8 śniežnia spaŭniajecca 20 hadoŭ ad padpisańnia Viskuloŭskich pahadnieńniaŭ. .
Stanisłaŭ Šuškievič siońnia čytaje lekcyi ab raspadzie SSSR za miažoj. Kaža jon naŭprost i biez dypłamatyčnych vyrazaŭ. Voś heta i cikava - chto jašče tak sakavita raskaža pra sustreču ŭ Viskulach 7-8 śniežnia 1991-ha?
«Biełaviežski zubr» pryznaŭsia, jak pryvabiŭ u pušču Jelcyna, čamu tam niaŭdała schadziŭ na palavańnie Kraŭčuk i jak nasamreč vypivali kiraŭniki respublik.
«Usie čakali, što Harbačoŭ na mianie napadzie, ale ŭstaŭ Jelcyn i jašče macniej jamu ŭrezaŭ»
- Stanisłaŭ Stanisłavavič, raskažycie, chto pryvabiŭ usich u Biełaviežskuju pušču?
- Faktyčna
inicyjatarami sustrečy byli kiraŭniki Biełarusi - Kiebič, kiraŭnik vykanaŭčaj ułady, i ja, kiraŭnik zakanadaŭčaj ułady. My chacieli vyrašyć adzinaje pytańnie. Chacieli ŭhavaryć rasijskaje kiraŭnictva pastaŭlać naftu i haz bieź pierabojaŭ- u nas nie było hrošaj na zimu.
Jelcyna na pieramovy treba było zaprasić tak, kab jon i nie padumaŭ admovicca. A
čym vy mahli zachapić Jelcyna ŭ Minsku? Jon byŭ palaŭničym, dobrym palaŭničym...
Uvosień my sustrelisia na pieramovach u Nova-Aharovie. Heta była druhaja pałova kastryčnika, pryhažość niejmaviernaja. Ja kažu Jelcynu: u vas tut choraša, ale byvajuć i inšyja pryhažości. U nas unikalnaja pušča, akramia taho, my zabiaśpiečym vam umovy jak palaŭničamu. Ja havaryŭ ź im pra pieramovy jak pra zabaŭlalnuju vandroŭku. Jelcyn pryjechać u Viskuli pahadziŭsia.
Kiebič paraiŭ zaprasić jašče i kiraŭnika Ukrainy Kraŭčuka. Tady ja patelefanavaŭ Jelcynu i spytaŭ, ci nie budzie toj suprać. Jon z zadavalnieńniem pahadziŭsia i na heta.
- Navošta Kraŭčuka zaprasili? Praściej ža damaŭlacca sam-nasam.
- Tak, majecie racyju, trochbakovyja pieramovy značna składaniejšyja za dvuchbakovyja. Ale
ŭ nas z Ukrainaj była ahulnaja patreba, i my jak by davali ŭračystaje abiacańnie pry śviedkach, što budziem dobra siabie pavodzić i nie zabudziem ŭčynak Rasijskaj Fiederacyi.
- Jelcyn i Kraŭčuk lacieli ŭ Viskuli praź Minsk?
- Tak, ja sustrakaŭ abodvuch. Jelcyn byŭ u Minsku pa cełym šerahu inšych spravaŭ, a
kali ja sustreŭ Kračuka, to kab nie hublać času, naprasiŭsia ŭ jaho samalot, i ŭ Viskuli my palacieli razam.Paŭhadziny my zmahli pahavaryć u samalocie.
- Havaryli pra naftu i haz?
- Tak,
zakranać pytańnie adzinstva Savieckaha Sajuza i nie dumali.
- Kiebič u svajoj knizie napisaŭ, što pra zapłanavanaje pahadnieńnie «viedaŭ adzin Jelcyn».
- Heta hłupstva absalutnaje.
Kiebič heta napisaŭ, tamu što dahadžaje Łukašenku jak moža.
I Jelcyn nie viedaŭ! Kali b Jelcyn viedaŭ, to ź jaho boku pavinnaje było być vyvieranaja adpracavanaja prapanova. A jaje nie było.
My sabralisia ŭ pieršy viečar pierad viačeraj i pačali havaryć, jak być z pastaŭkami nafty i hazu. Ale ŭsio zvodziłasia da taho, što treba prasić Harbačova -- jon ža prezident SSSR. Ale heta hłupstva atrymlivałasia -- čaho my tady sabralisia?!
Było ŭžo zrazumieła, što Harbačoŭ Sajuzam nie kiruje.
I voś
Burbulis (dziaržaŭny sakratar RF) kaža: słuchajcie, a što kali padpisać takuju frazu: «SSSR jak hieapalityčnaja realnaść i subjekt mižnarodnaha prava spyniaje svajo isnavańnie»?Kažu: ja takuju frazu ad imia Biełarusi padpišu. Kraŭčuk kaža: i ja padpišu. I Jelcyn: a čaho ž nie padpisać? Tady my zrazumieli, što hetaja fraza ŭsio vyznačaje.
Vyrašyli: u nas kamandy vialikija, chaj jany za noč padrychtujuć pahadnieńnie, dzie budzie zaćvierdžanaje samaje ščylnaje abjadnańnie našych krain - Sadružnaść Niezaležnych Dziaržavaŭ - mienavita niezaležnych, a nie sacyjalistyčnych. Za noč prajekt pahadnieńnia byŭ padrychtavany.
Ja paśla z Burbulisam šmat razoŭ razmaŭlaŭ -
jaho prapanova nie była śpiektaklem. Hetaja fraza ŭ jaho hałavie była jak praśviatleńnie. Rašeńnie ab raspadzie SSSR, jak kažuć, visieła ŭ pavietry.
- Ale voś što cikava. U knizie «U Palitbiuro CK KPSS», zasnavanaj na dakumientalnych zapisach, śćviardžajecca, što ŭvosień 1991-ha vy byli pierakananym prychilnikam novaj sajuznaj damovy, jakaja dapamahła b zachavać SSSR.
- Hłupstva. Ja byŭ prychilnikam sajuznaj damovy da žnivieńskaha putču. Paśla putču, prabačcie, być prychilnikam damovy było składana. Ale abviaščać ab tym, što ja -- praciŭnik damovy, było jašče składaniej.
Harbačoŭ prapanavaŭ kiraŭnikam respublik roznyja varyjanty sajuznaj damovy. Apošniaja jaho prapanova była zroblenaja 20 kastryčnika na schodzie ŭ Nova-Aharovie, dzie ja, ułasna, i zaprasiŭ Jelcyna ŭ Biełaviežskuju pušču.
U nas ź Michaiłam Siarhiejevičam, možna skazać, adbyŭsia kanflikt. Harbačoŭ razdaŭ nam prajekt novaj sajuznaj damovy i paprasiŭ vykazać dumki. Ja pieršy vystupiŭ ź piarečańniem. Skazaŭ prykładna nastupnaje: Michaił Siarhiejevič, mnie budzie niazručna padavać hetuju damovu našamu Viarchoŭnamu Savietu, tamu što tut parušanyja asnoŭnyja pryncypy.
Vy nazyvajecie kanfiederacyjaj sajuz, jaki budzie jašče ščylniejšym za SSSR. Heta zusim nie kanfiederacyja. Atrymlivajecca, budzie stary Sajuz, dzie zamiest Palitbiuro na čale stanie prezident SSSR.
Harbačoŭ vielmi źniervavaŭsia, usie čakali, što jon na mianie napadzie, ale tut padniaŭsia Jelcyn. I jašče macniej jamu «ŭrezaŭ». Paśla hetaha Harbačoŭ syšoŭ. Isłam Karymaŭ kaža: vy nas pasvaryli z Harbačovym, idzicie šukajcie jaho i pryvodźcie nazad -- Dziaržsaviet zastaŭsia biez staršyni. My vyjšli ź Jelcynym (pa darozie ja zaprasiŭ jaho ŭ Biełaruś) i pryviali Harbačova nazad. Ale ŭsie zrazumieli, što hetaja damova padpisanaja być nie moža.
«Šampanskaje čarkami nie pjuć»
- Uviečary 7 śniežnia paśla papiarednich pieramovaŭ i viačery była łaźnia?
- Była łaźnia, tak.
Žurnalisty -- amatary siensacyj pisali, što tam była biespraśvietnaja pjanka, ale tak pa-roznamu jaje apisvali, što ŭrešcie ŭsie zrazumieli, što ničoha takoha nie było. Ad normaŭ i praviłaŭ nijakich adstupleńniaŭ nie było.
- Šeść razoŭ parylisia - kiraŭniki i druhija asoby respublik?
- Usie parylisia, i bolš za šaściarych parylisia. Čamuści Kiebič u svajoj knižcy nie piša, što jon zaprasiŭ vielmi dobruju kamandu prafiesijanałaŭ-masažystaŭ (mužčyn)... Ja nie vielmi zachaplaŭsia hetym parańniem, masažam, tamu što adčuvaŭ siabie haspadarom, i mnie nie chaciełasia, kab byli niejkija adstupleńnia i zboi.
Naohuł zaŭvažu, što
sumiesny pachod u łaźniu ŭ toj čas byŭ dla kiraŭnikoŭ zvyčajnaj praktykaj.
- Jak vam spałasia ŭ noč z 7 na 8 śniežnia? Nie było chvalavańniaŭ?
- Ja spaŭ zusim hłucha, nijakich chvalavańniaŭ nie adčuvaŭ.
Pa Kanstytucyi ja mieŭ prava padpisvać mižnarodnyja pahadnieńni.Kraŭčuk i Jelcyn taksama.
- Vy kažacie, što spali spakojna, ale Hajdar u svaich uspaminach napisaŭ: «Bolš za ŭsich, jak mnie zdajecca, pieražyvaŭ, chvalavaŭsia Šuškievič. U jaho słovach hučaŭ lejtmatyŭ: my maleńkaja kraina, prymiem usiakaje ŭzhodnienaje rašeńnie Rasii i Ukrainy. Ale ž vy, vialikija, usio pradumali?"
- Ja chvalavaŭsia, ale jak haspadar mierapryjemstva. Treba było čas ad času pierahavaryć z kiraŭnikom KDB BSSR Šyrkoŭskim - ci ŭsio ŭ paradku ź biaśpiekaj. Ja chacieŭ, kab usie byli ŭsim zadavolenyja. Tamu i na nastupnuju ranicu mnie było nie da palavańnia.
- Nie pajšoŭ na jaho i Jelcyn. A voś Kraŭčuk sa svaim premjer-ministram Fokinym na palavańnie pajšli...
- Ja nie viedaju, dzie ŭ hetaj historyi pačynajucca žarty, a dzie pačynajecca praŭda. Ja potym pytaŭsia ŭ jehieraŭ: jak atrymałasia, što Kraŭčuk, viadomy dobry strałok, ničoha nie padbiŭ, a Fokin padbiŭ parasia? Jany adkazali: dy
my adnamu i druhomu pryviazali pa vialikim dziku - dyk adzin u parasia trapiŭ, a druhi - u viaroŭku, jakoj jon byŭ pryviazany.
- Chto vykonvaŭ asnoŭnuju pracu pa napisańni pahadnieńnia ab stvareńni SND?
- Dumaju, heta była kalektyŭnaja tvorčaść. Ale salistami byli Hajdar (premjer-ministr RF) i Šachraj (dziaržaŭny savietnik RF). Jany padrychtavali prajekt pahadnieńnia, zatym usie artykuły prymalisia sumiesna. Kali ŭźnikała niejkaja šurpataść - prasili zajści Hajdara. «Jahor Cimuravič, voś u nas takaja prablema».
Jahor Cimuravič sychodziŭ i praz 10-12 chvilin viartaŭsia z novym varyjantam, jaki adrazu ž prachodziŭ.I Šachraj tak dziejničaŭ.
- Čamu vy Harbačova trymali ŭ niaviedańni?
- Spačatku treba było spravu zrabić. Jak tolki pryniali pahadnieńnie, vyrašyli infarmavać jaho pieršym. Zrabić heta daručyli mnie - u žart ci surjozna Kraŭčuk i Jelcyn skazali: ty ź im vialiki siabar. Ja ŭ svaju čarhu spytaŭ: «A Bušu chto patelefanuje? Treba, kab Jelcyn telefanavaŭ - jon ź im vialiki siabar». Tak i vyrašyli.
I voś
telefanuju ja pieršym Harbačovu - z supiersakretnaha telefona na supiersakretny. A ŭ mianie pačynajuć pytacca, chto ja taki... Uvohule, adčuvałasia, što Harbačoŭ nie adrazu biare trubku, tamu što choča pakazać, što jon vialiki načalnik.
Ale pakul jamu dakładvali pra moj zvanok, astatnija vyrašyli, što ja ŭžo ź Michaiłam Siarhiejevičam razmaŭlaju, i patelefanavali Bušu. Tamu
kali ja tolki pačaŭ razmovu z Harbačovym, to ŭžo čuŭ, što ŭ inšym kucie Jelcyn havoryć z amierykanskim prezidentam(Jelcyn havaryŭ vielmi hučna - jaho sinchronna pierakładaŭ na anhielskuju ministr zamiežnych spravaŭ Kozyraŭ).
Harbačoŭ pavučalnym tonam, byccam my dzieci i ŭčynili niešta niesurjoznaje, skazaŭ: a vy ŭjaŭlajecie sabie, jak da hetaha pastavicca mižnarodnaja hramadskaść? Ja adkazaŭ: viedajecie, ŭjaŭlaju - Barys Mikałajevič razmaŭlaje ciapier z Bušam, i ŭ mianie ŭražańnie, što jamu naviny padabajucca.
- Praca nad pahadnieńniem praciahvałasia 8 śniežnia da 16 hadzin?
- Nu, nie zusim da 16. U 16 užo było publičnaje padpisańnie.
- Jak uvieś hety čas pavodziŭ siabie Kiebič? Ci nie adhavorvaŭ vas ad nierazvažnaha kroku?
- Dy naadvarot! Ja b navat skazaŭ, što
jon byŭ adnym ź inicyjataraŭ taho, kab pahadnieńnie padpisali 6 čałaviek. Jon skazaŭ: napeŭna, budzie bolš pierakanaŭča, kali dakumient ad Biełarusi padpišuć i pradstaŭniki zakanadaŭčaj ułady, i vykanaŭčaj.Ja Jelcynu heta pieradaŭ, jon pahadziŭsia, što budzie lepš, kali podpisy pastaviać pieršyja i druhija asoby dziaržavaŭ.
Ciapier Kiebič zajaŭlaje, što ja ledź nie prymusiŭ jaho padpisać dakumient. Słuchajcie,
ja hanarusia svaim udziełam u padrychtoŭcy Biełaviežskaha pahadnieńnia.Hanaryŭsia b jašče bolš, kali b adna tracina jaho «naležała» mnie. Ale ja sumlenna pretenduju tolki na adnu šostuju.
- Stanisłaŭ Stanisłavavič, davajcie ŭžo raźviančajem usie mify da kanca. Ci ŭžyvali ŭ Viskulach ałkahol, kali i kolki?
- Užyvali ałkahol u takich mizernych kolkaściach, što pra heta naohuł možna było b nie kazać.
Kali ŭ nas atrymlivałasia šaściorkaj davieści da rozumu čarhovy artykuł... u nas byli takija vuzieńkija čarački - tudy źmiaščałasia maksimum 20 hram kańjaku. My vypivali takuju čaračku - i nie ŭsiu da dna. Kańjak byŭ sapraŭdy dobry.
Mahčymaść napicca była - pi, hulaj kolki chočaš. Stajali stoliki z napojami. Ale nichto nie piŭ, usie byli na tarmazach!
- Vy kažacie, što paśla zaćvierdžańnia artykułaŭ pahadnieńnia ab stvareńni SND pili kańjak. A Kiebič śćviardžaje, što vypivali pa čarcy šampanskaha.
- Šampanskaje čarkami nie pjuć. Nu, moža, jon i piŭ šampanskaje. Ja šampanskaha nie piŭ. I, pa-mojmu, Jelcyn nie piŭ. Burbulis naohuł nie pje. Hajdar pa žyćci praktyčna nie piŭ - moža, tamu rana i pamior.
«Kali jechaŭ u Minsk, to dumaŭ: što ž budzie?!»
- Davajcie padviadziem vyniki. Ci možna skazać, što Biełaviežskaje pahadnieńnie pierš za ŭsio zrabiła, «prasunuła» rasijskaja delehacyja?
- Nie, nielha. Jana zrabiła važki ŭkład -- ja ŭžo nazvaŭ salistaŭ. Ale i ŭ nas byli prafiesijanały.
- Heta značyć, nielha skazać, što Jelcyn i jaho paplečniki spłanavali hetaje pahadnieńnie, zavabili Šuškieviča i Kraŭčuka, a zatym ich ŭłamali?
- Pra što vy kažacie! Ja nie viedaju, chto bolš ad hetaha pahadnieńnia vyjhraŭ.
Jelcyn, skažam naŭprost, vyrašaŭ svajo pytańnie. Jon chacieŭ być niezaležnym ad prezidenta SSSR kiraŭnikom Rasii. A my z Kraŭčukom vyrašali svaje pytańni. Pa-pieršaje, pa nafcie i hazie ŭsie pytańni byli źniatyja. Pa-druhoje, niezaležnaść Biełarusi ŭpieršyniu za 200 hadoŭ była pryznanaja Rasijaj!Heta ž było našaje nievierahodnaje dasiahnieńnie. Pra heta i maryć nie mahli narodafrontaŭcy.
Siońnia navat sam dziŭlusia: ja nie dumaŭ, što my robim niejki adčajny ŭčynak ci prajaŭlajem hieraizm. Ale kali pahladzieć z histaryčnych pazicyj, to tak,
my biez kropli kryvi zafiksavali raspad impieryi. A jość ža kontrprykład Juhasłavii, dzie pradstaŭniki respublik nie sieli za stoł pieramovaŭ, i što było, vy viedajecie - da hetaha času Haahski trybunał raźbirajecca.
- 8 śniežnia 1991 hoda zrazumieła, što zdaryłasia. A što było nazaŭtra, 9 śniežnia?
- Hladzicie jakaja była situacyja: mnie pa Kanstytucyi było dadzienaje prava padpisvać ad imia Biełarusi mižnarodnyja damovy. Ale ja pavinien byŭ adrazu ž pastavić pahadnieńnie na ratyfikacyju parłamienta. Kali b parłamient nie ratyfikavaŭ jaho -- jano pierastała b dziejničać, i ja zrabiŭsia b palityčnym trupam.
I voś kali ja jechaŭ u Minsk (nie palacieŭ, a pajechaŭ na ZIŁie-117), to dumaŭ: jak ža mnie stavić heta pahadnieńnie na ratyfikacyju?! Što ž budzie? A atrymałasia vielmi prosta:
11 śniežnia tolki adzin čałaviek prahałasavaŭ suprać - Cichinia Valeryj Hurjevič... A ŭsie astatnija prahałasavali «za»!
Kali mianie praz paŭhoda deputaty pačali paprakać u padpisańni pahadnieńnia ab stvareńni SND, ja pracytavaŭ ich ža słovy. Ja i sam ciapier dziŭlusia, jak lohka prajšło hetaje pahadnieńnie. Heta byŭ niejki paryŭ, ratyfikacyja prajšła imhnienna.
- Moža, deputaty nie razumieli, što padpisvajuć śmiarotny prysud SSSR?
- Vy zakranajecie pytańnie pra palityčnuju kvalifikacyju narodnych vybrańnikaŭ. Ja dumaju, nie ŭsie deputaty ŭśviedamlali, za što jany hałasujuć. Napeŭna, dumali, što hetaja papierka tak, a ŭsio budzie dziejničać pa-staromu, što prosta SSSR budzie nazyvacca SND.
Ale, dumaju, bolšaść deputataŭ razumieła, što adbyvajecca, i jany byli nie suprać.
Bolšaść biełaruskich deputataŭ dumali, što Rasija rabuje Biełaruś. A bolšaść rasijskich - što Rasija ŭtrymlivaje Biełaruś.
- Kali kazać pra niezaležnaść Biełarusi, jakaja padzieja, na vašuju dumku, była bolš važnaja: Dekłaracyja ab niezaležnaści 27 lipienia 1990 abo Biełaviežskaje pahadnieńnie 8 śniežnia 1991 h.?
- Dumaju,
samaja važnaja padzieja adbyłosia 25 sakavika 1918 hoda. Tam ludzi sapraŭdy prajavili hieraizmi, u ahulnym vyniku, achviaravali saboj.
Na sustrečy Snapkova ź biznesam adzin z zaprošanych zaklikaŭ źniać videazvarot «Nado!» Jak adreahavali astatnija?12
Kamientary