«Пуцін пралічыўся, а будучыня беларусаў залежыць ад іх мужнасці». Экс-кіраўнік МЗС Славакіі пра тое, калі Беларусь вызваліцца
Павал Дэмеш — былы міністр замежных спраў Славакіі і эксперт, які шмат займаўся Беларуссю. КДБ Беларусі абвінаваціў дыпламата ў датычнасці да спробы дзяржаўнага перавароту — так яны інтэрпрэтуюць народныя выступы 2020-га. «Наша Ніва» спытала ў Паўла Дэмеша пра яго ацэнкі сітуацыі ў рэгіёне і прагнозы.
Фота: асабісты архіў
Павалу Дэмешу 66 гадоў. Пасля заканчэння вучобы ў сталіцы Чэхаславакіі ён працаваў 10 гадоў у галіне біямедыцынскіх даследаванняў ва ўніверсітэце ў Браціславе. У 1991-1992 гады узначальваў МЗС Славакіі.
З 2000-га па 2010-ы быў дырэктарам па Цэнтральнай і Усходняй Еўропе амерыканскай няўрадавай арганізацыі Германскі фонд Маршала.
«Два яркія ўспаміны — допыт КДБ і канцэрт Вольскага»
«Наша Ніва»: У якім годзе вы былі ў Беларусі? Што вы памятаеце з таго моманту?
Павал Дэмеш: Я быў у Беларусі каля пяці разоў. Апошні раз гэта было ў лістападзе 2016 года, калі я прысутнічаў на міжнароднай канферэнцыі, арганізаванай нямецкімі і беларускімі партнёрамі. Мае самыя яркія ўспаміны звязаны з дзвюма рэчамі: допыт супрацоўнікам КДБ, які прыйшоў у мой гатэль, каб праверыць, чаму я прыехаў у Беларусь і канцэрт спявака Лявона Вольскага для ўдзельнікаў канферэнцыі.
«НН»: У Беларусі КДБ абвінаваціў вас у падрыхтоўцы дзяржаўнага перавароту. Як вы на гэта адрэагавалі?
ПД: Я не адрэагаваў на такое выдуманае глупства.
«НН»: Чаму вас не любіць афіцыйны Мінск?
ПД: Гэта пытанне хутчэй да іх, але афіцыйны Мінск не любіць шмат людзей, якія неабыякавыя да Беларусі і спрабуюць падтрымаць барацьбу народа за годнасць. Больш за два дзесяцігоддзі я глыбока клапачуся пра вашу краіну і маю шмат сяброў-беларусаў з розных слаёў грамадства. Занадта многія з іх, на жаль, вымушаныя былі пакінуць краіну або знаходзяцца ў турме. Я буду і далей рабіць усё магчымае, каб гаварыць пра абсурдны рэжым старэчага дыктатара Лукашэнкі і паспрабую дапамагчы тым, хто хоча зрабіць сваю радзіму адкрытай і свабоднай.
Я адчуваю гэта як маральны абавязак. Чакана, што афіцыйны Мінск з яго мысленнем проста не можа зразумець такога стаўлення.
«НН»: Раней вы казалі, што сітуацыя ў Беларусі вырашыцца мужнасцю і ахвярнасцю народа. Гэта было зроблена. Чаму нічога не мяняецца?
ПД: Мужнасць і ахвярнасць беларусаў па-ранейшаму з'яўляюцца ключавымі элементамі барацьбы Беларусі за свабоду. Брутальны рэжым Лукашэнкі, які эгаістычна падтрымліваецца Крамлём, аказаўся больш стабільным, чым чакалі ўнутраныя і міжнародныя суб'екты. Дзяржаўнае будаўніцтва і гісторыя маюць свае ўзлёты і падзенні, і іх цяжка прадказаць. Аднак важна не здавацца. Асабліва маладое пакаленне павінна развіваць новыя імпульсы да сучаснага патрыятызму.
«Я памыліўся ў сваёй ацэнцы Расіі»
«НН»: Вы таксама раней казалі, што без удзелу Расіі Беларусь не зможа знайсці спосаб перамагчы рэжым Лукашэнкі. Вы лічылі, што гэта можа адыграць канструктыўную ролю ва ўрэгуляванні крызісу ў нашай краіне. Доўгі час вы сцвярджалі, што для Крамля Лукашэнка — такая ж праблема, як і для ЕС. Ці змянілася ваша меркаванне?
ПД: Я памыліўся ў сваёй ацэнцы, што Расія можа адыграць канструктыўную ролю ва ўрэгуляванні крызісу пасля апошніх прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі. Гэта было з майго боку жаданнем, асабліва калі я бачыў маштабную жорсткасць рэжыму супраць свайго народа. Лукашэнка замест таго, каб прыняць волю свайго народа і шукаць кампраміснае рашэнне, вырашыў прадаць краіну і сябе Пуціну з мэтай пашырэння сваёй імперыі. Апошнія падзеі, звязаныя з вайной ва Украіне, паказваюць, што Лукашэнка ператварыўся ў чыстую марыянетку ў руках крамлёўскай уладнай гульні.
«НН»: Тады Еўрасаюз ціснуў толькі на Лукашэнку. Яны баяліся ўводзіць санкцыі супраць Расіі. Ці вы лічыце, што Еўрасаюз тут памыліўся?
ПД: Санкцыйная палітыка супраць любой дзяржавы заўсёды вельмі адчувальная і складаная. Еўрасаюз паспрабаваў у Беларусі ўсе магчымыя крокі, выкарыстоўваючы палкі і морквы, але яны ў выніку не спрацавалі.
Важны правільны і адкрыты аналіз гэтых намаганняў. Памятаю, у мінулым некалькі беларускіх сяброў казалі, што Пуцін рухаецца ў бок беларускай сістэмы і назірае за рэакцыяй Захаду ў адносінах да аўтакратыі Беларусі, уключаючы палітыку санкцый. Мы ў гэта пераважна не верылі і недаацэньвалі эвалюцыю Расіі ў аўтакратычную і агрэсіўную дзяржаву.
Расія з яе памерам, пазіцыяй на міжнароднай арэне, вайсковай сілай, эканомікай і рэсурсамі ставіць перад палітыкамі Еўрасаюза велізарную праблему. Пасля распаду Савецкага Саюза Еўрасаюз верыў, што зможа развіваць узаемавыгадныя і прагматычныя адносіны з Расіяй, бо мы ўзаемазалежныя.
Агульная думка была, што асабліва эканамічнае супрацоўніцтва, спартыўныя, культурныя і адукацыйныя абмены з Расіяй будуць крок за крокам змяняць яе палітычную сістэму на больш адкрытую і дэмакратычную. Не атрымалася.
За два дзесяцігоддзі ва ўладзе Уладзімір Пуцін развіў аўтакратычную сістэму і глыбокую нянавісць да Захаду, асабліва да ЗША. Больш за тое, ён пачаў з сілай фіксаваць тое, што ён назваў — «распад Савецкага Саюза быў самай вялікай геапалітычнай катастрофай ХХ стагоддзя».
«У Лукашэнкі няма выбару, будучы ў руках больш магутнага дыктатара, чым ён сам»
«НН»: Як апазыцыя ў эміграцыі можа змяніць сітуацыю ўнутры Беларусі?
ПД: Вельмі сумны факт, што велізарная колькасць таленавітых беларусаў былі вымушаныя пакінуць сваю радзіму. Сярод іх палітычныя дзеячы, актывісты, журналісты і прадпрымальнікі. Вільня, Варшава і іншыя еўрапейскія гарады сталі месцамі, дзе яны працягваюць сваю адважную барацьбу за свабоду. Самая прыкметная асоба, вядома, Святлана Ціханоўская, якую ў большасці заходніх сталіц успрынялі з поўнай павагай.
Апазіцыя павінна працягваць трымаць Беларусь на міжнародным радары, развіваць далейшыя кантакты з рознымі дзяржаўнымі і прыватнымі суб'ектамі, рабіць усё магчымае для падтрымання кантактаў з беларусамі ў сябе дома. Асабліва, калі захоўваць надзею становіцца так складана. Я лічу вельмі важным, каб розныя групы беларусаў замежжа больш паважалі адно аднаго, працавалі над развіццём партнёрства і лепш каардынавалі сваю дзейнасць.
«НН»: На ваш погляд, ці быў гатовы Лукашэнка да таго, што яму давядзецца стаць саўдзельнікам вайны?
ПД: Я так не думаю. Дзяржаўная міфалогія была пабудавана на ахвярнасці, гераізме і перамозе Чырвонай Арміі ў Другой сусветнай вайне і славянскім братэрстве. Напад Пуціна на агульнага славянскага суседа, выкарыстоўваючы для гэтай мэты таксама тэрыторыю Беларусі і адмаўляючы суверэнітэт і незалежнасць украінцаў, мусіў падарваць асновы Лукашэнкі. Але ў яго няма выбару, будучы цалкам у руках больш магутнага дыктатара, чым ён сам.
«Мы яшчэ далёкія ад канца вайны»
«НН»: Вы падтрымліваеце думку, што Пуцін прадпрыняў спробу паставіць Еўропу на калені, у якой ён пралічыўся?
ПД: Пуцін недаацаніў некалькі рэчаў. Я назаву тры: адвага і здольнасць украінцаў змагацца за сваю незалежнасць супраць пераважна магутнай Расіі, здольнасць Захаду аб'ядноўвацца, падтрымліваць Украіну і выпрацоўваць падыходы да супрацьстаяння выкліку Крамля, вельмі шырокая міжнародная рэакцыя, ізаляцыя і санкцыі супраць Расіі.
«НН»: Вы лічыце, што Еўропа робіць дастаткова, каб як мага хутчэй скончыць вайну?
ПД: Наступствы нечаканай буйнамаштабнай вайны Пуціна для Украіны, Расіі, Еўропы і свету разбуральныя. У Еўропе няма большага прыярытэту, чым пакласці канец, і мы перакананыя, што проста не можам дазволіць Крамлю дабіцца поспеху ў гэтай неаімперскай гульні. Краіны ЕС, НАТА і іх партнёры робяць для гэтага ўсё, што могуць, падтрымліваючы Украіну палітычна, эканамічна, ваенна і прымаючы мільёны бежанцаў.
Для нас у Славаччыне гэта вельмі асабісты і балючы канфлікт, бо мы суседняя краіна, і мы ўжо прынялі шмат бежанцаў, у асноўным жанчын і дзяцей. Акрамя таго, мы амаль цалкам залежым ад расійскіх энергарэсурсаў і значна падвяргаемся прапагандысцкай машыне Крамля.
«НН»: Пытанне, якой будзе Еўропа пасля вайны, вельмі важнае. Што зменіцца?
ПД: Мы яшчэ далёкія ад канца вайны, і я не хачу пачынаць разважаць пра гэта. Аднак ясна адно: Еўропа, уся архітэктура бяспекі і міжнародны парадак пасля гэтай вайны будуць іншымі. Сусветная супольнасць жыве ў турбулентным і непрадказальным свеце, які пацярпеў ад пандэміі COVID-19 з усімі яе эканамічнымі і сацыяльнымі наступствамі, паралельна змагаючыся з далёка ідучымі зменамі клімату. Безадказная «спецаперацыя» Пуціна толькі ўскладняе наш час.
Чытайце таксама:
NY Times: Расія праваліла шматлікія кібератакі на Украіну ў пачатку вайны, але прапаганда працуе лепш, чым чакалася
СК масава апытвае жыхароў Віцебшчыны пра «дыверсіі» на чыгунцы
«Усе экстрэмісты ці ўжо асуджаныя, ці з'яўляюцца фігурантамі спраў, якія будуць разгледжаны судамі». Швед падводзіць рысу пад рэпрэсіямі?20
Каментары