«Мы, хто змагаецца з Богам». Выйшла новая кніга псіхолага Пітэрсана, які выклікае такія спрэчкі

Джордан Пітэрсан выдаў новую кнігу. У гэтым месцы праявай добрага тону будзе дэманстратыўна скрывіцца або саркастычна ўсміхнуцца. Прынамсі ў некаторых асяроддзях так будзе правільна.

Пітэрсан — гэта канадскі інтэлектуал, якога не пераварваюць левыя. Леваліберальныя СМІ мянуюць яго «кумірам правіцы», прадстаўніком «рэакцыянерскай палітыкі», распаўсюднікам «культу таксічнай маскуліннасці», «інсэл-героем» і «разумным для дурняў». 

Амерыканскі левы партал Jacobin.com ахарактарызаваў яго надзвычай каларытна: «Погляды Джордана Пітэрсана перапоўнены псеўданавукай, дрэннай папсовай псіхалогіяй і глыбокім ірацыяналізмам. Іншымі словамі, ён — суцэльнае гаўно [full of shit]».

Дык вось, у лістападзе мінулага года гэты «рэакцыянер» выдаў кнігу пад назвай We Who Wrestle with God. Perceptions of the Divine («Мы, хто змагаецца з Богам. Уяўленні пра боскае»). Кніга выйшла ў амерыканскім выдавецтве Portfolio. 

Перад тым, як перайсці да агляду гэтай кнігі — коратка пра самога аўтара.

Хто такі Джордан Пітэрсан?

62-гадовы Джордан Пітэрсан — прафесар псіхалогіі з Канады, які апублікаваў больш за 180 навуковых прац. Сярод іншага, ён даследаваў мадэлі асобы «Вялікая пяцёрка». 

Згодна з Індэксам Хірша (h-індэкс), ён з’яўляецца адным з найбольш цытаваных псіхолагаў. На платформе Google Scholar яго h-індэкс складае 63 (для параўнання, сярэдні паказчык у лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі — 62,58). 

Сваю медыйна-публічную дзейнасць Пітэрсан пачаў з запісу ўніверсітэцкіх лекцый, якія публікаваў у інтэрнэце. З цягам часу яго канал прыцягнуў мільёны гледачоў, а фінансавая падтрымка ад прыхільнікаў вырасла да тысячаў долараў у месяц. На дадзены момант у яго 8,5 мільёна падпісчыкаў.

Пітэрсан таксама ўдзельнічаў у папулярных падкастах, такіх як шоу Джо Рогана і Лекса Фрыдмана. Гэта зрабіла яго адным з самых пазнавальных псіхолагаў у інтэрнэце, выклікаючы як захапленне, так і раздражненне.

Шырокую вядомасць Пітэрсан атрымаў дзякуючы сваёй кнізе 12 Rules for Life: An Antidote to Chaos. Простыя правілы, такія як прамая пастава або клопат пра сябе, у яго інтэрпрэтацыі набылі філасофскую глыбіню і практычнае значэнне.

Прамоцыя кнігі суправаджалася інтэрв’ю і публічнымі выступамі, якія ўзмацнілі яго рэпутацыю харызматычнага прамоўцы, але таксама спарадзілі спрэчкі вакол яго поглядаў.

«Закон аб займенніках»

У 2017 годзе ў Канадзе ўступіў у сілу Bill C-16 — закон, які ўнёс змены ў Закон аб правах чалавека і Крымінальны кодэкс. Закон забараніў дыскрымінацыю на аснове гендарнай ідэнтычнасці або выражэння гэтай ідэнтычнасці.

Хоць у законе не згадваюцца займеннікі, ён прадугледжваў, што людзі павінны выкарыстоўваць займеннікі, якія адпавядаюць жаданню індывіда, незалежна ад біялагічнага пола.

Пітэрсан выступіў адным з найбольш вядомых крытыкаў гэтага закона, заяўляючы, што такога тыпу законы могуць прывесці да оруэлаўскага прымусу прызнаваць арбітральна навязаныя зверху значэнні словаў.

Гэтая пазіцыя выклікала шырокі рэзананс: адны ўспрынялі яго як абаронцу свабоды слова і здаровага сэнсу, а іншыя — як трансфоба і правага радыкала.

«Не веру ў Бога, але баюся, што ён можа існаваць»

Калі Пітэрсана спыталі, ці верыць ён у Бога, ён адказаў: «Я думаю, што правільны адказ — не, але баюся, што ён можа існаваць». 

Так ці інакш, Пітэрсан — нястомны даследнік рэлігіі. Хоць біблеістыка не ўваходзіць у яго першапачатковую сферу даследаванняў, яго інтэрпрэтацыя юдэахрысціянскай Бібліі выклікае шырокую цікавасць. Ужо ў 2018 годзе некаторыя называлі яго «самым уплывовым тлумачальнікам Бібліі ў сучасным свеце».

Менавіта гэтаму — біблейскай інтэрпрэтацыі — і прысвечана кніга «Мы, хто змагаецца з Богам». Цяпер самы час перайсці да яе агляду.

Біблія як тунэль

Кніга складаецца з дзевяці раздзелаў, кожны з якіх прысвечаны ключавым біблійным гісторыям і тэмам. Пачынаецца з раздзела «На пачатку», дзе аўтар разважае пра стварэнне як найважнейшы наратыў пра Божую творчасць і чалавечае прызначэнне.

У наступных раздзелах разглядаюцца гісторыі Адама і Евы, Каіна і Авеля, Ноя, вежы Вавілонскай, Абрагама і Майсея. Праз гэтыя гісторыі Пітэрсан выяўляе сімвалічныя сэнсы, якія ўплываюць на разуменне Бога, чалавека і касмічнага парадку.

Завяршаецца кніга разважаннямі пра гісторыю прарока Ёны, якая сімвалізуе пакаянне і трансфармацыю пад уплывам боскай волі.

Пітэрсан разглядае Біблію перадусім як сховішча архетыпаў — універсальных, паўтаральных сімвалаў і тэм, што ўзнікаюць з калектыўнага несвядомага і з’яўляюцца асновай чалавечага досведу.

Адсюль аўтар шырока выкарыстоўвае аналітычную псіхалогію Карла Густава Юнга. Спасылаецца ён і на ідэі іншых мысляроў, такіх як Мірча Эліядэ, К.С. Льюіс, Джон Генры Ньюмэн, а таксама багаслоўскіх аўтарытэтаў, як Аўгусцін і Фама Аквінскі. Пітэрсан не грэбуе таксама працамі мысляроў, што займалі крытычную пазіцыю ў адносінах да рэлігіі, напрыклад Даніэля С. Дэнета.

Аднак канцэпцыямі Юнга аўтар натхняецца ці не найболей, а вынік іх прымянення дужа цікавы. На думку Пітэрсана, архетыпы, якія Юнг выяўляў у міфах, снах і рэлігійных традыцыях, прысутнічаюць у біблейскіх апавяданнях. 

Давайце паглядзім, што атрымліваецца пры такім падыходзе.

Адам і Ева. Гісторыя грэхападзення трактуецца як правобраз чалавечай самасвядомасці і напружання паміж невінаватасцю і маральнай адказнасцю. Выгнанне з Эдэма аўтар тлумачыць як пачатак індывідуацыі. Атрымаўшы веды пра дабро і зло, чалавецтва сутыкаецца са сваім ценем — сукупнасцю непрывабных рысаў асобы або супольнасці, якія выцясняюцца ў несвядомае.

Каін і Авель. Гэтая гісторыя адлюстроўвае архетыпы крыўдлівай ахвяры (Каіна) і ідэальнага ахвяравальніка (Авеля). Пітэрсан акцэнтуе ўвагу на псіхалагічнай дынаміцы зайздрасці, крыўды і разбуральных наступстваў няздольнасці пераадолець свае слабасці і ўзняцца да вышэйшых каштоўнасцяў.

Хрыстос як архетыпічны герой. Ісус разглядаецца як найвышэйшы архетып героя, які гатовы сутыкнуцца з пакутамі, узяць на сябе грахі свету і пераадолець смерць. Гэты вобраз адпавядае юнгіянскай канцэпцыі героя як фігуры, што не баіцца выйсці насустрач свайму ценю і дасягае трансфармацыйнага перараджэння.

Каін і культ крыўды

Пітэрсан не быў бы сабой, калі б не ўставіў некалькі шпілек у леваліберальныя наратывы. Яшчэ пры згадванні ягонага акрэслення Каіна як «крыўдлівай ахвяры» можна было адчуць намёк на крытыку выкарыстання вобразу «прыгнечанага» для апраўдання абмежаванняў у адносінах да «прыгнятальніка».

У раздзеле пра Каіна і Авеля ёсць падраздзел пад назвай «Сакральны прататып палітычнага», дзе аўтар аналізуе сучасныя ідэалагічныя дэбаты праз прызму біблейскага аповеду.

Коратка нагадаем змест аповеду. Каін быў земляробам, а Авель — пастухом. Абодва прынеслі ахвяры Богу: Каін — плён зямлі, а Авель — найлепшых ягнятаў са свайго статку. Бог прыняў ахвяру Авеля, але не прыняў ахвяру Каіна. Раззлаваны Каін забіў свайго брата.

На думку Пітэрсана, гэты аповед адлюстроўвае схільнасць чалавека ўспрымаць розніцы — у багацці, уладзе ці статусе — як праяву недаравальнай несправядлівасці або прыгнёту. Каін увасабляе тып «прыгнечанага», чыя крыўда апраўдвае насілле, у тым ліку братазабойства.

Аўтар праводзіць паралелі паміж дэструктыўнай крыўдай Каіна і сучаснымі левымі ідэалогіямі. Ён сцвярджае, што ідэалогіі, празмерна засяроджаныя на няроўнасцях, могуць ператварыцца ў культ крыўды. Гэта стварае непераадольныя бар’еры паміж групамі і падрывае адзінства чалавечага роду.

Падагульняючы, скажам так. Кніга We Who Wrestle with God — не экзэгеза для адданых вернікаў і не даніна секулярысцкім чаканням. Гэта дзёрзкі інтэлектуальны выклік для адных і другіх.

Jordan Peterson. We Who Wrestle with God. Perceptions of the Divine. — Portfolio, 2024

• 16
• 1
• 2
• 2
• 0
• 0
• 1
• 0