Грамадства2121

«Жонка ўзяла ў арэнду на Занзібары малюсенькі гатэль». Сяргей Дубавец расказаў, чым займаецца ў свае 65

Першы рэдактар адноўленай «Нашай Нівы», выдавец, празаік і шматгадовы аўтар «Радыё Свабода» 17 верасня адзначае 65-годдзе. Пагутарылі пра новыя кнігі, дражненне Лукашэнкі, бізнэс на Занзібары і самы шчаслівы час.

Сяргей Дубавец.

Гэты год выдаўся для Дубаўца ўраджайным адразу на дзве новыя кнігі. Адна з іх — «Занзібар», якую, калі не ведаць, можна прыняць за прысвячэнне афрыканскаму востраву, дзе Дубавец з сям’ёй арандуюць маленькі гатэль. Але насамрэч гэта захапляльная вандроўка па Беларусі — назад у мінуўшчыну, якая фармавала аўтара і, урэшце, кожнага з нас.

Пра вяртанне да сябе, якое магчыма толькі на Радзіме, пра таямнічае масонства, злога Пазняка, расійскіх лібералаў, сапраўднага беларускага лідара і беларушчыну, якая выжыве пад прэсам любых рэжымаў — у нашай гутарцы.

«Дзяцінства і юнацтва — самыя шчаслівыя часы, бо гэта былі часы пазнання свету»

«НН»: Ці прынята ў вас перад днём народзінаў і асабліва круглымі датамі, падсумоўваць зробленае, рэфлексаваць над тым, што не атрымалася?

Сяргей Дубавец: На маю думку, усё ідзе, як ідзе: гэтым летам выйшлі дзве кніжкі ў мяне (гаворка ідзе пра аўтабіяграфічны «Занзібар» і «Стагоддзе НН»НН). Але я асабліва такія даты не адзначаю. Тым больш, 65 — гэта не класічны юбілей, крокам у 25 гадоў.

Памятаю, калі мне споўнілася 50 гадоў, «Радыё Свабода» ўчыніла вечарыну ў мінскай філармоніі. Было, можа, лішне пафасна, але выступалі блізкія мне людзі, спяваў хор.

75 год, спадзяюся, можна будзе адзначыць калі не ў філармоніі, то хаця б у мінскім цырку.

«НН»: Яшчэ 10 год таму вы прэзентавалі ў кнігарні «Логвінаў» сваю кнігу «Сіні карабель у блакітным моры плыве» — выданне магло пісацца, друкавацца і прэзентавацца ў Мінску, сёння гэта робіцца з эміграцыі. Згадваючы пра гэта, вы прывялі характарыстыку працэсаў ад Алеся Разанава — «адваротная эвалюцыя». Наколькі моцна вам усё гэта баліць?

СД: Не скажу, што баліць аж вельмі моцна, бо ёсць шмат працы і ідэй. Безумоўна, мэта вярнуцца ў Беларусь нікуды не дзяваецца. Але я ўжо неяк казаў, што проста жыць надзеяй у нашай сітуацыі — марная справа, таму што

ўсе эпахальныя перамены, якія я пабачыў на сваім веку — развал СССР, незалежнасць Беларусі, пахаванне Каліноўскага — адбыліся самі. Асабліва ніхто надзеі на іх не меў. Таму давайце спадзявацца на разумнасць гістарычнага працэсу — ён сам будзе тварыцца, і аднойчы агаломшыць нас пазітыўнымі навінамі.

Даводзіцца больш не перажываць боль, а працаваць над сабою. Значыць, нечага ты не прадугледзеў, калі табе цяпер так баліць.

«НН»: Вы пералічылі досыць радасныя старонкі ў беларускай гісторыі. А ў якім перыядзе вы былі найбольш шчаслівым як чалавек прабеларускі?

СД: Усё ж гэта дзяцінства і юнацтва, пра што я і напісаў кніжку «Занзібар». Гэта былі шчаслівыя часы, бо гэта былі часы пазнання свету. А гэта ва ўсіх заўсёды адбываецца непаўторна і эксклюзіўна. Ты яшчэ свежанькі, у адрозненне ад цёртага калача ў сталым узросце, які ўсё пабачыў, пачуў, мае шмат скепсісу.

«НН»: Рыхтуецца ж і другая частка «Занзібара», пра жыццё пасля 1987 года, у тым ліку ваш масонскі перыяд (Сяргей Дубавец — масон з 2001 года — НН)?

СД: Так, але ў кожным разе гэта справа няхуткая, і новая кніга будзе зусім іншай, якраз таму, што там будзе вопыт чалавека, які ўжо паспеў пажыць.

У тым ліку там будзе тэма масонства. Пра яе нічога рэфлексіўнага ці празаічнага ў нас ніколі не пісалася. А ў свеце на гэтую тэму цэлыя бібліятэкі напісаныя — настолькі яна цікавая. 

Паралельна робіцца мора ўсяго. Напрыклад, у 2003 годзе ў часопісе Arche была надрукаваная мая анталогія «Вільня ў беларускай паэзіі XX ст.» І вось цяпер знайшліся людзі, якія займаюцца выдавецтвам і мецэнацтвам, і настойліва папрасілі мяне ўсё гэта ажывіць, каб выдаць ужо кнігай.

Паўстала праблема, праўда, як усё гэта праілюстраваць.

«НН»: Вы ўсё жыццё займаецеся журналісцкімі праектамі, а што можаце сказаць пра сучасную журналістыку?

СД: Журналістыкі сёння ў Беларусі як прафесіі няма. Усе, каго не пасадзілі, з’ехалі. Тое ж, што пішуць пра надоі ў калгасах, гэта не журналістыка. Мы ўжо ў савецкія часы такое цудоўна разумелі. Але тады побач з гэтымі надоямі можна было пісаць штосьці краязнаўчае, можна было пісаць штосьці прабеларускае. І самае важнае — у савецкай прэсе была эзопава мова, тое, што пісалася паміж радкоў.

Будучы студэнтамі, мы неяк з маім сябрам Віталём Тарасам прыйшлі да яго дахаты, там сядзеў ягоны бацька Валянцін Тарас, чытаў газету «Праўда». Ну, мы паржалі, здзівіліся трохі, таму што мы яго ведалі як абсалютнага вальнадумца. А ён растлумачыў: «А тут між радкоў напісана, і я вас навучу чытаць так». І гэта так было цікава! Цэлая навука, якая засталася са мной на ўсё жыццё.

«Нехта ўмешваецца ў мой лёс, бярэ мяне за шкірку і выкідвае»

«НН»: У вас няма нейкага адчування дэжавю: зноў Вільня, дзе вы ўжо жылі, зноў «Наша Ніва» працуе з эміграцыі…

СД: Калі я мусіў уцякаць з Беларусі, у мяне былі вельмі дзіўныя адчуванні. Тады ўжо проста пасадзілі Груздзіловіча (журналіст «Радыё Свабода» Алег Груздзіловіч быў асуджаны на паўтара года зняволення, па выхадзе на волю выдаў кнігу «Мае турэмныя муры». У пачатку 2024 года стала вядома, што супраць Сяргея Дубаўца завялі шэсць крымінальных спраў — НН), і з «Радыё Свабода» я быў наступным на чарзе.

Я даўно не працаваў у дзяржаўнай журналістыцы, даўно прывык усё вырашаць сам, а тут нехта ўмешваецца ў мой лёс, бярэ мяне за шкірку і выкідвае — назад табе нельга.

Калі ў 1991 годзе мы пераехалі ў Вільню, не было, здаецца, і тыдня, каб не выязджалася ў Беларусь — на дзень, на два, неабавязкова ў Менск. Гэта маглі быць Горадня, Берасце, Пінск, Гомель, Бабруйск.

Яшчэ ў нас была такая штогадовая традыцыя вандраваць па рэках на байдарках вялікай кампаніяй — з такімі людзьмі, як Акудовіч, Анемпадыстаў. Каго ні назаві — проста зорныя людзі. Мы плавалі і паралельна шмат чаго прыдумлялі ў падарожжах.

Я прызвычаіўся да Вільні такой, што ўвесь час з’язджаю з яе і ўвесь час прыязджаю. Тое, што зараз не па сваёй волі не магу вяртацца — гэта, канечне, бянтэжыць.

У 2014 годзе я з’ехаў назад у Мінск у тым ліку таму, бо прыняў рашэнне вярнуцца да сябе. Тая ж Вільня можа быць радзімай інтэлектуальнай, але Беларусь — гэта радзіма сэрца, базавы пачатак і выхад у белы свет.

«НН»: Што думаеце пра ліцвінізм і прастрэленыя вокны, графіці з пагрозай беларусам у сённяшняй Вільні?

СД: Ліцвінізм — гэта штучны тэрмін, прыдуманы для маскоўскіх штучак і правакацый. Ёсць тэрміны літвінства і літвіны — грамадзяне ВКЛ, але яны засталіся ў гісторыі.

За ліцвінізмам жа няма нічога, апроч голай правакацыі. Маўляў, давайце прыцягнем сюды Арлова, які піша пра ВКЛ у беларускім кантэксце, ці таго ж Пазняка… Але Пазняк і сам часам правакуе, каб на яго рэагавалі рэзка, нават адной інтанацыяй.

Я неяк глядзеў старыя беларускія перадачы 90-х гадоў, якія рабіліся ў Вільні, там было адно інтэрв’ю з Пазняком, дзе ён тлумачыў, што ён хоць і піша вершы, але гэта рэч, несумяшчальная з палітыкай. Чаму? Таму што, цытую даслоўна: «Палітык павінен быць злы». І вось гэтую стылістыку ён ахайна і беражліва захоўвае. Але гэта не маё, мяне такое не прываблівае. Злосць — яна ў баі павінна быць.

А там, дзе ад цябе чакаюць паразумення… Але ён мае права на такую стылістыку.

«Русіфікацыя — гэта не мова. Гэта адсутнасць павагі да чалавека»

«НН»: Сёння некаторым уласціва рамантызацыя 90-х, маўляў, быў перыяд свабоды ў музыцы, беларускамоўнае тэлебачанне… У вас ёсць падобныя адчуванні?

СД: Няма. Магчыма таму, што для мяне гэта ўсё прыйшло раней, у 80-ыя (з пачатку 80-х Сяргей Дубавец браў удзел у нефармальнай моладзевай арганізацыі «Майстроўня» — НН). А ў 90-ыя мы ўжо ператварыліся ў такіх працаўнікоў разумовага фронту. Трэба ж было выдаваць газеты, кнігі — быў проста супернагружаны час. Трэба перакласці ўсяго Борхеса! А давайце выдамо ўсяго По па-беларуску! Паэзія нараджалася, музыка, усё кіпела і бурліла.

«НН»: Вы неяк пісалі, што выхоўваліся ў рэаліях савецкай Беларусі, дзе было «шмат хлусні і непатрэбшчыны». Як удалося захаваць пры гэтым цвярозы розум?

СД: Я лічу, што ішоў у складзе пакалення. Такіх, як я, было вельмі шмат. Прысутнічала таксама такое, як кажуць — у рожкі са старымі: было моцнае адмаўленне сістэмы, парадкаў, ідэалогіі.

І сёння за маладое пакаленне я не перажываю. Усё ж самая цяжкая справа, як сказала б бабка ў маім дзяцінстве на лаўцы ў вёсцы «Абы чалавек быў добры». Ці: «Чалавек павінен быць людзём». А беларушчына… Прыходзіць час, і яна сама прабіваецца.

Гэта вельмі тонкія механізмы, але аб’ектыўна — колькі беларуская ідэя існуе і колькі яе не знішчаюць, яна ўжо ніколі нікуды не знікне. Яна можа, канечне, перажыць этап каланізацыі ці яшчэ чаго, але не знікне. Дастаткова паглядзець, з якой энергіяй і імпэтам яна сабе наядае вагу, як толькі з’яўляецца магчымасць. Цяпер мяне ўвогуле ўражвае, як беларуская культура распаўсюджваецца па Еўропе, заваёўвае лонданскія тэатры і нью-ёркскія.

«НН»: У вашых прагнозах і нават калонках досыць шмат аптымізму. Тую ж магчымасць русіфікацыі краіны вы адмаўляеце. Адкуль гэты аптымізм?

СД: Русіфікацыя — гэта не мова. Гэта ў першую чаргу адсутнасць павагі да чалавека. А гэта ўласціва расійскай дзяржаве на працягу ўсяго яе існавання. Для яе ёсць маса важнейшых рэчаў — вайна, палітыка, аўтамат Калашнікава, ядзерная бомба. Чалавек жа гэта ўвогуле нішто.

Беларусь у гэтым сэнсе адрозніваецца ментальна. Увесь фальклор прасякнуты павагай да чалавека: абы ён быў добры, усё астатняе складзецца. І мы ведалі ў гісторыі пэўныя росквіты, калі гэтая ідэя павагі да чалавека гучала на дзяржаўным узроўні (і па-беларуску, дарэчы). Я маю на ўвазе Льва Сапегу і статуты ВКЛ — мабыць, найбольш яркі і сімвалічны наш прыклад.

Беларусь жыла за жалезнай заслонай у савецкія часы. Польшча таксама была савецкая, Літва, Латвія, Украіна. Сёння ж дэмакратычная Еўропа падпаўзла да нас з усіх бакоў. Частка беларусаў сюды паўцякала і тут нармальна маецца. Ужо па гэтым можна меркаваць, куды адбываецца рух і куды мы непазбежна прыйдзем. Таму не тое што я аптыміст, проста трэба сачыць за рухамі, куды хіліцца свет. І суадносіць з гэтым лёс сваёй краіны.

«Паводзіны Лукашэнкі нагадваюць чыста дражненне — з-за рога выскокваць, зад паказаць усім»

«НН»: Што думаеце пра расійскіх лібералаў і аб’яднанне з імі ў імя агульных мэтаў, таго ж вызвалення палітвязняў, напрыклад?

СД: На маю думку, нашы палітвязні павінны быць у адной абойме з украінскімі ваеннапалоннымі. Бо папярэдняя зачыстка беларускай тэрыторыі дала магчымасці расійскаму войску наступаць на Кіеў. Гэта адзін працэс, адна вайна — усё рабілася з Крамля.

У беларусаў і расійскіх дэмакратаў глыбінна супрацьлеглыя мэты. Апошнія не дэмакратызуюць Расію ў такім выглядзе, якім яна ёсць, і ўсе гэта цудоўна разумеюць. Бо гэта не краіна, гэта бязмежжа.

Не можа расійскі патрыёт мысліць маштабам сваёй краіны, бо ў галаву гэтае бязмежжа запхнуць немагчыма. З кучай паняволеных, забітых народаў, культур. І яны іх дабіваюць. Ці выступае расійская дэмакратыя ў абарону якіх-небудзь буратаў? Дык а беларусы сёння ў стане гэтых буратаў. З кім тут аб’ядноўвацца?

«НН»: Ёсць разуменне, з чым звязаны працэсы так званага памілавання Лукашэнкам часткі палітвязняў цяпер?

СД: Я ведаю толькі тое, што Лукашэнка вельмі шмат чаго робіць для таго, каб заплесці людзям мазгі. І ходзяць потым аналітыкі, рэпу чэшуць. А не трэба думаць, што ён кіруецца логікай. Ёсць такое слова — дражніцца. Ён сколькі выпусціў людзей з турмаў, столькі пасадзіў. Гэта нагадвае чыста дражненне — з-за вугла выскокваць, зад паказаць усім і назад заскочыць. 

«НН»: Частка Каардынацыйнай рады плануе ў 2025 годзе правесці новыя выбары нацыянальнага лідара — як вы глядзіце на гэта?

СД: Нацыянальным лідарам сёння не можа быць Вася ці Пеця, нават калі яго абяруць. Аснова нацыянальнага лідарства ляжыць на асабістых характарыстыках чалавека.

І я думаю, што такога чалавека, які мог бы ўзяць на сябе такую місію, як узяла Ціханоўская, зрабіць тое, што яна зрабіла, больш няма. У эміграцыі прынамсі. У турмах у Беларусі такія людзі ёсць.

Што тычыцца Каардынацыйнай рады. Яна сама, па-мойму, часам не разумее, што яна і для чаго створаная. Калі вы ўжо стварыліся, павінен быць абсалютна ясны прапісаны шлях: вось мы выходзім з такога становішча і праз такі шлях прыязджаем у Менск як транзітная ўлада. Але трэба ж стаць гэтай фігурай улады, сатканай з кірпічыкаў, арнаментаў і ўсяго на свеце. Інакш дзе потым узяць новых, адэкватных міністраў? У Беларусі адзін тупейшы за іншага: ні гаварыць не могуць, ні думаць, не ўяўляюць, чым яны кіруюць. Іх задача — проста аддаваць чэсць і выконваць загады.

«НН»: У вас, напэўна, застаюцца кантакты з творцамі ўнутры краіны, наколькі складана там сёння пішацца?

СД: Ведаю, што яно пішацца, і не толькі ў стол. Зразумела, усё гэта падкрэслена па-за палітыкай. І гэта вялікая справа, калі нешта часам робіцца публічна. Пэўнае літаратурнае слова, выказанае недзе на сходзе людзей, абвысакароджвае атмасферу, якая цяпер апушчаная ніжэй плінтуса і ў плане маралі, і ў плане інтэлекту.

Але жывуць людзі там у атмасферы, пра якую мы цудоўна ведаем. І калі прыязджаюць за мяжу, то расказваюць, што ў гэтым сэнсе нічога не мяняецца — ранічкай чакаем бусік, ці не забрахаў сабака…

«Жонка ўзяла ў арэнду на Занзібары малюсенькі гатэль»

«НН»: Як пажывае ваш бізнэс на Занзібары?

СД: Бізнэс — гэта гучна сказана. Жонка там узяла ў арэнду малюсенькі гатэль, літаральна на чатыры нумары. Ну і паціху працуе, хоць гэта вымагае шмат высілкаў. Там ёсць людзі, якія займаюцца абслугоўваннем усяго. Адчувальнага даходу, пакуль прынамсі, гэта не прыносіць.

Мы там толькі перыядычна знаходзімся. Калі-небудзь, можа, і зусім туды перабярэмся, але не цяпер дакладна.

«НН»: А якія вашы абавязкі з гатэлем?

СД: Я тут халяўшчык. У мяне абавязкі мужа, не больш за гэта (пасміхаецца).

«НН»: Калі вы пераберацеся на Занзібар, то як плануеце выбудоўваць там адукацыю малодшай дачкі? Ці ёсць у вас звышзадача выхаваць яе трушнай беларускай?

СД: Я думаю, што школу яна ўсё ж будзе сканчаць у Вільні, у беларускай гімназіі — калі не ў Менску, дзе яна і пачынала хадзіць у школку.

Але ў мяне няма задачы мэтанакіравана рабіць яе беларускай. Я зразумеў, што чалавека трэба выхоўваць чалавекам. А стане ён прамоўтарам беларушчыны ці не — гэта не так важна. Калі, вядома, ён не абярэ місію быць літаратарам ці якім мастаком, кампазітарам.

Беларушчыну не трэба ўмацоўваць ці падганяць. Яна сама па сабе моцная. Ёй трэба хаця б не замінаць. А калі будзе, як у Літве ці Польшчы, магутная дзяржаўная падтрымка, то будзе зусім добра.

Але тое, што беларушчына выжыве нават пад прэсам рэжымаў — я абсалютна перакананы. У нас «оп!» — і Нобелеўскі лаўрэат, «оп!» — і другі.

Хто праграмуе такія рэчы? Самыя заўзятыя змагары не маглі такога спрагназаваць.

«НН»: Па чым вы найбольш сумуеце, настальгуеце?

СД: Сваякоў страшна хочацца пабачыць. І проста паездзіць па Беларусі, па роднай Мазыршчыне, хоць і мяняецца там усё ў дрэнны бок.

Але чакаць вяртання, зноў жа, нікому не раю, бо гэта вельмі непрадуктыўны стан розуму, душы, настрою. Здарыцца тое — шампанскае адкрыем. Не? Ну, што рабіць. Давайце знаходзіць адхланне і шчасце ў тым, што мы робім, у тым што робяць нашы сябры. Гэта ж наша жыццё.

Каментары21

  • Зянон
    17.09.2024
    Пазняк як заўсёды меў рацыю. А ты далей кніжкі пішы
  • нявеста азаронка
    17.09.2024
    75 год у мінскім цырку... гумарно)
    а 100 год дзе тады?)
    доўгіх плённых год першаму рэдактару адноўленай
  • 65 не повод
    17.09.2024
    Книги его не читал и читать не буду. А статьи его журналистские мне всегда кажутся дилетантскими, особенно про политику. Сей националист неспособен ни в чем убедить массы, которым БНИ до одного места.

Экс-кандыдатку ў прэзідэнты Таццяну Караткевіч пасадзілі на 15 сутак11

Экс-кандыдатку ў прэзідэнты Таццяну Караткевіч пасадзілі на 15 сутак

Усе навіны →
Усе навіны

ЕС адклаў увядзенне новай сістэмы ўезду і выезду

Пасля працяглага росту ў Беларусі прыкметна знізіўся попыт на нерухомасць. Чаму так адбываецца?6

Урад зноў увёў ліцэнзаванне на вываз яблык, цыбулі і капусты2

Прынцэса Кэтрын упершыню пасля заканчэння курса хіміятэрапіі з’явілася на публіцы

Зяленскі абвергнуў, што падчас еўрапейскага турнэ ён абмяркоўваў пытанне перамір'я з Расіяй

15-гадовы кандытар з Мінска робіць торты на замову: прыгожа, але шалёна дорага13

Адбыўся новы выбух на нафтабазе ў Феадосіі, якая гарыць чацвёрты дзень4

Сталі вядомыя пераможцы штогадовай прэміі за найлепшыя ФОТЫ дзікай прыроды1

Ужо амаль палова расіян заявіла, што вайна прынесла Расіі больш шкоды, чым карысці11

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Экс-кандыдатку ў прэзідэнты Таццяну Караткевіч пасадзілі на 15 сутак11

Экс-кандыдатку ў прэзідэнты Таццяну Караткевіч пасадзілі на 15 сутак

Галоўнае
Усе навіны →