłaj ź siabie vypichvaje ŭvierch», — upeŭnienaja piśmieńnica.
Śviatłana Kurs pryznajecca, što ź jaje kiepski analityk. Jana mierkavała, naprykład, što vahnieraŭcaŭ u Biełaruś nie paviazuć.
«Pryvieźli. Dalej pajšła pisać hubiernia», — adznačaje jana.
Jaŭhien «Aŭhust» Michasiuk: «Hodnych lidaraŭ chapaje, ale inšaja histaryčnaja rečaisnaść»
Biełaruskaha dobraachvotnika Jaŭhiena «Aŭhusta» Michasiuka dzivić pytańnie, u jakim pravodziacca paraleli taho, što dziejecca ciapier u Biełarusi z padziejami ŭ inšych krainach ź inšych histaryčnych epoch i tamtejšymi palityčnymi lidarami.
«Siońnia ŭ Biełarusi chapaje palitviaźniaŭ, u tym liku lidaraŭ. Heta Cichanoŭski, Babaryka, Statkievič, Mackievič ci taja ž Kaleśnikava. Ludziej, jakija byli na lidarskich pazicyjach, jakija ŭ niavoli i jakich nie chapaje», — śćviardžaje jon.
U najaŭnaści ŭ siłavych strukturach arhanizavanaj hrupy ludziej, zdolnaj źmianić sistemu, Michasiuk sumniavajecca. «Da taho ž uźnikaje pytańnie: pieravarot na karyść čaho. Ja chutčej pavieru, što tam moža sfarmavacca prapucinskaje koła aficeraŭ, jakoje moža arhanizavać niešta na karyść Rasii, čym u toje, što tam jość prabiełaruskaja hrupa, jakaja pasprabuje vyzvalić Biełaruś», — kaža jon.
«Čaho my čakajem? Niejkaha cudu? — pytajecca vajar. — Što jany niejkim cudam vyzvalać z-za krataŭ Biełaruś. Ja sumniavajusia…»
Fienomien Mandeły, Vałensy, Haveła ŭ tym, što nadyšoŭ palityčny momant, i ich krainy stali svabodnyja dziakujučy cisku hramadstva i hieapalityčnym pracesam, miarkuje «Aŭhust».
«Hety histaryčny momant vynies hetych ludziej na lidarskija roli. U Biełarusi hodnych lidaraŭ chapaje, ale inšaja histaryčnaja rečaisnaść», — pierakanany Jaŭhien Michasiuk.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆHladzicie taksama:
75 hadoŭ Śviatłanie Aleksijevič. Nobieleŭski łaŭreat, jakaja raździaliła dolu svajho naroda
Ci źmiryŭsia Zachad z tym, što Biełaruś u łapach Rasii, i jakija vybary rychtuje Łukašenka?
Pamior dzied Koli Łukašenki — były viazień HUŁAHa, asudžany za dapamohu «banderaŭcam»10
Kamientary
Tohda pojaviatsia protiestnyje nastrojenija u vsiech v tom čiśle tiech kto siejčas za riežim. A saprotivlaťsia naprimier možno čieriez zabastovki. Zabastovku nie razhoniš v otličije ot mirnoj akcii protiesta.
Druhoj variant siłovoj. Razriešať połku Kalinovskoho nabirať dobrovolciev sriedi Ukrainciev. Nado ciełaja armija čiełoviek 30000-40000 čto by osvobodiť Biełaruś. Jeśli Ukraina sohłasitsia profinansirovať eto mieroprijatije to možno rasuždať o siłovom ścienarii. Naprimier čto by každomu dobrovolcu kapała zarpłata hdie to 2500 jevro i piensija jeho siemje v słučaje hibieli. V obmien my mohli by sohłasiťsia na rieparacii.
Vot eti 2 ścienarija mnie kažuťsia riealističnymi.