«Пасадзілі, але забіваць нашто?» Андрэй Ашурак — пра год без свайго брата Вітольда

Замест таго, каб паведаміць праўду пра смерць Вітольда, Следчы камітэт распачаў крымінальную справу супраць тых, хто скандаваў «Ганьба!» на абвяшчэнні Ашурку пяцігадовага прысуду. Сярод падазраваных аказаўся малодшы брат Вітольда Андрэй, які з цягам часу быў вымушаны з’ехаць з Беларусі ў Польшчу.

Якім быў Вітольд, легенда Бярозаўкі, што цяпер з крымінальнай справай і як яго сям'я жыве далей? 

«Ён ведаў, чым усё можа скончыцца, і не здаўся»

«Наша Ніва»: Гутарым з вамі за пару дзён да гадавіны па Вітольду. Што адчуваеце перад гэтым днём?

Андрэй Ашурак: Шкадую, не тое слова. Усё стаіць перад вачамі, нібыта ўчора гэта было. Ёсць і боль, і крыўда, і нянавісць да гэтых пачвар, але нічога не зробіш. Адзінае, што можам зрабіць, — гэта памятаць, што казаў [Вітольд], як жыў, бо чалавёкам ён быў усё-ткі разумным. Варта справіць імшу, памаліцца за яго і за ўсіх забітых, за ўсіх, хто сядзіць.

Пачынаючы з гэтага года, 21 мая — Дзень палітзняволенага. У нас 1200 тых, каго прызналі палітвязнямі, а колькі іх сядзіць па іншых артыкулах! Прычына гэтага — тое, што людзі выйшлі на пратэст і рабілі сваю справу, рабілі яе дзеля сябе, сяброў, дзеля дзяржавы і народа.

Думкі супярэчлівыя, але назад ужо нічога не вернеш. Ніхто не думаў, што так усё скончыцца з Вітольдам. Пасадзілі, але забіваць нашто? Вось з кім маем справу — з банальнымі забойцамі.

«НН»: Якім зараз часцей згадваеце яго?

АА: Цяжка сказаць, бо мы з ім пражылі ўсё жыццё разам, шмат чаго ўспамінаецца. Помню, як былі маладыя, як ён у мяне быў сведкам на вяселлі — брат усё-ткі! Згадваю і пратэсты. Мяне не было на пратэстах у Лідзе, бо мы з сябрамі ладзілі пратэсты ў нашай Бярозаўцы, у нас усё таксама кіпела. Вітольд нас запрашаў у Ліду [на пратэсты] — маўляў, як гэта Бярозаўка не прыедзе? Але хто тады застанецца ў Бярозаўцы? Тады ён мне часта тэлефанаваў ноччу, калі ў Лідзе пратэсты заканчваліся: прыедзь за мной, браток! І я ехаў за ім, мы гаварылі, будавалі планы.

Павялічыць

Памятаю таксама, як ездзіў да яго ў турму на спатканне, было гэта ў лютым мінулага года. Ніхто ж не думаў, што апошні раз бачымся. Усё як быццам было добра, нармальна сябе адчуваў, планы ў яго былі. І ўсе ведалі: не даседзеш ты гэтыя пяць гадоў! Але не думалі, што будзе так.

«НН»: Вы былі з ім блізкія?

АА: Больш чым блізкія! Але ўсё ж такі мы хлопцы, і, калі былі маладыя, пару разоў маглі адзін аднаму і ў лыч даць. Які ж ты брат, калі з братам не пабіўся?

Калі мае дзеці былі малыя, мая жонка расказвала ім гісторыю пра два пальчыкі. Казала, маўляў, вы — два браты, два пальчыкі, і дзе адзін пальчык, там і другі. Паглядзіце на вашага бацьку і на дзядзьку: дзе б яны ні былі, яны заўсёды разам і адзін аднаму гатовы дапамагчы.

Гэтая гісторыя характарызуе, наколькі мы былі блізкія. Нават калі ўжо выраслі і ажаніліся, і ў кожнага былі свае справы, усё роўна тэлефанавалі адзін аднаму, пілі разам каву, і я ведаў, чым жыве Вітольд. У нас была цесная сувязь.

І я б сказаў, што гэта нібыта не палец адрубілі, а руку адарвалі, па жывому, балюча. Ёсць такі недарэчны выраз, што час лечыць, але гэта ўсё глупства, мы проста прывыкаем [да страты]. Яго няма ў жывых, і гэта факт, а супраць фактаў не папрэш.

Як падумаю пра тое, як гэта ўсё было, як білі і катавалі, дык часам і сляза пройдзе. Навошта гэта ўсё? Ён жа ведаў, чым гэта можа скончыцца, і не здаўся, зрабіў свой выбар. Мы не бачылі, што там было [ў калоніі], але, калі прыйдзе час, усё даведаемся. Будзем ведаць, хто там быў, што і як рабіў кожны і чаму яны гэта рабілі. Бо гледзячы па тым, у якім стане аддалі цела, цяжка сказаць, якія пакуты ён перанёс.

«НН»: Вы верыце ў тое, што мы сапраўды некалі даведаемся ўсю праўду?

АА: Адназначна. Вядома, гэта для мяне ўжо асабістае, але і шмат людзей зацікаўленыя ў тым, каб знайсці гэтых забойцаў, якія катавалі яго, ды і не толькі яго. Пакуль не прыйшоў належны момант, збіраецца інфармацыя [па справе]. Усё-ткі мы жывем у 21 стагоддзі, і за кожным чалавекам і падзеяй ідзе інфармацыйны след — ці папяровы, ці электронны, у любога злачынства ёсць сведкі. І цяпер той час, каб усю гэтую інфармацыю проста акумуляваць. А калі прыйдзе час, усё будзе агалошана, і гэта будзе гатовая крымінальная справа.

Павялічыць

«НН»: Можаце назваць самы цяжкі момант за гэты год?

АА: Я памятаю гэты момант, гэта было 25 мая мінулага года. На каталцы вывезлі цела. Вось ён, ляжыць з забінтаванай галавой, а каля яго стаіць таварыш у камізэльцы і ўсміхаецца. Кажа: «Прабачце, мы заматалі яму галаву, мы выпадкова выранілі цела, калі даставалі яго з халадзільніка». Каму ты гэта кажаш?

Гэта быў момант бездапаможнасці. Хочацца, калі бачыш гэта, неяк ім адразу адпомсціць, але ты не можаш гэта зрабіць, бо табе яшчэ трэба яго прывезці дахаты. Вось гэта быў самы цяжкі момант, а да астатняга ўжо прывыкаеш.

Павялічыць

«Мы аджартоўваліся, што цяпер не 1937 год, але трохі памыляліся»

«НН»: Якім быў Вітольд у дзяцінстве?

АА: Гэта быў генератар ідэй, нешта прачытае — і кажа, што добра было б гэта зрабіць. Пазней ён прыдумаў сплаўляцца па Нёмане, гэтая ідэя ўсім спадабалася, і мы сплаўляліся дзясяткі гадоў. Але, калі казаць пра дзяцінства, то ў другім ці трэцім класе ён вычытаў у падручніку па геаграфіі, што калі выкапаць яму паміж двух узгоркаў, то дакапаешся да вады, будзе так званая артэзіянская скважына.

Тады мы сабраліся і дзіцячымі шуфлічкамі выкапалі яму глыбінёй у тры метры, але да вады так і не дакапаліся. Памятаю, як адзін аднаго на вяроўцы апускалі ў яму, каб капаць, даставалі з ямы зямлю вёдрамі і думалі, што ўжо хутка будзе вада, але нічога не атрымалася.

«НН»: Ваш брат з самага дзяцінства праяўляў цікавасць да роднай мовы і гісторыі?

АА: Гісторыю мы з ім абодва любілі яшчэ з дзяцінства, мы ўвогуле добра вучыліся ў школе. Памятаю, скончылі неяк навучальны год на выдатна — я тады скончыў першы клас, а Вітольд — трэці. Нам на лінейцы далі ганаровыя граматы, і я памятаю, якая маці задаволеная была, калі ішла з намі дахаты.

А вось любоў да беларускай мовы прыйшла да Вітольда ўжо пазней, гэта быў яго грунтоўны выбар. Спачатку Вітольд не хацеў уступаць ні ў якую партыю, лічыў, што гэта не яго. Але пасля Плошчы ў 2010 годзе ён адседзеў 12 сутак, 31 снежня 2010 года я яго забраў з Акрэсціна. Пасля Новага года ён падаў заяву, каб уступіць у БНФ, паціху пачаў вывучаць беларускую мову і потым цалкам на яе перайшоў. У яго здорава атрымлівалася на ёй гаварыць, і мне сорамна, што я яе так добра не ведаю.

«НН»: Былі ў яго цікавасці, не звязаныя з беларускасцю?

АА: Меў вялікую цягу да вандровак, да актыўнага турызму. Кожны год мы будавалі новы карабель і сплаўляліся па Нёмане. І гэта быў не проста плыт! Самы вялікі з нашых караблёў быў 15 метраў у даўжыню і 4 — у шырыню, меў дзве палубы. Будавалі планы, што варта было б ужо перакінуцца на іншыя рэчкі, для пачатку хаця б на Прыпяць, але адклалі гэта на будучыню.

Павялічыць

«НН»: Як вы і іншыя яго блізкія ставіліся да яго зацікаўленасці палітыкай?

АА: Добра. Маці хвалявалася, але яна — дзіця вайны. Яна нарадзілася ў 1938-м, бачыла вайну і бальшавісцкі прыгнёт і заўсёды казала: «Дзеці, не лезьце, бо гэтыя закатаюць вас у асфальт!» Мы аджартоўваліся, што зараз не 1937 год і нікога не закатаюць, але трохі памыляліся.

Я ставіўся да яго ўдзелу ў палітыцы пазітыўна, бо мы абодва такія. Тым больш што ў яго атрымлівалася, ён меў належны кругагляд і адказнасць за людзей, а мы з сябрамі былі гатовыя дапамагчы. Подпісы сабраць, праграму абвясціць? Лёгка!

Вітольд быў больш чым паважаным чалавекам у Бярозаўцы. Неяк ён балатаваўся ў мясцовыя саветы, канешне, «прайграў». Я тады быў назіральнікам на выбарах, дык такога цырка на дроце яшчэ не бачыў. На ўчастку было 1619 выбаршчыкаў, за ўвесь час туды прыйшло 488 чалавек. Дык яны дапісалі яшчэ 632 чалавекі, што нібыта галасавалі, і ў выніку выйграў нейкі таварыш з Мінска, з МУС.

Каб яго не забілі, лічу, Вітольд вырас бы з рэгіянальнага лідара да палітыка рэспубліканскага маштабу. Гэта было відаць і чуваць па яго планах, па тым, як ён гаворыць. Ён ніколі не павышаў голас, гаварыў нягучна, але пераканаўча, і паспрабуй з ім не пагадзіцца!

Я быў прыхільнікам больш радыкальных мер, але ён і мяне неяк пераканаў. Казаў, маўляў, Андрэй, у нас жа мірны пратэст, давай не будзем думаць пра кулямёт. У выніку білі не мы, а білі нас, на жаль.

«НН»: Вы згадалі бальшавісцкі прыгнёт. Ваша сям’я таксама ад яго пацярпела?

АА: Наколькі ведаю, так.

Калі ў 1939 годзе ў Бярозаўку зайшлі Саветы, яны, як паложана, усіх абрабавалі. У бабулінай сям’і забралі два кані і чатыры каровы, у дзеда нашага забралі два табуны коней — сям’я была дужа заможная.

Вітольд цікавіўся тым, што далей было з нашай сям’ёй. Здаецца, прадзед быў недзе закатаваны, але не паспеў распытаць у брата падрабязнасці. Бабуля ж наша дужа баялася бальшавікоў і казала, што ад іх нічога добрага не будзе. Маўляў, яны злодзеі і лепей да іх не лезці, бо заб’юць. Ды і маці наша заўсёды лічыла, што камуністы — гэта зло, камуніст — не чалавек.

З бальшавікамі мы з Вітольдам ніколі не сябравалі, я ўвогуле ўмудрыўся не ўступіць у камсамол. Прычым яны ж заходзілі ў Бярозаўку двойчы — спачатку ў 1939-м, а потым у 1944-м.

Наша бабуля неяк сказала нам, калі мы ўжо былі падлеткамі, што першыя бальшавікі спадабаліся ёй больш, чым тыя, што прыйшлі ў 1944-м. Здаецца, Вітольд спытаў у яе, чым жа яны былі лепшыя. Адказала: «Ведаеш, яны хутка пайшлі».

Павялічыць

«НН»: Ёсць нешта, чаму Вітольд вас навучыў?

АА: Цяжка сказаць, бо мы раслі і вучыліся жыццю разам. Хутчэй, адзін аднаго нечаму вучылі, але хіба што ён мяне навучыў трымацца і ісці да апошняга. Ён казаў: «Ніколі не здавайся!». Я і сам гэта ведаў, але, хутчэй за ўсё, ён мяне ў гэтым пераканаў, ён і сам не здаўся.

Жахліва ўяўляць той момант, калі ты ведаеш, чым для цябе ўсё скончыцца, і не здацца. Дай Бог не быць на гэтым месцы, бо ніхто з нас не ведае, які выбар зробім мы. Ён свой выбар зрабіў, таму і легенда. Ён прыклад таго, як трэба не здавацца, таму і мы не маем на гэта права.

«Калі Вітольда хавалі, прыходзілі развітацца нават тыя, хто быў супраць яго, бо паважалі»

«НН»: Як вы ўладкаваліся ў Польшчы?

АА: Шчыра кажучы, добра. Першыя пару месяцаў правёў у Варшаве, потым перабраўся сюды, на ўзбярэжжа Балтыйскага мора. Да мяне перабралася жонка, і тут, недалёка ад Гдыні, утварылася ў нас моцная лідская суполка з дзевяці чалавек. Жывем у курортнай вёсцы, хаця на ўзбярэжжы ўсе вёскі такія. Уладкаваўся на працу, займаюся будоўляй. Месца нам з жонкай хапае.

«НН»: Чым зараз жыве ваша родная Бярозаўка?

АА: Тут трэба глядзець на тое, як жыве ўся наша краіна. Вакол адзін тэрор, і табе не трэба нічога рабіць дзеля таго, каб быць затрыманым, атрымаць суткі ці крымінальны тэрмін, усё зробяць за цябе. Дастаткова таго, што ты хоць раз трапіў на кадры ў маршы ў Бярозаўцы два гады таму ці што проста прыйшла твая чарга. Людзі, як і па ўсёй краіне, вераць, што ўсё зменіцца, спрабуюць нешта рабіць у тых небяспечных умовах. Мне распавядалі, што ў Бярозаўцы стараюцца падтрымліваць палітзняволеных, адпраўляюць ім перадачы.

Людзі трымаюцца. З кім не гавару, усе злыя на ўладу і сістэму, але гэта добрыя беларусы. Яны дапамагаюць адно аднаму, падтрымліваюць тых, каму дрэнна.

«НН»: У Бярозаўцы памятаюць Вітольда?

АА: Канешне! На жаль, гэта ўжо не проста былы жыхар нашага горада, гэта легенда. Яго самога ўсе ведалі, і адназначна ўсе ведаюць, што з ім здарылася. А яшчэ ведаюць, што ў яго не проста спынілася сэрца, як абвесцілі афіцыйна. Калі Вітольда хавалі, з ім прыходзілі развітацца нават тыя, хто быў супраць яго, бо ўсё роўна паважалі. Гэта быў дастойны, сумленны чалавек, які нікога не падмануў. Прыйдзе момант — дакладна паставім Вітольду помнік у Бярозаўцы.

«НН»: Як зараз трымаецца ваша маці?

АА: Яна ўжо ў дужа сталым узросце, 13 мая ёй споўнілася 84 гады. Здаецца, яна засталася адна, але ў той жа час навокал людзі. Да яе пастаянна ходзяць, наведваюць. Яна сама ходзіць то ў царкву, то ў касцёл — бо яна сама праваслаўная, а Вітольд быў каталіком, і там сустракаецца з людзьмі, гаворыць з імі. Таксама занятая тым, што даглядае нашу хату і сабаку.

Маці сама не сябруе са смартфонамі, але, як да яе прыходзяць, мы сазвоньваемся. Цяжка, але, як яна сама сказала, я трымаюся, я вас дачакаюся.

«НН»: На чым скончылася праверка па факце смерці Вітольда?

АА: Прайшоў ужо год, а ніякіх вынікаў няма. У Магілёве ёсць такі падпалкоўнік Старыкаў, які вёў гэтую праверку, і мы з ім дамаўляліся, што кожную пятніцу я буду яму тэлефанаваць і ён мне будзе расказваць, як ідзе праверка. Я так і рабіў, і кожную пятніцу ён мне паведамляў, што нічога не можа сказаць, бо яшчэ не скончаныя нейкія экспертызы.

6 жніўня мінулага года, калі мне гэта ўсё ўжо надакучыла, я яму задаў шмат нязручных пытанняў, і пасля гэтага Старыкаў перастаў здымаць трубку. Я адправіў запыты пра ход праверкі ў пракуратуру і ў Следчы камітэт у Магілёве. З пракуратуры прыйшла папера, што яны перанакіравалі мой запыт у Генеральную пракуратуру. Што да Следчага камітэта, то адтуль прыйшла папера, падпісаная тым самым Старыкавым, што я не маю права атрымліваць інфармацыю па справе. Маўляў, я не маці і не бацька, а я ўсяго толькі брат, а па іх законе я, лічы, ужо і не сваяк. Так што афіцыйнай інфармацыі няма, чаму я і не здзіўлены.

«НН»: Ці ёсць навіны па вашай уласнай справе?

АА: Нашу справу зноў прыпынілі. Але, як кажуць, не трэба адчайвацца, бо яны яго зноў адкрыюць у любым выпадку. Справу прыпынілі, так разумею, таму што немагчыма дапытаць усіх падазраваных, бо яны проста выехалі за мяжу.

Мусіць, ужо трэці раз прыпыняюць.

Мінулы раз я спытаўся ў следчага: «Калі зноў пачнёце [справу]?» Ён мне адказаў, што калі ім патэлефануюць, тады яны і пачнуць.

«НН»: Што б вы хацелі сказаць напрыканцы нашай размовы?

АА: Я ўпэўнены, што ўсё гэта скончыцца. Не скажу, калі, і ніхто не скажа, але ўсё скончыцца. Дабро заўсёды перамагае зло, і гэта факт. Кожны, хто здзейсніў такія забойствы, будзе сядзець у турме. Я не хачу крыві, проста павінен дзейнічаць закон, і тыя людзі будуць сядзець у турме.

Прыйдзе час, і кожны палітвязень выйдзе на волю. Гэта героі, якія сядзелі за нас, і яны павінны выйсці. На жаль, Вітольд Міхайлавіч ужо не выйдзе, не дажыў. Мне хацелася б, каб больш ніхто не памёр, каб цаной свайго жыцця ён выратаваў астатніх. І, наколькі разумею, здзекавацца і біць яны працягваюць, але пакуль што ў турмах не забіваюць.

Дзе ў свеце пройдуць беларускія акцыі салідарнасці да Дня палітвязня: расклад

Былы палітвязень Кулакоў служыць у батальёне Каліноўскага

• 1
• 0
• 0
• 0
• 1
• 21
• 0
• 0