«Tantamareski»: pra što novaja kniha Siarhieja Dubaŭca?
«Tantamareska» — heta stend dla fotazdymki z adtulinaj dla tvaru. Hetaje słova vybranaje dla nazvy knihi pra biełaruskamoŭnaha mytnika, jaki trapiŭ u turmu pa kalektyŭnaj «spravie ašmianskich mytnikaŭ». Ich abvinavacili ŭ zmovie dla atrymańnia chabaraŭ, kab prapuskać tavary praź miažu. Siarhiej Dubaviec upeŭnieny, što jahony siabar Aleś Jurkojć trapiŭ za kraty vypadkova — prosta tamu, što admoviŭsia śviedčyć suprać byłych kaleh.
«Ja pajšoŭ na hety sud pahladzieć, jak absalutna daskanałaha ŭ maim razumieńni čałavieka, majho siabru, buduć sudzić i jakim čynam buduć prypisvać jamu niejkija dalary, jakija jon nibyta braŭ», — kaža Dubaviec.
U kniharni «Ŭ» prajšła prezentacyja 71-j knihi «Biblijateki Svabody» — «Tantamareski». Hetaja kniha — pra sudovy praces nad mytnikam Alesiem Jurkojciem i jahonymi kalehami. Aleś Jurkojć atrymaŭ 7 hadoŭ źniavoleńnia. Na praces Siarhiej Dubaviec chadziŭ ciaham hodu — ź listapada 2016-ha pa listapad 2017-ha, piša «Radyjo Svaboda».
Dyrektar Biełaruskaj słužby Radyjo Svaboda Alaksandar Łukašuk, adkryvajučy prezentacyju, pryvioŭ słovy Kafki, što «čytać treba tolki knihi, jakija raniać, jakija bjuć pa hałavie, jakija dziejničajuć jak katastrofa, jakija pieražyvaješ doŭha i mocna. Jak śmierć lubimaha čałavieka ci pra samahubstva».
I dadaŭ, što Siarhiej Dubaviec uziaŭ u jakaści epihrafa da svajoj knihi słovy Kafki: «Chtości, vidać, uźvioŭ paklop na Jozefa K., bo, nie zrabiŭšy ničoha drennaha, jon patrapiŭ pad aryšt».
A pracoŭnuju nazvu kniha mieła takuju: «Jurkojcieŭ pałon». Spadar Łukašuk raspavioŭ, jak hadoŭ 10 tamu telefanavaŭ litarataram krainaŭ-susiedak Biełarusi z prośbaj napisać vinšavańni palitźniavolenym, jakija sustrakali Novy hod u turmie.
«I dasłaŭ navahodniaje vinšavańnie Ŭładzimir Vojnavič. Jano pačynałasia takim zvarotam: «Uvažajemyje pleńniki priezriennoho diktatora…» Voś hetaje słova «pleńniki» adrazu prajaśniła sytuacyju: adrazu stała jasna, što my havorym nia prosta pra turmu, ale i pra vajnu», — skazaŭ hałoŭny Biblijatekar Svabody.
Urešcie «Jurkojcieŭ pałon» staŭ nazvaj nie ŭsiaje knihi, a pradmovy da jaje, napisanaj Alaksandram Łukašukom. Na prezentacyi svaju pieśniu na słovy hetaj pradmovy vykanaŭ Lavon Volski.
Lavon Volski ŭzhadaŭ, što ŭ svaim žyćci nia raz byvaŭ nia tolki na palityčnych, ale i na ekanamičnych pracesach, u jakich udzielničali znajomyja, svajaki, i heta byŭ prykry dośvied.
«I heta zrabiła na mianie ŭražańnie niejkaha niepryjemnaha farsu, dzie ŭsie roli raśpisanyja zahadzia, dzie prakuror u spajcy pracuje z sudździoj. Naahuł, vielmi niepryjemny dośvied, paśla jakoha chočacca pamycca, zabycca na heta ŭsio. Žyvučy ŭ niepravavoj dziaržavie, možna natknucca na hetuju reč», — padzialiŭsia svaimi ŭražańniami ad biełaruskich sudoŭ Lavon Volski.
Siarhiej Dubaviec taksama adznačyŭ, što kniha vyjšła nie pad zychodnaj nazvaj.
«Tut šmat zahadak: i sama kniha — zahadka, i sud — zahadka, i prysud — zahadka. Tym nia mienš kniha pisałasia, kab hetyja zahadki razhadać», — kaža aŭtar.
«Tantamareska — heta karcina z adtulinaj dla tvaru… Voś ty ŭ kazačnym lesie, a voś — u sudovaj kletcy, voś ty rycar na ŭzdyblenym kani, a voś — siarod viaźniaŭ kalonii… Pierabirajučy zdymki, mižvoli zadumajeśsia, dzie taja rysa, kali ty — heta ty z ułasnaha vybaru, a kali tantamaresku dla ciabie vybraŭ niechta inšy», — pračytaŭ frahment svajoj pradmovy Dubaviec, patłumačyŭšy nazvu knihi.
«Ja pajšoŭ na hety sud pahladzieć, jak absalutna daskanałaha ŭ maim razumieńni čałavieka, majho siabru buduć sudzić i jakim čynam buduć prypisvać jamu niejkija dalary, jakija jon nibyta braŭ. Jak heta možna dakazać, kali nijakich faktaŭ pradstaŭlena nie było — spracavali pryznalnyja pakazańni adnaho čałavieka, jaki błytaŭsia, i sud nasupierak zakonu pryniaŭ hetuju błytaninu na karyść abvinavačvańnia. I Alesia zasudzili na 7 hadoŭ. Dy jašče pryplali i hrupu, jakuju nichto nie dakazaŭ…» — padzialiŭsia svaimi ŭražańniami Dubaviec.
Na pasiedžańni chadzili piśmieńniki, hramadzkija dziejačy, prosta nieabyjakavyja ludzi. Uładzimier Arłoŭ uzhadaŭ, jak davaŭ kamentar radyjožurnalistu.
«Stojačy niadaŭna kala mahutnaha pomnika paŭstancam Kalinoŭskaha na ŭskrajku astravieckaj vioski Słabodka, ja dumaŭ, što Aleś Jurkojć zastaniecca dla mianie adnym z samych śvietłych i mužnych biełaruskich ludziej — čałaviekam, nievierahodna hłyboka ŭhruntavanym u svaju ziamlu, jakoj jon achviarna słužyŭ i jakuju zdoleje zrabić jašče lepšaj. Jon usio rabiŭ nievierahodna hruntoŭna, adkazna, hodna. I mastackija plenery, i kanferencyi, i zmahańnie suprać Astravieckaj AES, i kursy «Mova nanova» — paŭsiul Aleś byŭ na vyšyni», — pierakanany Ŭładzimier Arłoŭ. I ŭzhadaŭ, što Jurkojć navat prakurora prymusiŭ čytać prysud pa-biełarusku.
Iryna Dubianieckaja taksama ŭzhadała paraleli z Kafkam i adznačyła, što historyja paŭtarajecca.
«Voś tolki Kafka z historyi absurdu robić ścisłuju karcinu, a tut, naadvarot, hetaja ścisłaja karcina Kafki razvaročvajecca nazad, u absurdnaje žyćcio. Kniha atrymała tuju nazvu, jakaja tłumačyć usiu absurdnaść žyćcia. Tamu što tantamareski — heta toje, što nia jość sapraŭdnaje žyćcio. Pra heta pastajanna idzie havorka.
Ja ŭzhadvaju apošniuju biełaruskuju tantamaresku ŭ Nacyjanalnaj biblijatecy — dzie stajaŭ vialiki Skaryna na vystavie «Biełaruś i Biblija», u jakoha možna było ŭstavić svaju hałavu. Možna było vybrać takuju tantamaresku. Heta vybar, kudy ty ŭstaŭlaješ svaju hałavu. A što budzie, kali ty nikudy nia budzieš ustaŭlać svaju hałavu? Što tady budzie, kali prapaduć tantamareski?» — razvažała Iryna Dubianieckaja.
Na dumku Iryny, u žyćciovych abstavinach niama maralnaha stryžniu.
«Dubaviec prahavorvaje ŭsie historyi hetaha pracesu praz svoj maralny stryžań, šukajučy hety maralny stryžań u inšych ludziej i ŭ inšych sytuacyjach. I cytuje Jurkojcia, jahonaje apošniaje słova. Jurkojć padzialaje ludziej na dźvie katehoryi: jakija zdolnyja na podłaść — i jakija nia zdolnyja na podłaść», — kaža jana.
Źmicier Bartosik uzhadaŭ pieršaje svajo znajomstva z mytnikam Alesiem Jurkojciem pry kancy 1990-ch. Tady jon na miažy zapoŭniŭ deklaracyju pa-rasiejsku i addaŭ jaje vysokamu pryhožamu aficeru.
«I ja zusim nia čakaŭ pačuć ad jaho pytańnie: «Vy toj samy Źmicier Bartosik, jaki ŭ prahramie «Volnaja studyja» na Radyjo Svaboda tak apantana zmahajecca za biełaruščynu?»
«Tak», — adkazaŭ ja. — «A heta vaša deklaracyja?» — «Tak, ale ja zapoŭniŭ na movie aryhinału», — pramiamliŭ ja».
Bartosik pryznaŭsia, što paśla hetaha ŭžo nie nijakavieje pierad aficerami, havoryć vyklučna pa-biełarusku, i dziakujučy biełaruskaj movie štrafy źnižajucca ŭdvaja ci naahuł admianiajucca.
Kulturolah Siarhiej Chareŭski kaža, što nichto nia viernie Alesiu Jurkojciu hetych stračanych za kratami hadoŭ, jahonym dočkam — hadzin ščaścia, jakija jon moh padaryć im.
«Jość rečy niepapraŭnyja. U hetaj sytuacyi moža apynucca kožny z nas. Dumajecca pra zaŭtrašni dzień, jak my budziem zaŭtra žyć. Ja maru praciahnuć ruki svajmu blizkamu siabru, abniać jaho, znoŭ ubačyć z dočkami, u rodnaj chacie. My zrobim usio, kab heta vypravić, nakolki heta mahčyma, dapamahčy heta ŭsio jamu pieražyć.
Havorka viadziecca nie pra hieroja knihi, nie pra hieroja Biełaruščyny, a pra čałavieka. Pra čałaviečnaść, jakuju jon svaimi pavodzinami, nia kryviačy dušoj, nie nahavorvajučy na svaich kalehaŭ, demanstravaŭ. Jon budzie dla nas uzoram čałaviečnaści, uzoram ludzkaj spahady, taho, što my musim nie zabyvać», — kaža Siarhiej Chareŭski.
Alaksandar Łukašuk raspavioŭ, što niadaŭna atrymaŭ list ad Jurkojcia, jakoha zaprasiŭ naviedać Prahu. A Jurkojć adkazaŭ, što tak nadoŭha nie zahadvaje, turma navučyła jaho nie zazirać tak napierad. A za hetyja hady ŭ jaho naźbirałasia šmat daŭhoŭ, i samy viali doŭh — pierad siamjoj, najpierš pierad dačuškami.
«Praź siem hadoŭ stolki vady spłyvie — ź biełaruskich uzvyššaŭ u abodva mory. My zaŭsiody viedajem, što jość jašče adno mora. Možam nazvać jaho Jurkojcievym moram, jakoje nikoli nie pierasochnie», — zaviaršyŭ prezentacyju Alaksandar Łukašuk.
Chalezin: Nieŭźlin finansuje Chartyju'97 jašče z prezidenckich vybaraŭ 2010 hoda16
Kamientary