Як фіны сабралі адну з найбольшых у свеце калекцый старадаўніх карт
«The Mapmakers' World: A Cultural History of the European World».
Часам шлях да адказаў цікавейшы за самі адказы.
Гэтай гісторыі магло б і не быць, каб не кніга «The Mapmaker’s World» Мар’ё Нурмінен (John Nurminen Foundation, 2015). Гэта раскошны альбом, прысвечаны культурнай гісторыі еўрапейскай карты свету.
У кнізе больш за 200 поўнакаляровых выяў: карты і глобусы (яркія, якасныя, з падрабязнасцямі), а таксама гравюры, жывапісныя палотны і іх фрагменты, на якіх паказаны тыя, хто ствараў гэтыя карты, месцы, дзе яны ствараліся, абставіны. Выявы паходзяць з розных музеяў і сховішчаў, і гэта дае падставу парадавацца за наш час.
«Старыя карты — гэта вакно ў гісторыю», — цытуюць ва ўводзінах Абрахама Артэліуса. — Ідэя, што геаграфічныя выявы могуць даць цікавыя культурна-гістарычныя звесткі пра час, у які была створана карта, зусім не новая, але гэта і робіць яе яшчэ цікавейшай».
Што цікава адзначыць нам, дык тое, што кніга перакладзена з фінскай мовы і выдадзена ў Брытаніі пры ўдзеле Брытанскай бібліятэкі. Але надрукавана ў Фінляндыі. У нас звычайна ўсё наадварот.
Але і гэтага альбома магло і не быць, калі б не англамоўнае перавыданне кнігі 1889 года «Facsimile-Atlas to the early history of cartography with reproductions of the most important maps printed in the XV and XVI centuries» і англамоўная копія нарысу 1897 года «Periplus: An Essay on the Early History of Charts and Sailing-directions» А.Э. Нардэншэльда (пераклад з шведскай).
У першым аўтар прывёў рэпрадукцыі каля сотні карт 15-16 стагоддзяў і даў нарыс гісторыі друкаванай карты свету. Другое выданне прысвечана таму, што было да карт: перыплам и парталанам, то бок планам узбярэжжа. Тут злоўлена самая сутнасць картаграфавання ў яе практычным значэнні для цывілізацыі: карта — гэта інструмент для падарожжа.
Лоўка было ў 19 стагоддзі брацца за гісторыю картаграфіі: датуль тэмай ніхто не займаўся, усе даследаванні тычыліся геаграфіі. Гэтымі ж дзвюма кніжкамі аўтар зняў вяршкі з тэмы, паклаў у падмурак два нарожныя камяні, ад якіх стала магчымым будаваць.
І самае абуральнае, што зрабіў гэта аўтар паміж справамі.
#карцінкізгісторыяй
Такім чынам, гісторыя, як заўсёды, пачынаецца з Чалавека. Адольф Эрык Нардэншэльд (1832, Фінляндыя — 1901, Швецыя) паходзіў са шведскага роду, што зусім не перашкодзіла яму стаць нацыянальным героем і для Фінляндыі: у Хельсінках ён нарадзіўся, абараняў доктарскую і — змагаўся за незалежнасць Вялікага Княства Фінляндскага ад Расійскай імперыі.
Захаваліся звесткі, нібы ў 1857 годзе падчас урачыстага абеду з нагоды абароны дысертацый (Нардэншэльд акурат быў абараніў доктарскую) малады даследчык узняў тост за незалежнасць Фінляндыі і збліжэнне з Швецыяй. Расійскія чыноўнікі, канечне ж, тут жа адабралі ў яго свежапрызначаную стыпендыю на вывучэнне Камчаткі, пазбавілі ўніверсітэцкіх пасад і вымусілі з’ехаць.
Гэта быў, без сумневаў, бясстрашны чалавек. Шукаў шлях на Паўночны полюс, падарожнічаў на Грэнландыю і Шпіцберген. У пачатку мая 1873 года Нардэншэльд з камандай першым пераадолеў Усходні ледзяны шчыт на выспе Nordaustlandet (другі па памеры ледавік Еўропы). Прычым туды і назад. Агулам было пройдзена 560 км за 25 дзён.
У 1878—1880-м Нардэншэльд кіраваў першай у гісторыі экспедыцыяй праз Паўночны марскі шлях, якая скончылася поспехам: стартавалі ад Karlskrona (Швецыя), абагнулі Еўразію з усходу і паўднёвым шляхам вярнуліся ў Стакгольм. Фінансавалі праект папалам шведскія інстытуцыі і расійскі камерсант Аляксандр Серабракоў. Дарэчы, з сабой даследчыкі бралі мастака-гравёра па дрэве.
Геолаг, мінеролаг і палярны даследчык, у нейкі момант свайго жыцця Нардэншэльд захапіўся геаграфічнымі картамі і ў выніку сабраў сваю Калекцыю.
У 1997 годзе калекцыя А.Э. Нардэншэльда была ўнесена ў міжнародны рэестр дакументальнай спадчыны «Памяць свету» ЮНЭСКА як адна з найбольш поўных у сваім родзе. У ёй 3870 назваў картаграфічных і геаграфічных выданняў, некалькі рукапісаў і каля 24 000 карт, і сёння яна захоўваецца ў Нацыянальнай бібліятэцы Фінляндыі.
За калекцыю і згаданыя вышэй кнігі барона Нардэншэльда называюць заснавальнікам гісторыі картаграфіі.
#JohnNurminenFoundation
Бэкграўнд трошкі праясняе, чаму менавіта фіны выдаюць альбом «The Mapmaker’s World» пад патранажам Брытанскай бібліятэкі. Засталося высветліць ролю John Nurminen Foundation: just business альбо ўсё ж такі гэта любоў.
Сямейная кампанія John Nurminen Oy лічыць сваю гісторыю ад 1886 года: ад крамкі на ўзбярэжжы, што прадавала ў тым ліку драўніну і побытавую хімію. З часам Нурмінены пабудавалі карабель, сталі займацца перавозкамі, а цяпер іх кампанія — адзін з вядучых дыстрыбутараў навігацыйных карт і марской электронікі, а таксама буйны транспартны аператар.
У 1992 годзе ўнук Джона Нурмінена-малодшага, Юха Нурмінен, заснаваў Фундацыю Джона Нурмінена для спрыяння фінскаму мараплаўству і захавання культурнай спадчыны, інспіраванай морам. Ён зацікавіўся картамі, стаў калекцыянаваць іх. Уплыў А.Э. Нардэншэльда быў не апошняй прычынай.
«The Mapmaker’s World» — яго супольны праект з жонкай, Мар’ё Нурмінен. Пад сцягам Нардэншэльда даследчыкі наведалі безліч еўрапейскіх музеяў і, можна быць упэўненымі, антыкварных крам.
Сёння калекцыя Фундацыі — найбольшая прыватная калекцыя марскіх карт у Фінляндыі, у ёй каля 1000 рэдкіх карт, атласаў, глобусаў і кніг. Скарбы не схаваныя ў куфры і не знаходзяцца пастаянна на рэстаўрацыі: экспазіцыю ў Хельсінкі можна наведаць.
Каля 20 год таму Нурмінены заняліся таксама праблемамі экалогіі ў Балтыцы. «Мы ахоўваем Балтыйскае мора і яго скарбы для наступных пакаленняў», — так сёння фармулюе John Nurminen Foundation сваю місію.
#SeaGift
А цяпер — пра мора ў падарунак.
Нягледзячы на паспяховасць бацькоўскай кампаніі, культурная і экалагічная ўстанова John Nurminen Foundation заклікае рабіць ахвяраванні на сваю дзейнасць.
Фінам прапаноўваюць у Дзень нараджэння або іншае свята папрасіць у сваіх гасцей абысціся без падарункаў, а лепш зрабіць унёсак на праекты па ачыстцы Балтыйскага мора. Ахвяраванне ў 10 еўра ачышчае мора ад 50 кг шкодных сіне-зялёных водарасцяў. Па жаданні, арганізатары фундацыі выдадуць сертыфікат на суму ахвяравання.
Вось так дзівосна часам пераплятаюцца дабрачыннасць, клопат пра экалогію, калекцыянаванне і эканамічны поспех.
Каментары