«Старшыня калгаса мог аддаць загад знесці, каб парадак быў». Паглядзіце, якія цікавыя забудовы дасавецкага перыяду Беларусь страціла за апошнія гады
Праект «Глобус Беларусі» больш за 20 год збірае ў адным месцы цікавую архітэктурную спадчыну, якая з’явілася на тэрыторыі сучаснай Беларусі да 1939 года. На жаль, некаторыя з гэтых аб’ектаў паступова знікаюць. Прычыны розныя: невуцтва чыноўнікаў, пажары, бязлітаснасць часу. Паглядзелі, што мы страцілі апошнім часам.
Праект «Глобус Беларусі» быў створаны ў 2002 годзе. За час існавання, дзякуючы уласным экспедыцыям і інфармацыі ад турыстаў, сайт стаў найбольш поўным навукова-папулярным каталогам славутасцяў дасавецкага перыяду (пабудаваных да 1939 года для Заходняй Беларусі і да 1922 года для астатняй часткі краіны).
Раздзел «Страчанае» дае карціну таго, што мы згубілі ў 21-м стагоддзі — на сёння там больш за 270 аб'ектаў.
«На сайце зафіксаваная абсалютная большасць страчаных будынкаў у краіне (акрамя асобных аб’ектаў у шчыльнай гарадской забудове вялікіх гарадоў). Плюс вельмі часта вандроўнікі дасылаюць напаўразбураныя будынкі, да якіх дабрацца турыстам амаль нерэальна, ці нешта, што не ўяўляе вялікага інтарэсу (нейкі панскі кароўнік, напрыклад) — такое мы на сайце не размяшчаем, але на 95-98% карціна страт 21 стагоддзя ў нас поўная», — каментуе адзін з аўтараў.
Уся інфармацыя праходзіць верыфікацыю, і калі няма магчымасці пацвердзіць, ці праўда нейкі будынак знік, аўтары не загружаюць інфармацыю пра аб’ект на сайт, пакуль яна дакладна не пацвердзіцца.
«Пра згарэлыя цэрквы, напрыклад, даведваемся з сайтаў МНС», — удакладняе адзін з удзельнікаў праекта.
Пажары — толькі адна з прычын, якая пашырае страты архітэктурнай спадчыны.
«Часам, калі браць дробныя аб’екты (напрыклад, прысядзібную гаспадарчую пабудову), міма мог ехаць старшыня калгаса — паглядзець, што руіны стаяць, і аддаць загад іх знесці, каб парадак быў. Такое, канечне, здараецца з тым, што не ўнесена ў спіс гістарычных каштоўнасцяў. Каштоўнасці ж можа напаткаць агонь. Былі асобныя выпадкі, калі іх разбіралі для ўласных патрэб — пабудаваць новую «фазэнду» для адміністрацыі, як сталася з сядзібным домам у Карлаўшчыне на Ашмяншчыне (са слоў мясцовых жыхароў). А вось Даўбуцкую драўляную мячэць, ратуючы ад канчатковага разбурэння, перавезлі са Смаргоншчыны ў музей народнай архітэктуры і побыту — думалі рэстаўраваць, але грошай на тое не знайшлося».
Вось толькі некалькі цікавых забудоў, якія ўжо сышлі ў нябыт.
- Пакроўская драўляная царква ў Хатлянах 1879 года забудовы. Арыгінальны храм згарэў у 2013 годзе.
- Касцёл святога Яўхіма ў Клюшчанах — яшчэ адзін прыклад драўлянай рэлігійнай спадчыны. Яго таксама знішчыла вогнішча ў 2017-м. Прычынай узгарання стала аварыйная электраправодка.
- Царквы з Петрыкава, якую будавалі ў 1746 годзе для старавераў у вёсцы Сотнічы, а потым перанеслі і перафарматавалі ва ўніяцкую святыню, таксама не стала. Разабраная яна ў 2012-м годзе праз аварыйны стан. Побач пабудавалі падобную да яе новую царкву.
- Унікальная сельскагаспадарчая станцыя агранома Ластоўскага ў Беняконях, вядомая сваімі адкрыццямі і эксперыментамі і ў Беларусі, і за яе межамі, была пабудаваная ў пачатку 20 стагоддзя. Знеслі яе прыблізна ў 2012-м, пакінуўшы чыстае поле наўзамен.
- Капліца Узнясення крыжа Божага ў Жыткавіцкім раёне (вёска Ленін) дазваляла ўвачавідкі пазнаёміцца з эклектычным стылем 1863 года выканання. Пабудаваная яна была ў гонар адмены прыгоннага права. Арыгінал у дрэнным стане быў знесены ў 2019-м годзе, на месцы ўзвялі копію.
- Руінамі сядзібнага дома 19 стагоддзя ў Люціне яшчэ можна было палюбавацца у першыя 10-15 год 21-га стагоддзя, цяпер іх няма, бо яны не былі пад аховай краіны.
- Вадзяны млын ансамбля сядзібы Пратасевічаў 1912 года ў Агародніках на Гарадзеншчыне ўражваў сваімі памерамі. Не стала яго ў 2013 годзе.
- 100-гадовую ж сінагогу ў Мсціслаўлі, па рашэнні ўладаў, разабралі літаральна ў гэтым годзе. «Будынак сінагогі не быў уключаны ў рэспубліканскі спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў, мясцовыя ўлады не далі яму ахоўнага статусу, і таму пра намер знішчыць гэты ўзор габрэйскага правінцыйнага мураванага дойлідства нічога не ведала Грамадства аховы помнікаў. Грамадскасць горада таксама даведалася пра Тое, што адбываецца, у апошні момант. Нягледзячы на заклікі краязнаўцаў да раённай адміністрацыі адкласці знос даўнейшага будынка, яго знішчылі», — пісалі рэгіянальныя СМІ.
Стваральнікі «Глобуса» прызнаюць, што Беларусь — не ўнікальная краіна: архітэктурныя аб’екты з розных прычын знікаюць і ў іншых месцах на зямлі, але падыход да гэтай справы ў нас — адзін з найгоршых.
«Трэба мяняць саму парадыгму стаўлення да спадчыны. Калі яна зменіцца, то і будзе выратоўвацца больш аб’ектаў. Зараз чыноўнікі бяруць «на аловак», умоўна кажучы, 10 вялікіх помнікаў — Мір, Ружаны, Косава і гэтак далей. Туды ўкладаюцца мільёны даляраў, пра гэта паўсюдна пішуць. А сотні маленькіх помнікаў архітэктуры пры гэтым знішчаюцца. Зразумела, што грошай не шмат, але парадыгма дакладна не такая, якая павінна быць у сучасным еўрапейскім грамадстве. Усе важныя будынкі трэба хаця б заносіць у спісы каштоўнасцяў і спрыяць іх захаванню».
Чытайце таксама:
Курапаты: на сёння вядома амаль усё
Маршрут для незабыўных выхадных. На Нарачы вы ўсе бывалі. А паглядзіце, што можна пабачыць вакол Блакітных азёр
Кавід забраў у Беларусі 90 тысяч жыццяў, а не 7 тысяч, як сцвярджалі ўлады14
Каментары