Пасля ўводу ў дзеянне Тэхнічных рэгламентаў Мытнага саюза беларускія вытворцы страцілі магчымасць карыстацца прадугледжаным Канстытуцыяй краіны правам выбару адной альбо адразу дзвюх дзяржаўных моў пры аздабленні ўпакоўкі сваёй прадукцыі. На моўным раўнапраўі пастаўлены заканадаўчы крыж. Цяпер расійская мова нават заканадаўча займела пераважнае становішча над беларускаю. Пры гэтым айчынных заканадаўцаў сітуацыя не надта хвалюе.
Яшчэ ў пачатку гэтага года выявілася, што з уступленнем Беларусі ў Мытны саюз дзяржаўнымі органамі краіны, якія ўхвалілі і ратыфікавалі адпаведныя дамовы, быў нанесены чарговы ўдар па стане беларускай мовы. Фактычна, калі раней беларускую мову з навакольнага атачэння беларусаў прыбіралі нібыта незнарок (маўляў, не карысталіся вытворцы правам выбару мовы на карысць беларускай), то цяпер, калі дастаткова вялікая колькасць вытворцаў сапраўды стала аддаваць перавагу беларускамоўнаму аздабленню сваёй прадукцыі, іх заканадаўча паставілі ў няроўныя ўмовы з тымі, для каго беларуская мова лішняя.
У студзені 2015 года адзін з віцебскіх прадпрымальнікаў вырашыў выпусціць партыю тавару, аздобіўшы ўпакоўку выключна па-беларуску. Але патрыятычны парыў вытворцы не ацанілі ў дзяржаўных органах стандартызацыі, спаслаўшыся на тое, што Тэхнічным рэгламентам Мытнага саюза прадугледжана норма, згодна з якой расійская мова, у адрозненне ад нашай нацыянальнай, на ўпакоўцы любога тавара, выпушчанага на тэрыторыі Беларусі, Расіі альбо Казахстана, нават калі сам тавар мяркуецца рэалізоўваць выключна ў Беларусі, павінна быць абавязкова.
Варта пагартаць заканадаўчую базу, каб зразумець, у які стан загналі нашу мову нашыя ж заканадаўцы.
Паводле Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, у нас па-ранейшаму дзве дзяржаўныя мовы. Закон «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь» у гэтым плане дае вытворцам права выбару мовы маркіроўкі тавараў, пазначаючы ў артыкуле 30, што «маркіроўка тавараў, этыкеткі на таварах, інструкцыі па карыстанні таварамі выконваюцца на беларускай або расійскай мове».
Тое самае цвердзіць і Закон «Аб абароне правоў спажыўцоў», які ў пункце 9 артыкула 7 «Інфармацыя аб таварах (работах, паслугах)» замацоўвае тую норму, што «інфармацыя, прадугледжаная пунктамі 1–8 гэтага артыкула, на беларускай або расійскай мове дакладным і разборлівым шрыфтам даводзіцца да ведама спажыўца ў дакументацыі, якая дадаецца да тавараў (работ, паслуг), на спажывецкай тары (упакоўцы), этыкетках або іншым спосабам, прынятым для асобных відаў тавараў (работ, паслуг)». Прыкладна тое самае ў гэтым законе прапісана і ў пункце 4 артыкула 8 «Інфармацыя аб вытворцах (выканаўцах, прадаўцах)».
Нават дзяржаўны стандарт Беларусі № СТБ 1100-2007 «Харчовыя прадукты. Інфармацыя для спажыўца. Агульныя патрабаваннi» сцвярджае, што любы беларускі вытворца можа праявіць патрыятызм і выканаць упакоўку свайго тавара па-беларуску. У чацвёртым раздзеле гэтага дакумента ёсць пункт 4.3, дзе сказана, што «інфармацыя для спажыўца ў выглядзе тэксту наносіцца на беларускай і/або расійскай мове і пры неабходнасці на замежнай мове ў адпаведнасці з нормамі мовы, на якой прыведзена інфармацыя». Здавалася б, усё цудоўна: выбірайце, шаноўныя вытворцы-беларусы, сабе мову, якую палічыце больш мэтазгоднай. Але…
У пачатку мінулага года мы пачалі жыць у новым утварэнні — Мытным саюзе. І ў нас пачалі дзейнічаць агульныя з Расіяй і Казахстанам нарматыўныя дакументы. А яны, як выявілася, закранулі і моўную сферу, пытанні ў якой, паводле неаднаразовых сцвярджэнняў прэзідэнта Беларусі, былі ў нас раз і назаўсёды знятыя яшчэ ў 1995 годзе. Для функцыянавання вытворчасці Мытнага саюза былі прынятыя агульныя Тэхнічныя рэгламенты ў самых розных сферах, у тым ліку і асобным дакументам былі агавораныя патрабаванні да ўпакоўкі тавараў. І тут усёмагутная рука, здавалася б, нязначнага дакуменціка папросту разбурыла ўсю нашу, абвешчаную Лукашэнкам 20 гадоў таму, моўную ідылію.
Тэхнічны рэгламент Мытнага саюза № ТР ТС 005/2011 «Аб бяспецы ўпакоўкі», які цяпер дзейнічае і ў Беларусі, трыма радкамі пункта 4 артыкула 6 перакрэсліў усе нашыя прыгожыя нормы, прапісаныя і ў Канстытуцыі, і ў Законе «Аб мовах», і ў Законе «Аб абароне правоў спажыўцоў», і ў адпаведных рэспубліканскіх стандартах. Цяпер у нас з дзвюх раўнапраўных моў, адна нават заканадаўча зрабілася «раўнейшай». Названая папера прадпісвае, што «інфармацыя павінна быць выкладзена на расійскай мове і на дзяржаўнай(ых) мове(ах) дзяржавы-чальца Мытнага саюза пры наяўнасці адпаведных патрабаванняў у заканадаўстве(ах) дзяржавы(ў)-чальца(оў) Мытнага саюза».
Дарэчы, калі не ўдумвацца, то выглядае гэты пункцік цалкам бяскрыўдна. Нават фармальна ён не супярэчыць нормам нашага заканадаўства. Бо, у прынцыпе, нідзе ў нас не напісана, што нашыя дзве дзяржаўныя мовы павінны быць раўнапраўнымі. Гэта толькі абяцалася Лукашэнкам перад вядомым рэферэндумам дваццацігадовай даўніны. За прайшоўшы з тае пары час усе ўпэўніліся, што тое былі толькі абяцанкі, насамрэч беларуская мова практычна паўсюль у справах, якія нейкім чынам тычацца дзяржавы, замененая расійскаю. Нават Канстытуцыйны суд у студзені гэтага года ўжо ў другі раз (першы быў яшчэ ў 2003 годзе) прызнаў, што «пры фармальна-юрыдычным раўнапраўі дзяржаўных моў на практыцы баланс іх выкарыстання не заўсёды захоўваецца».
Дык што, выходзіць, што Лукашэнка падмануў у моўным пытанні амаль 10 мільёнаў беларусаў? З уводам у дзеянне Тэхнічных рэгламентаў Мытнага саюза (дарэчы, такая самая норма датычна моў інфармацыі маецца не толькі ў рэгламенце пра ўпакоўку, але і ва многіх іншых) яскрава выкрылася: што так, падмануў.
Увогуле, ні для каго не ёсць сакрэтам, што сёння ў афіцыйна двухмоўнай Беларусі на ўпакоўцы пераважнай большасці тавараў знаходзіцца месца для размяшчэння інфармацыі на якіх заўгодна мовах – расійскай, ангельскай, украінскай, казахскай, малдаўскай і нават туркменскай, але толькі не на беларускай. То няўжо гэтае становішча нармальнае? Відавочна – не! Менавіта ігнараванне моўных правоў людзей, тым больш – прадстаўнікоў тытульнай нацыі краіны, і здольнае справакаваць самыя непрадказальныя наступствы.
Справа ў тым, што калі нашыя законы даюць права вытворцу абіраць – падаваць інфармацыю на ўпакоўках сваіх тавараў па-расійску альбо па-беларуску, а новы Тэхнічны рэгламент патрабуе, каб расійская мова прысутнічала абавязкова, то пра беларускую мову можна нават і не задумвацца – выбар відавочны! Бо абавязковасць беларускай мовы нідзе не патрабуецца, а свядомае выкарыстанне дзвюх дзяржаўных моў выкліча дадатковыя расходы і паставіць канчатковую прадукцыю ў няроўныя канкурэнтныя ўмовы з «аднамоўнаю».
І гэтыя перасцярогі аб павелічэнні кошту канчатковага прадукта з-за вымушанага дублявання інфармацыі на ўпакоўцы на дзвюх мовах – не мая драматызацыя варункаў. Гэта выкладкі нашых заканадаўцаў – дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў.
Яшчэ да ўводу ў дзеянне Тэхнічных рэгламентаў Мытнага саюза гомельскі актывіст, ініцыятар кампаніі «Справаводства па-беларуску» Ігар Случак рассылаў нашым парламентарыям пісьмовыя звароты з прапановамі ўнясення зменаў у законы «Аб мовах» і «Аб абароне правоў спажыўцоў», якія прадугледжвалі абавязковае патрабаванне прысутнасці на любой прадукцыі (таварах, работах і паслугах) інфармацыі аб ёй на абедзвюх дзяржаўных мовах. І менавіта тады пераважная большасць дэпутатаў адказвала, што не падтрымлівае прапановы Ігара, бо (тут ледзь не ва ўсіх адказах былі цалкам ідэнтычныя, нібы раздрукаваныя з аднаго файла, толькі з рознымі подпісамі, фармулёўкі абгрунтавання) «рэалізацыя прапановы прывядзе да дадатковых выдаткаў, а значыць — да павышэння цэн на тавары (работы, паслугі), што відавочна супярэчыць інтарэсам нашых грамадзян».
Але ж пасля таго, як выкрылася ганебная сітуацыя з віцебскім прадпрымальнікам, які не змог атрымаць сертыфікат адпаведнасці на прадукт, што быў аздоблены без выкарыстання расійскай мовы, Ігар Случак вырашыў аднавіць перапіску з парламентарыямі ў сувязі з новымі акалічнасцямі, якія ўзніклі ў справе. Але дагэтуль толькі некалькі дэпутатаў ў сваіх адказах выказаліся, што пры ўнясенні ў парламент законапраекта аб унясенні зменаў у Законы «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь» і «Аб абароне правоў спажыўцоў» яны падтрымаюць змены таго кшталту, што інфармацыя аб таварах і паслугах павінна даводзіцца да ведама спажыўца на абедзвюх дзяржаўных мовах. Праўда, ініцыяваць такі законапраект, на думку парламентарыяў, павінен нехта іншы, але не нашыя заканадаўцы.
Як бачым, ужо больш за год у Беларусі фактычна дзейнічае знішчальная для нашай нацыянальнай мовы сітуацыя ў заканадаўстве, якая не выклікае клопату афіцыйных ўладаў. Неабыякавыя да беларускай мовы людзі як могуць спрабуюць звярнуць увагу дзяржавы на прыгнечаны стан нашай мовы. Але належнага выніку іх высілкі пакуль не прыносяць і абяцанага калісьці кіраўніком дзяржавы моўнага раўнапраўя ў краіне за два дзесяцігоддзі дасягнуць так і не ўдалося.
Але ў адным са сваіх апошніх адказаў дэпутат парламента А.Ф. Леўшуноў паведаміў, што Міністэрства гандлю Беларусі сумесна з Нацыянальным цэнтрам заканадаўства і прававых даследаванняў рыхтуюць праект закона аб унясенні зменаў у Закон «Аб абароне правоў спажыўцоў».
Ці будзе гэты праект прадугледжваць патрабаванні па ўраўноўванні ў правах дзвюх дзяржаўных моваў – пакуль не вядома. Але калі права беларускамоўных грамадзян краіны на атрыманне інфармацыі аб таварах і паслугах на сваёй мове і гэтам разам не будзе заканадаўча замацавана, то моўная дыскрымінацыя прадстаўнікоў тытульнай нацыі ўжо будзе на сумленні дзейных дэпутатаў парламента.
Каментары