Гісторыя55

«Старшыня калгаса мог аддаць загад знесці, каб парадак быў». Паглядзіце, якія цікавыя забудовы дасавецкага перыяду Беларусь страціла за апошнія гады

Праект «Глобус Беларусі» больш за 20 год збірае ў адным месцы цікавую архітэктурную спадчыну, якая з’явілася на тэрыторыі сучаснай Беларусі да 1939 года. На жаль, некаторыя з гэтых аб’ектаў паступова знікаюць. Прычыны розныя: невуцтва чыноўнікаў, пажары, бязлітаснасць часу. Паглядзелі, што мы страцілі апошнім часам.

Фота: vedaj.by

Праект «Глобус Беларусі» быў створаны ў 2002 годзе. За час існавання, дзякуючы уласным экспедыцыям і інфармацыі ад турыстаў, сайт стаў найбольш поўным навукова-папулярным каталогам славутасцяў дасавецкага перыяду (пабудаваных да 1939 года для Заходняй Беларусі і да 1922 года для астатняй часткі краіны).

Раздзел «Страчанае» дае карціну таго, што мы згубілі ў 21-м стагоддзі — на сёння там больш за 270 аб'ектаў.

«На сайце зафіксаваная абсалютная большасць страчаных будынкаў у краіне (акрамя асобных аб’ектаў у шчыльнай гарадской забудове вялікіх гарадоў). Плюс вельмі часта вандроўнікі дасылаюць напаўразбураныя будынкі, да якіх дабрацца турыстам амаль нерэальна, ці нешта, што не ўяўляе вялікага інтарэсу (нейкі панскі кароўнік, напрыклад) — такое мы на сайце не размяшчаем, але на 95-98% карціна страт 21 стагоддзя ў нас поўная», — каментуе адзін з аўтараў.

Уся інфармацыя праходзіць верыфікацыю, і калі няма магчымасці пацвердзіць, ці праўда нейкі будынак знік, аўтары не загружаюць інфармацыю пра аб’ект на сайт, пакуль яна дакладна не пацвердзіцца.

«Пра згарэлыя цэрквы, напрыклад, даведваемся з сайтаў МНС», — удакладняе адзін з удзельнікаў праекта.

Пажары — толькі адна з прычын, якая пашырае страты архітэктурнай спадчыны.

«Часам, калі браць дробныя аб’екты (напрыклад, прысядзібную гаспадарчую пабудову), міма мог ехаць старшыня калгаса — паглядзець, што руіны стаяць, і аддаць загад іх знесці, каб парадак быў. Такое, канечне, здараецца з тым, што не ўнесена ў спіс гістарычных каштоўнасцяў. Каштоўнасці ж можа напаткаць агонь. Былі асобныя выпадкі, калі іх разбіралі для ўласных патрэб — пабудаваць новую «фазэнду» для адміністрацыі, як сталася з сядзібным домам у Карлаўшчыне на Ашмяншчыне (са слоў мясцовых жыхароў). А вось Даўбуцкую драўляную мячэць, ратуючы ад канчатковага разбурэння, перавезлі са Смаргоншчыны ў музей народнай архітэктуры і побыту — думалі рэстаўраваць, але грошай на тое не знайшлося».

Вось толькі некалькі цікавых забудоў, якія ўжо сышлі ў нябыт.

  • Пакроўская драўляная царква ў Хатлянах 1879 года забудовы. Арыгінальны храм згарэў у 2013 годзе.
Фота: globustut.by
  • Касцёл святога Яўхіма ў Клюшчанах — яшчэ адзін прыклад драўлянай рэлігійнай спадчыны. Яго таксама знішчыла вогнішча ў 2017-м. Прычынай узгарання стала аварыйная электраправодка.
Фота: vedaj.by
  • Царквы з Петрыкава, якую будавалі ў 1746 годзе для старавераў у вёсцы Сотнічы, а потым перанеслі і перафарматавалі ва ўніяцкую святыню, таксама не стала. Разабраная яна ў 2012-м годзе праз аварыйны стан. Побач пабудавалі падобную да яе новую царкву.
Фота: globustut.by
  • Унікальная сельскагаспадарчая станцыя агранома Ластоўскага ў Беняконях, вядомая сваімі адкрыццямі і эксперыментамі і ў Беларусі, і за яе межамі, была пабудаваная ў пачатку 20 стагоддзя. Знеслі яе прыблізна ў 2012-м, пакінуўшы чыстае поле наўзамен.
Фота: voran.by
  • Капліца Узнясення крыжа Божага ў Жыткавіцкім раёне (вёска Ленін) дазваляла ўвачавідкі пазнаёміцца з эклектычным стылем 1863 года выканання. Пабудаваная яна была ў гонар адмены прыгоннага права. Арыгінал у дрэнным стане быў знесены ў 2019-м годзе, на месцы ўзвялі копію.
Фота: fotobel.by
  • Руінамі сядзібнага дома 19 стагоддзя ў Люціне яшчэ можна было палюбавацца у першыя 10-15 год 21-га стагоддзя, цяпер іх няма, бо яны не былі пад аховай краіны.
Фота: radzima.org
  • Вадзяны млын ансамбля сядзібы Пратасевічаў 1912 года ў Агародніках на Гарадзеншчыне ўражваў сваімі памерамі. Не стала яго ў 2013 годзе.
Фота: orda.of.by
  • 100-гадовую ж сінагогу ў Мсціслаўлі, па рашэнні ўладаў, разабралі літаральна ў гэтым годзе. «Будынак сінагогі не быў уключаны ў рэспубліканскі спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў, мясцовыя ўлады не далі яму ахоўнага статусу, і таму пра намер знішчыць гэты ўзор габрэйскага правінцыйнага мураванага дойлідства нічога не ведала Грамадства аховы помнікаў. Грамадскасць горада таксама даведалася пра Тое, што адбываецца, у апошні момант. Нягледзячы на заклікі краязнаўцаў да раённай адміністрацыі адкласці знос даўнейшага будынка, яго знішчылі», — пісалі рэгіянальныя СМІ.
Фота: mogilev.media

Стваральнікі «Глобуса» прызнаюць, што Беларусь — не ўнікальная краіна: архітэктурныя аб’екты з розных прычын знікаюць і ў іншых месцах на зямлі, але падыход да гэтай справы ў нас — адзін з найгоршых.

«Трэба мяняць саму парадыгму стаўлення да спадчыны. Калі яна зменіцца, то і будзе выратоўвацца больш аб’ектаў. Зараз чыноўнікі бяруць «на аловак», умоўна кажучы, 10 вялікіх помнікаў — Мір, Ружаны, Косава і гэтак далей. Туды ўкладаюцца мільёны даляраў, пра гэта паўсюдна пішуць. А сотні маленькіх помнікаў архітэктуры пры гэтым знішчаюцца. Зразумела, што грошай не шмат, але парадыгма дакладна не такая, якая павінна быць у сучасным еўрапейскім грамадстве. Усе важныя будынкі трэба хаця б заносіць у спісы каштоўнасцяў і спрыяць іх захаванню».

Чытайце таксама:

Курапаты: на сёння вядома амаль усё

Маршрут для незабыўных выхадных. На Нарачы вы ўсе бывалі. А паглядзіце, што можна пабачыць вакол Блакітных азёр

Каментары5

  • Kub
    17.08.2022
    Памятаю, як адзін хлапчына збіраў грошы на беларусізацыю праэкта. Грошы сабраў, а праэкт так і застаўся рускамоўным....
  • Гость
    17.08.2022
    Ломать - не строить .
  • Skarbnik
    18.08.2022
    Грамадства аховы помнікаў? Да такога ўзроўню наш соцыюм яшчэ дарос. А калі насур’ёз - то памылак ве-е-ельмі шмат…

Хакеіст Баскаў, ваенкам Крываносаў, медык Румо. Лукашэнка назваў сваіх давераных асобаў3

Хакеіст Баскаў, ваенкам Крываносаў, медык Румо. Лукашэнка назваў сваіх давераных асобаў

Усе навіны →
Усе навіны

«Дзе ***** подпісы???» Прапагандыст Тур заблытаўся ў выбарчых рэаліях7

У свеце стала менш атэістаў. Але ў Еўропе рэлігія адступае 20

Беларускую мову ва Украіне хочуць выключыць са спісу моў, якія падлягаюць абароне25

«Я член выбарчай камісіі і гэтым ганаруся». Лукашысты ладзяць новы флэшмоб11

Маск стварае свой уласны горад у Тэхасе1

«Цяпер страшна выйсці з дзецьмі з дому». У элітным ЖК пад Мінскам зграя бадзяжных сабак разарвала хатняга ката6

За «экстрэмізм» асудзілі хлопца, які некалі запускаў кампанію па віншаванні ветэранаў

У конкурсе на найлепшую паштовую марку трэці год запар перамагае работа, звязаная з сілавікамі2

Інстытут Мінэканомікі: Санкцыі прама закранаюць чвэрць эканомікі Беларусі1

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Хакеіст Баскаў, ваенкам Крываносаў, медык Румо. Лукашэнка назваў сваіх давераных асобаў3

Хакеіст Баскаў, ваенкам Крываносаў, медык Румо. Лукашэнка назваў сваіх давераных асобаў

Галоўнае
Усе навіны →