Prafiesarka EHU prapanavała svaju traktoŭku «biełaruskaha hramadzianskaha nacyjanalizmu». Tłumačeńnie hučyć jak manifiest
«Havorka idzie pra abaronu ad kulturnaj i palityčnaj kałanizacyi z boku Rasii», — havoryć pra svaju kancepcyju doktarka fiłasofskich navuk Taćciana Ščytcova. Jana abjadnała pryncypy etničnaha i hramadzianskaha nacyjanalizmu, jakija tradycyjna supraćpastaŭlajucca adno adnamu. I prapanuje svoj kancept nacyjanalizmu ŭ adkaz na vykliki, jakija paŭstali pierad biełaruskim hramadstvam, pačynajučy ad mierkavanaj pieramohi Śviatłany Cichanoŭskaj padčas hałasavańnia na vybarach 2020 hoda.
«Vyklučaje samaŭźvialičvańnie, adasableńnie i šavinizm»
Taćciana Ščytcova kaža, što termin «inkluziŭny nacyjanalizm» isnuje ŭ navukovaj litaratury jak dadatkovaja charaktarystyka da bolš viadomaha paniaćcia «hramadzianski nacyjanalizm». Najčaściej ich zhadvajuć u libieralnych dziaržavach, kali havorka tyčycca staŭleńnia da lubych mienšaściaŭ.
Jany abapirajucca na kaštoŭnaści palityčnaj svabody, demakratyi, pluralizmu, talerantnaści i pravoŭ čałavieka.
Inkluziŭny (hramadzianski) nacyjanalizm tradycyjna supraćpastaŭlajecca etničnamu nacyjanalizmu.
U etničnym nacyjanaliźmie nacyi abjadnanyja na padstavie etničnaha pachodžańnia, ahulnaj movy i kulturnaj spadčyny.
Taćciana Ščytcova dystancujecca ad kanfliktu dźviuch formaŭ nacyjanalizmu, jakija, na jaje pohlad, pieraškadžajuć adekvatnamu asensavańniu ciapierašniaha stanu hramadstva. Tamu fiłosaf i ŭziałasia za raspracoŭku biełaruskaj viersii nacyjanalizmu.
«Jana sumiaščaje kaštoŭnaść našaha žyćciovaha śvietu jak unikalnaha kulturna-histaryčnaha fienomienu z etničnaj raznastajnaściu i charaktaryzujecca inkluziŭnaściu», — tłumačyć Taćciana Ščytcova.
U jakaści prykładu ŭnikalnaści našaha žyćciovaha śvietu jana ŭzhadvaje taki fienomien, jak unijactva, jaki skłaŭsia na biełaruskich ziemlach dziakujučy relihijnaj talerantnaści biełarusaŭ.
Taćciana Ščytcova nastojvaje, što biełaruski hramadzianski nacyjanalizm — heta nie niejkaja prydumanaja daktryna, a aktualnaja žyćciovaja pazicyja.
Jana adznačaje, što čałaviek zychodzić z taho, što biełaruskaja kulturnaja prastora — heta ŭnikalnaja kaštoŭnaść i što Biełaruś maje być niezaležnaj demakratyčnaj dziaržavaj.
«Takim čynam, hetaje paniaćcie adkazvaje na adzin z hałoŭnych vyklikaŭ našaha času: jak zachavać i ŭzmacnić salidarnaść pamiž roznymi sacyjalnymi hrupami. Akramia taho, try hady paśla biełaruskaj revalucyi hetaje paniaćcie źjaŭlajecca ŭ peŭnym sensie prahramnym», — tłumačyć Taćciana Ščytcova.
Na pohlad Taćciany Ščytcovaj, biełarusam patrebny taki nacyjanalizm, kab supolna ruchacca da novaj Biełarusi.
«Biełaruski hramadzianski nacyjanalizm vyklučaje samaŭźvialičvańnie, adasableńnie i šavinizm.
Naadvarot, u źniešnim śviecie heta pazicyja nakiravanaja na toje, kab Biełaruś stała paŭnapraŭnaj udzielnicaj hłabalnaha mižkulturnaha ŭzajemadziejańnia», — padkreślivaje jana.
«Biełaruskaja mova reprezientuje palityčnuju samastojnaść i kulturnuju admietnaść krainy»
U ciapierašniaj Biełarusi mnostva prablem. Značnaja častka hramadstva ruskamoŭnaja, i ihnaravać hetuju akaličnaść nie vypadaje, adznačaje Taćciana Ščytcova.
«U pratestach 2020 hoda ŭdzielničali ludzi pieravažna ruskamoŭnyja», — zaŭvažaje jana.
Taćciana Ščytcova nie zhadžajecca z tym, što biełarusy, prymajučy jaje kancept nacyjanalizmu, musiać achviaravać nacyjanalnym.
Jana tłumačyć, što biełaruski inkluziŭny nacyjanalizm abapirajecca na kaštoŭnaści žyćciovaha śvietu biełarusaŭ jak unikalnaj kulturnaj prastory. Biełaruskaja ž mova — hałoŭny srodak akreśleńnia miežaŭ hetaj prastory.
«Biełaruskaja mova maje va ŭmovach vajny i paŭzučaj akupacyi asablivaje značeńnie, jana lepš za ŭsio reprezientuje palityčnuju samastojnaść i kulturnuju asablivaść Biełarusi. Jana — admietnaja rysa našaha etnasu», — davodzić Taćciana Ščytcova.
Adzin ź pieršych zakonaŭ niezaležnaj Biełarusi — źmiena nazvy krainy z BSSR na Respubliku Biełaruś, ci skaročana Biełaruś
Razam z tym jana ličyć, što palityki, publičnyja intelektuały pavinny razumieć składanaść biełaruskaha kantekstu. Patrebnaja dalikatnaja kulturnaja palityka, kab zachavać salidarnaść, jakaja śćvierdziłasia ŭ 2020 hodzie.
Pramaliniejnyja prymusovyja zachady, naprykład, u prasoŭvańni biełaruskaj movy, mohuć tolki naškodzić.
«My možam stracić salidarnaść, jakaja skiravanaja na vyzvaleńnie z-pad rasijskaj kałanizacyi Biełarusi i jaje raźvićcio jak niezaležnaj nacyi», — davodzić fiłosaf.
Jak prykład svajoj słušnaści jana zhadvaje marafon salidarnaści «Nam nie ŭsio adno!».
«Ujavicie sabie na chvilinačku, kali b niejkaje miedyja vystaviła ŭmovu, što budziem havaryć tolki pa-biełarusku. Jak by adreahavali ŭdzielniki?» — pytajecca surazmoŭnica.
«Dziaržava kantralujecca nielehitymnym łukašenkaŭskim režymam»
Taćciana Ščytcova kaža, što ŭ 2020 hodzie adbylisia istotnyja palityčnyja zruchi, jakija aktualizavali pytańnie nacyjanalnaj śviadomaści biełaruskich hramadzian. Poŭnamaštabnaja vajna Rasii suprać Ukrainy abvastryła złabadzionnaść zadačy nacyjanalnaha samavyznačeńnia.
«Havorka idzie pra abaronu ad kulturnaj i palityčnaj kałanizacyi z boku Rasii», — akcentuje ŭvahu fiłosaf.
Pavodle jaje, masavyja pratesty 2020 hoda pryviali da źjaŭleńnia biełaruskaj hramadzianskaj supolnaści i paŭstańnia novaha palityčnaha subjekta — biełaruskaha naroda.
Jon isnavaŭ i da 2020 hoda, ale byŭ nie realnym, a, chutčej, ujaŭnym palityčnym subjektam. Usie Kanstytucyi, naprykład, niezaležna ad ich redakcyi, pačynajucca słovami: «My, narod Biełarusi», ale heta nie aznačała, što narod byŭ sapraŭdnym suvierenam — mieŭ uładu.
«U Łukašenki isnavaŭ niejki narod dla lehitymizacyi jaho ŭłady, — adznačaje Taćciana Ščytcova. — Heta była śpiekulacyja na Kanstytucyi».
Taćciana Ščytcova padkreślivaje, što zjaŭleńnie novaha kalektyŭnaha palityčnaha subjekta, hatovaha ŭziać adkaznaść za los krainy, u historyi Biełarusi — biesprecedentnaja zjava.
«U hetaha palityčnaha subjekta pavinna być nacyjanalnaja śviadomaść i nacyjanalnaja dziaržava. Paniaćcie nacyi praduhledžvaje taksama peŭny histaryčny bekhraŭnd. U našym vypadku jon vielmi raznastajny: spadčyna Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, Kastusia Kalinoŭskaha, BNR, savieckaha pieryjadu isnavańnia Biełarusi. Ale ciapier heta dziaržava kantralujecca nielehitymnym łukašenkaŭskim režymam», — padkreślivaje fiłosaf.
«My apynulisia ŭ składanaj situacyi: represii, vajna, padzielenaje hramadstva»
Biełaruskaja revalucyja pakazała, što svajoj śviadomaściu biełarusy — jeŭrapiejskaja supolnaść, kaža Taćciana Ščytcova.
Heta zaśviedčyŭ hramadzianski haryzantalny aktyvizm, uzajemapavaha, pryniaćcie kaštoŭnaści pravoŭ čałavieka, čałaviečaha žyćcia, hatoŭnaść da raspracoŭki demakratyčnych pracedur i ŭdziełu ŭ pryniaćci rašeńniaŭ na padstavie demakratyčnych pryncypaŭ.
Hałoŭny ž vyklik, jaki ciapier staić pierad palitykami i publičnymi intelektuałami, — jak vybudavać kulturnuju palityku, jakaja b adpaviadała składanaści sučasnaha histaryčnaha momantu, ličyć Taćciana Ščytcova.
Pavodle jaje, hałoŭnaje pytańnie siońniašniaha dnia musić hučać tak: jak padtrymlivać i sadziejničać intehracyi i salidarnaści našaha hramadstva.
«U nas paŭstała novaja palityčnaja supolnaść, ale my apynulisia ŭ składanaj kryzisnaj situacyi: tryvajuć represii, idzie vajna. Hramadstva padzielena na tych, chto zastaŭsia ŭ krainie, i tych, chto vymušana źjechaŭ», — kaža Taćciana Ščytcova.
«U biełarusaŭ niama tryvałaj pryviazki da rasijskaj prastory»
Taćciana Ščytcova pryznaje, što ŭ biełaruskim hramadstvie jość adnosna vialikaja častka ludziej, aryjentavanych na Rasiju.
Heta prychilnaść nie palityčnaja, nastojvaje fiłosaf. Jana bazujecca na tym, što biełarusy, asabliva stałaha vieku, doŭhi čas žyli ŭ Savieckim Sajuzie i hadavalisia na jaho ŭstanoŭkach.
«Jany sfarmavalisia ŭ skanstrujavanaj savieckim časam prastory, centram jakoj była Maskva. Ciapierašnija biełaruskija instytucyi zachoŭvajuć savieckuju instytucyjanalnuju kulturu. U dadatak ludzi hladziać rasijski kantent, i heta ŭpłyvaje na vybar pryjarytetaŭ. U takich umovach biełarusy, jakija majuć peŭnuju nastalhiju pa savieckim časie, adčuvajuć siabie kamfortna», — tłumačyć jana.
Treba raździalać kulturnuju prychilnaść da Rasii na ŭzroŭni zvyčak i palityčnuju prychilnaść da pucinskaha režymu, udakładniaje Taćciana Ščytcova.
Kulturnaja prychilnaść da Rasii nie stała pieraškodaj dla ŭdziełu takich biełarusaŭ u pratestach 2020 hoda, praciahvaje jana. Na maršy jany vychodzili z maładziejšymi biełarusami — prychilnikami jeŭrapiejskaha šlachu Biełarusi.
«Nam patrebnyja bolš hnutkaja inkluziŭnaja palityka i kamunikatyŭnaja stratehija, jakija dazvolać havaryć ź ludźmi, što niazhodnyja ź isnavańniem aŭtarytarnaha režymu, ale ŭ siłu svajoj bijahrafii majuć nie da kanca adrefleksavanuju nastalhičnuju emacyjnuju pryviazanaść da jednaści biełaruskaha i rasijskaha kulturnaha vymiareńnia», — davodzić Taćciana Ščytcova.
Na jaje pohlad, u ciapierašnich umovach varta być aściarožnymi ŭ zajavach, što značnaja častka biełaruskaha hramadstva, jakaja zastajecca ŭ Biełarusi, padtrymlivaje Rasiju. Jana ličyć, što ŭ biełarusaŭ niama tryvałaj padtrymki rasijskaj palityki. Pra toje śviedčyć staŭleńnie da rasijskaj ahresii suprać Ukrainy.
«Biełaruskaje hramadstva nie padtrymlivaje vajnu, da jakoj dałučyŭsia režym Łukašenki, — padsumoŭvaje Taćciana Ščytcova. — Heta značyć, što biełarusy nie padtrymlivajuć palityku Pucina, jaki bačyć Biełaruś častkaj Rasii».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆHladzicie taksama:
Sakretnyja vybary rektara ŭ EHU: što pra ich viadoma
«Ciapier ja našmat lepš razumieju šlach, pa jakim my pavinny prajści» — Sachaščyk
«Navat jaho prychilniki zrazumieli, što žyć jak raniej užo nie atrymajecca». Biełarusy raskazali pra atmaśfieru ŭ krainie napiaredadni vybaraŭ8
Kamientary