Беларускі і ўкраінскі сцягі на Беларускім доме ў Вільні.
Ці справядлівы байкот расійскай культуры ў адказ на напад на Украіну?
Байкот антыімперыялістычнай плыні ў расійскай культуры цяпер быў бы настолькі ж неразумны і несправядлівы, як байкот Эйнштэйна, Фройда, Гётэ, Мана, Рэмарка ў часы нямецкага нацызму.
У той жа час не толькі мы, цэлы свет і самі расіяне пераасэнсоўваюць многае ў расійскай культуры, шукаючы глыбінныя прычыны таго імперыялізму, які выклікаў гэтую вайну, і таго пачуцця нацыянальнай выключнасці рускіх, і той нецярпімасці да іншых культур і традыцый, на грунце якога ўзрасла тая «прымальнасць ілжы», якая стала нормай у сучасным расійскім і беларускім грамадствах. У гэтым сэнсе многія па-іншаму пачалі прачытваць Дастаеўскага ці Пушкіна. І Чэхаў з яго ўвагай да маленькага чалавека, да яго болю і смешнасці, прачытваецца інакш, і тым больш позні Талстой з яго выкрыццём расійскай імперскай бюракратыі, імперскай царквы — паказальнае тое ўзрушэнне, якое перажыў, прачытаўшы яго «Уваскрасенне», палітвязень Мікалай Дзядок.
Таленавітыя дзеячы расійскай культуры сёння — Андрэй Звягінцаў, Тамара Эйдэльман, Юрый Дудзь — яны як Ман ці Рэмарк у часы нацызму. Астракізм у дачыненні да іх быў бы і амаральны, і нерацыянальны, гэта абсурд быў бы, ксенафобскі абсурд.
Ці варта запрашаць расійскіх творцаў, калі адмовіліся ўкраінскія? Я б інакш паставіў пытанне: а ці трэба такі фестываль увогуле ў нашым тут-і-цяперы?
Ці дарэчны такі фестываль у час вайны? Ці час для «Прадмовы», калі Жадан застаецца ў Харкаве, а Хлыўнюк — у тэрытарыяльнай абароне?
Ці гэта тое, на што павінны траціцца грошы падчас вайны? На гэтай вайне рашаецца, ці будуць існаваць нашы нацыі, беларуская і ўкраінская, ці нас «адменяць». У адрозненне ад выдуманай прапагандай пагрозы расійскай культуры, мы ў рэжыме анлайн назіраем, як у Данецку, Херсоне, Мінску, Магілёве ціха выціраюць усякія сляды нярускай культуры, беларускай і ўкраінскай моваў. Можа быць, тыя грошы замест «Прадмовы» лепш выдаткаваць на зброю для Украіны ці на дапамогу ўцекачам?
«Прадмова» адназначна мела сэнс, калі яна праходзіла ў Мінску і, асабліва ў рэгіянальных цэнтрах. Я не маю адказу на пытанне, ці патрэбная «Прадмова» ў такім фармаце, як сёлета, у гарадах пражывання дыяспары.
«О людзі, сябры мае тут і там», — пісаў у 1920-я эзопавай мовай Купала. «Сябры тут» не могуць сабе дазволіць удзелу ў такога тыпу фестывалях. «Сябры там» маюць перабор такога тыпу магчымасцяў.
У маім разуменні, цяпер беларусам найперш нагвалт патрэбныя базавыя элементы нацыянальнай інфраструктуры. Штосьці маем — СМІ, ЕГУ. Але колькі ўсяго мы не маем! За межамі Беларусі няма ніводнай кнігарні, дзе прадавалася б беларуская літаратура— увогуле ніводнай. Не толькі за межамі Беларусі ніводнага рэальна беларускамоўнага садка, а і ўнутры Беларусі толькі адзін ці два, і гэтыя «ніводзіны» расцягваюцца ў бясконцы спіс.
Падзеі тыпу «Прадмовы» — статусныя, але эфемерныя. Я гэта ўспрымаю як пабудову сцен без падмурка. Ну, і будуць падаць такія сцены.
Нежаданне бачыць Доліна і Шандаровіча на «Прадмове» — гэта здаровая рэакцыя «патрыятычнага інтэлектуальнага спажывання» ці сімптом інтэлектуальнай ізаляцыі?
Я разумею, што кіравала крытыкамі запрашэння Доліна, і паважаю іх эмоцыі. І так, адказ Доліна «Нашай Ніве» быў фанабэрысты. І арганізатары «Прадмовы» сваімі зацяжкамі з рэакцыяй стрэлілі сабе ў нагу. Вайну з Доліным і арганізатарамі Жбанкову і Карпеку выйграць лёгка. Крытыка — паказальная праява дыстанцыявання беларусаў ад расійскага культурнага поля, але я з такім падыходам не згодны.
Давайце ўспомнім «Клуб Алексіевіч». Яе выбар першых гасцей — расійская хрысціянская паэтка Вольга Седакова і расійскі ж паліттэхнолаг Станіслаў Бялкоўскі — быў адарваны ад беларускага парадку дня таго моманту. Ні Долін, ні Шандаровіч — пра Гаралік я нічога не ведаю, на жаль — не адарваныя ад сучаснага парадку дня.
На парадку дня — расійскі імперыялізм, і паслухаць людзей, якія з сярэдзіны назіралі ўздым расійскага імперыялізму, цікава і своечасова.
Каго мне хацелася б бачыць на «Прадмове»?
Не Долін з Шандаровічам больш за ўсё зачапілі ў праграме. Маю ўвагу прыцягнула, што інтэлектуалізм у разуменні арганізатараў зводзіцца да літаратуры, філасофіі і «кіна не для ўсіх». Гэткае разуменне звужае і страшэнна абмяжоўвае.
Інтэлектуалізм — шырэйшае паняцце, гэта пра генерацыю ідэй, аналіз тэндэнцый, фармуляванне парадку дня. У гэтым сэнсе «Прадмове» бракуе гісторыкаў Алега Латышонка і Аляксандра Пашкевіча, журналістаў Арцёма Гарбацэвіча і Мікіты Мелказёрава, блогера Сяргея Чалага і эканаміста Кацярыны Барнуковай, палітолагаў Андрэя Ягорава і Арцёма Шрайбмана, а таксама постацяў кшталту мітрапаліта-эмерыта Тадэвуша Кандрусевіча і прафсаюзнай лідаркі Вольгі Брыцікавай, стэндапераў Камісаранкі і Мірзалізадэ.
Палітыка — важны аб’ект для інтэлектуальнага аналізу. Медыцына і яе этыка — таксама. Тэхналагічныя трэнды — таксама.
Для мяне наступствы каланіяльнасці — не ў запрашэнні дзеячоў культуры былой метраполіі, а ў гэтым самазамыканні ў літаратуры, да якой зводзілі беларушчыну савецкія ўлады.
Падсумоўваючы, ці правільна было запрашаць Доліна і Шандаровіча?
Нам трэба бескампрамісна змагацца з фашысцкімі рэжымамі і гэтаксама паслядоўна падтрымліваць антыімперыялістычныя сілы ў Расіі. І запрашаць іх прадстаўнікоў да сябе, бо дзякуючы ім мы будзем лепш ведаць ворага.
Расійскія антыімперыялісты заслугоўваюць падтрымкі. Долін і Шандаровіч — антыімперыялісты.
Чытайце таксама: Алег ЛСП — пра жыццё пасля 24 лютага, творчасць на беларускай мове і плэйлісты Лукашэнкі ды Пуціна. Вялікая гутарка
