Як карыстацца мяккай сілай Беларусі, піша эксперт Цэнтра новых ідэй, кандыдат культуралогіі, магістр кіравання, аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (BISS) Вадзім Мажэйка.
Беларусь называюць часам малой краінай. Калі меркаваць пра гэта на падставе тэрыторыі, то тут відавочная памылка, але ў геапалітычным сэнсе гэты тэзіс можа здавацца падобным да праўды. Беларусь не можа аказваць ціск на міжнародных партнёраў, змушаючы іх да карысных нам рашэнняў. Для гэтага мы проста не маем моцы: магутнай эканомікі, уплывовых прыродных рэсурсаў альбо грознага войска.
Але не варта забывацца пра мяккую сілу, з дапамогай якой можна дасягаць не меншых вынікаў. Гэта канцэпт палітычнага ўплыву, распрацаваны ў 1990-я гарвардскім прафесарам паліталогіі Джозэфам Наем.
Мяккая сіла — гэта ўплыў дзякуючы добраахвотнаму ўдзелу і сімпатыі, прыцягальнасці ідэяў, культуры і мастацтва.
У беларускай мяккай сілы ёсць свае моцныя бакі: прыязнае стаўленне суседзяў, імідж донара бяспекі ў рэгіёне, рэпутацыя вытворцы традыцыйна неблагіх тавараў. Яшчэ лепшы патэнцыял гэтай мяккай сілы, які здолее праявіцца, калі правільна ёю карыстацца. Вось пяць парадаў, як гэта слушна рабіць.
1. Прасоўваць беларускія тавары і змагацца з падробкамі
Ужо сёння брэнд «Зроблена ў Беларусі» вельмі моцны на постсавецкай прасторы. Згадайце як мінімум шматлікія крамы беларускіх харчоў — ад Украіны да Казахстана.
Нават у беларускім павільёне на ВДНХ у Маскве я асабіста бачыў вялікія чэргі за беларускімі кілбасамі ды касметыкай.
І не дзіва — як сведчаць даследаванні, толькі нямецкай якасці ў Расіі давяраюць болей, чым беларускай.
Але гэты давер лёгка згубіць, калі пад брэндам нашай краіны і надалей будуць часцяком прадаваць нізкаякасныя лакальныя сурагаты. Напрыклад, на Чарнігаўшчыне злавілі махляроў, якія штодня з тоны адходаў рабілі падробкі пад беларускае малако ды масла. З такімі выпадкамі варта змагацца, у тым ліку пільна адсочваць і легальныя мясцовыя фэйкі, якія спрабуюць выдаць сябе за нешта беларускае. Але мала звяртацца да мясцовых сілавікоў — трэба ствараць умовы для зручнай легальнай супрацы з беларускімі вытворцамі.
2. Надаваць увагу культурніцкай місіі амбасадаў, ствараць гібрыдныя інстытуты
Прасоўваць беларускую прадукцыю за мяжой — добрая справа, але дзейнасць дыпламатаў не можа зводзіцца да гэтага. Амбасады не мусяць ператварацца ў гандлёвыя прадстаўніцтвы «савецкіх заводаў», у якіх кульгае ўласны маркетынг. Культурная дыпламатыя мусіць быць важным сумесным напрамкам працы МЗС і Мінкультуры.
Дарэчы, адмыслоўцы сведчаць, што рост мяккай сілы на 1% павялічвае і экспарт на 0,8%.
Так што варта ствараць сетку адмысловых гібрыдных інстытутаў — на ўзор Брытанскай Рады альбо Гётэ-Інстутыта. Гэткія ўстановы маюць фінансавую і арганізацыйную падтрымку сваёй дзяржавы, супрацоўнічаюць з культурным аддзелам амбасады, але ў той жа час прымаюць рашэнні дастаткова аўтаномна.
3. Паслядоўныя крокі лепшыя за адзін інтэнсіўны рывок
У пэўным сэнсе з мяккай сілай — гэта як са спортам: працаваць трэба паступова, рэгулярна і згодна з планам. А аднаразовая трэніроўка з прыкладаннем вялікіх намаганняў, хутчэй, прывядзе да траўмы.
Беларускай культурнай дыпламатыі не стае стратэгіі, і ў такіх умовах асобныя гучныя падзеі вядуць, хутчэй, да не менш гучных скандалаў.
Тыповы прыклад — гастролі ў Вільні ў 2018-м годзе беларускага балета «Вітаўт». Ідэя была быццам добрая: прадэманстраваць суседзям выдатны твор мастацтва на зразумелую ім тэму. У анонсе нават пазначылі, што спектакль адбудзецца «спецыяльна да стагоддзя незалежнасці Літвы», што адлюстроўвае погляд афіцыйнай Вільні.
Але шырэйшы кантэкст — негатыўныя двухбаковыя адносіны, сапсаваныя АЭС у Астраўцы. І на гэтым фоне замест трыумфу культурнай дыпламатыі атрымаўся гучны палітычны скандал. Міністарка культуры Літвы назвала балет «правакацыяй» — «з улікам намаганняў нашых усходніх суседзяў выкарыстоўваць культуру і мастацтва як інструменты мяккай сілы».
Куды лепшы прыклад — досвед прагрэсіўнага амбасадара Кірыла Рудага ў Кітаі. Ён пачаў кампанію па прасоўванні карэктнага іерагліфічнага напісання назвы нашай краіны.
Жыве 白罗斯! Болей ніякай 白俄罗斯 — «Белай Расіі».
У Сіяньскім універсітэце замежных моў у 2018-м годзе адбыўся першы набор на аддзяленне беларускай мовы; там жа адкрыты помнік Янку Купалу. Нават малодшы сын прэзідэнта Мікалай Лукашэнка віншаваў кітайцаў з Новым годам па-кітайску і акампанаваў за раялем кітайскай спявачцы.
З улікам памераў Кітая гэта пакуль што кропля ў моры, але разам з тым і досвед, які могуць пераймаць іншыя амбасады.
4. Выкарыстоўваць патэнцыял беларускай дыяспары
Беларускія эмігранты — гэта не безадказныя дэзерціры, а патэнцыйная крыніца карысных кантактаў за мяжой, сучаснага досведу і нават інвестыцый. Але для ўсяго гэтага трэба ствараць умовы, наладжваць супрацу.
Напачатку 2018-га года ад беларускай улады прагучала прагрэсіўная ідэя: выдаваць беларусам замежжа «пасведчанне суайчынніка», дакумент, які дазволіць структураваць актыўную дыяспару. На жаль, пакуль не бачна рэальнай працы ў гэтым кірунку.
Але «картка беларуса» — гэта, у любым разе, толькі пачатак, трэба ствараць рэальныя эканамічныя стымулы.
Напрыклад, Ірландыя плаціць прадстаўнікам дыяспараў грашовую ўзнагароду за кожнае працоўнае месца, створанае дзякуючы прыцягнутым з іх дапамогай замежным інвестыцыям. А Індыя прыцягвае індусаў дыяспары пяцігадовай візай і магчымасцю атрымаць эканамічныя правы як у паўнавартаснага грамадзяніна.
5. Пашыраць веды пра Беларусь за мяжой
Кожны з нас сутыкаўся са складанасцямі, калі знаёміўся з замежнікамі і спрабаваў патлумачыць, дзе знаходзіцца Беларусь і што там ёсць акрамя Лукашэнкі. Як сведчаць даследаванні, пакуль што найбольшую пазітыўную ўвагу краін-суседзяў Беларусь прыцягвае дзякуючы спартыўным спаборніцтвам. Але ж не Еўрапейскімі гульнямі адзінымі!
Адкуль замежнікі могуць даведацца пра Беларусь? Праз свае медыя, якім яны давяраюць. Таму варта арганізоўваць прэс-туры для журналістаў вядучых заходніх выданняў (а не як цяпер — для маргінальных расійскіх СМІ ды блогераў). Адпаведна, уражваць гасцей трэба доступам да цікавай інфармацыі і добрымі ўмовамі працы, а не частаваннем чорнай ікрой і бутэлькай гарэлкі ў падарунак.
Не абысціся і без абмежавання празмернай актыўнасці сілавікоў.
Недапушчальныя такія інцыдэнты, як улетку ў Брэсце, калі нейкія мужчыны ў цывільным корпаліся ў камп’ютары амерыканскага журналіста, пакуль ён адсутнічаў у гатэлі. Тое ж тычацца затрымання турыстаў, якія не ведалі пра сакральнасць помніка гарадавога ў Мінску.
А вось павелічэнне тэрмінаў бязвізавага знаходжання ў Беларусі для грамадзянаў 73 краін і пашырэнне ды аб’яднанне бязвізавых зонаў на захадзе Беларусі — выдатны крок, які можна толькі вітаць.
Бо адна з прычынаў дрэннага альбо індыферэнтнага стаўлення да Беларусі — мізэрная колькасць рэальных кантактаў з беларусамі, асабістага досведу падарожжаў.
Для павелічэння транспамежных людскіх кантактаў варта працягваць візавую лібералізацыю, актыўна прасоўваць нашу краіну як турыстычны напрамак і ствараць цікавыя нагоды наведаць Беларусь.
«Вялікі абсалютна чалавек». Коля Лукашэнка расказаў, што для яго бацька і ў чым ягоная апазіцыйнасць32
Каментары