Фота: Vyacheslav Prokofyev, Sputnik, Kremlin Pool Photo via AP
Пераможцы і прайграўшыя
Тэктанічныя змены энергетычнай карты Еўропы пасля нападу Расіі на Украіну да канца 2022 года сталі відавочнымі. Еўрасаюз не толькі перастаў залежаць ад расійскіх нафты і газу, але і пралабіраваў столь цэн на сыравіну, праз што ўпалі каціроўкі Urals да нябачаных 50% ад узроўняў Brent. Забараніўшы выкарыстанне расійскіх вугалю, нафты і (з 5 лютага) нафтапрадуктаў, Еўропа справакавала перадзел рынку, у якім знайшліся свае прайграўшыя і свае пераможцы.
Асноўным прайграўшым па выніках 2022 года стаў сам Еўрапейскі саюз, якому прыйшлося выдаткаваць не менш за €500 млрд на закупку энергарэсурсаў па вельмі высокіх цэнах і на субсідаванне нацыянальных спажыўцоў. Еўрапейцы праявілі цуды адаптацыі да новых умоў і ўпэўнена справіліся з пуцінскай спробай замарозіць Стары Свет. Цяпер многія эксперты кажуць, што наступная зіма будзе складанейшай за цяперашнюю, але гэта выклікае сумневы — прынамсі, цэны на нафту і газ у Еўропе напэўна не паўтораць рэкорды мінулага года.
Што датычыць тых, хто выйграў, тут карціна выглядае больш страката. Перш за ўсё можна згадаць Кітай, які можа зараз аднаасобна дыктаваць Расіі цэны на вугаль і газ з усходнесібірскіх радовішчаў; нафту Кітай таксама атрымліваў і атрымлівае на льготных умовах (зніжкі ў апошнія месяцы даходзілі да $13 за барэль у параўнанні з палівам з Саудаўскай Аравіі). У наступныя гады КНР мае ўсе шанцы застацца найбуйнейшым пакупніком расійскіх энергетычных рэсурсаў, калі ўлічваць усе іх віды.
Індыя, якая ў снежні 2022 года закупіла ў 33 разы больш расійскай нафты, чым на год раней, і давяла пастаўкі з Расіі амаль да чвэрці свайго агульнага імпарту, таксама стала бенефіцыярам вайны ва Украіне: сярэднія цэны паставак на працягу ўсяго года знаходзіліся на ўзроўнях на $25-30 за барэль, ніжэй, чым каціроўкі Brent. Больш за тое, індыйскія перапрацоўшчыкі ўжо пачалі вырабляць з расійскай нафты нафтапрадукты і рыхтуюцца да іх паставак у Еўропу.
Турцыя — будучая энергетычная звышдзяржава?
Аднак найбольш комплексным выгаданабытчыкам стала Турцыя. Яна павялічыла закупкі расійскай нафты амаль удвая; стала да канца мінулага года самым буйным імпарцёрам расійскага газу і, безумоўна, утрымае гэтую пазіцыю сёлета. Попыт на транзіт паліва праз яе тэрыторыю вырас у сувязі з расійска-казахстанскімі спрэчкамі вакол Каспійскага трубаправоднага кансорцыума; і, нарэшце, Крэмль, нягледзячы на складаныя адносіны з Анкарой, рызыкнуў прапанаваць прэзідэнту Эрдагану стварэнне ў Фракіі газавага хаба для наступнай транспарціроўкі расійскага паліва ў Еўропу.
Усё гэта можа ператварыць Турцыю ў новую энергетычную звышдзяржаву, прычым не толькі рэгіянальнага маштабу. Прэзідэнт Эрдаган, які прымярае на сябе ролю лідара ўсяго суніцкага свету, вельмі ўважліва сочыць за зменамі энергетычнага раскладу ў Міжземнаморʼі: Турцыя за апошнія гады давяла свае разведаныя запасы газу на шэльфах Чорнага і Міжземнага мораў да 700 млрд куб. м. Туркі прыглядаюцца да радовішчаў у тэрытарыяльных водах Грэцыі і Кіпра; пачынаюць аднаўляць дыпламатычныя адносіны з Ізраілем і Егіптам, разумеючы верагоднае значэнне гэтых краін на рэгіянальным рынку газу (абʼём запасаў у газавых палях на ізраільскім і егіпецкім шэльфах перавышае 3,2 трлн куб. м).
У ідэале Эрдаган марыў бы ператварыць Турцыю ў хаб не толькі для расійскіх, казахстанскіх і азербайджанскіх, але і для блізкаўсходніх газу і нафты, па сутнасці замясціўшы Расію калі не на энергетычным, то на газавым рынку Еўропы.
Яшчэ і Кіпр
Кіпр да нядаўняга часу не меў асаблівага стаўлення да энергетычных праблем і супярэчнасцяў, якія злучалі і падзялялі Еўропу і рэгіён Вялікага Блізкага Усходу. Разведка газавых радовішчаў у гэтым раёне пачалася ў канцы 2000-х. Першы буйны газаносны раён у тэрытарыяльных водах вострава (радовішча «Афрадыта») быў разведаны ў 2011 годзе і прызнаны камерцыйна прывабным у 2015 годзе. З тых часоў было зроблена яшчэ некалькі адкрыццяў, у выніку чаго запасы газу ў юрысдыкцыі Кіпра цяпер ацэньваюцца ў 400-600 млрд куб. м. Для параўнання, паказчыкі Ізраіля дасягаюць 1 трлн, а Турцыі — больш за 700 млрд куб. м. Пры гэтым камерцыйныя радовішчы кіпрскага газу знаходзяцца паблізу ізраільскага і егіпецкага шэльфаў.
Цяпер зразумела адно: з разрывам энергетычных сувязяў паміж Расіяй і Еўропай фокус еўрапейскай энергетычнай палітыкі напэўна зрушыцца на поўдзень. Ужо ідуць перамовы аб закупках газу ў Ізраілі і Егіпце, а нафтаперапрацоўчыя заводы ў краінах Персідскага заліва нарошчваюць выпуск нафтапрадуктаў напярэдадні еўрапейскага эмбарга на расійскую прадукцыю, што набывае моц у пачатку лютага. Краіны заліва, новыя гульцы ва Усходнім Міжземнаморʼі, а таксама Турцыя з расійскім, азербайджанскім і казахскім газам і нафтай, які стаіць за ёй, — гэта новыя партнёры Еўропы ў вялікай энергетычнай гульні.
